45. ปวารณานิทฺเทสวณฺณนา

[433] ‘‘อนุชานามิ , ภิกฺขเว, ปญฺจนฺนํ สงฺเฆ ปวาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 215) วุตฺตตฺตา ‘‘เสสา สงฺฆปฺปวารณา’’ติ (มหาว. 215 อาทโย) วุตฺตาฯ

[434] อชฺช ปวารณาติ เอตฺถ (มหาว. 215 อาทโย) ปน จาตุทฺทสิกาย ปวารณาย ‘‘อชฺช ปวารณา จาตุทฺทสี’’ติ ปุพฺพกิจฺจํ กาตพฺพํ, ปนฺนรสิยํ ‘‘อชฺช ปวารณา ปนฺนรสี’’ติฯ

[437] เถเรสุ อุกฺกุฏิกํ นิสชฺช ปวาเรนฺเตสุ สยํ ปน นโว ยาว ปวาเรติ, ตาว อุกฺกุฏิโกว อจฺฉตูติ อตฺโถฯ ‘‘น ภิกฺขเว เถเรสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉิตพฺพํฯ โย อจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตทมนฺตรา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตุํ, ยาว ปวาเรติ, ปวาเรตฺวา อาสเน นิสีทิตุ’’นฺติ (มหาว. 211) หิ วุตฺตํฯ

[440-2] เอวํ เตวาจิกปฺปวารณํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ทฺเววาจิกเอกวาจิกสมานวสฺสิกปฺปวารณาสุ กตฺตพฺพํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทาเนนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทาเนนาติ ทาเนน วาฯ ธมฺมสากจฺฉาติ อิมินา ธมฺมกถาสุตฺตสงฺคายนาวินยวินิจฺฉยาทโย คหิตาฯ ทาเนน วา ธมฺมสากจฺฉาย วา กลเหน วา รตฺติยา เขปิตภาวโต เตวาจิกาย โอกาเส อสติ ทสวิเธ วา อนฺตราเย อนุรูปโต อุตฺติํ ฐเปตฺวา ปวาเรยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ

อิทานิ ยถานุรูปโต ญตฺติ ฐปิตา, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุณาตุ เม’’ติอาทิมาหฯ ยถาฐปิตญตฺติยาติ เอตฺถ สพฺพสงฺคาหิกาเจญตฺติฐปิตา, เตวาจิกทฺเววาจิกเอกวาจิกานํ วเสน ปวาเรตพฺพํ, สมานวสฺสิกปฺปวารณาว เอกา น วฏฺฏติฯ

สเจ ‘‘สงฺโฆ เตวาจิกํ ปวาเรยฺยา’’ติ ฐปิตา, เตวาจิกา เอว วฏฺฏติ, ทฺเววาจิกาทโย น วฏฺฏนฺติฯ ‘‘ทฺเววาจิกํ ปวาเรยฺยา’’ติ วุตฺเต ทฺเววาจิกญฺจ เตวาจิกญฺจ วฏฺฏติ, เอกวาจิกสมานวสฺสิกา น วฏฺฏนฺติฯ ‘‘เอกวาจิกํ ปวาเรยฺยา’’ติ วุตฺเต ปน สมานวสฺสิกํ ฐเปตฺวา เสสา วฏฺฏนฺติฯ ‘‘สมานวสฺสิก’’นฺติ ปน วุตฺเต สพฺพํ วฏฺฏตีติฯ อาทิเก เจตฺถ อาหเรติ เอตฺถ ปวารณายปิ ปุพฺเพ อุโปสเถ วุตฺเต ‘‘ยทิ สมา อาคจฺเฉยฺยุ’’นฺติอาทิเก วาเร อาหเรติ อตฺโถฯ

[443] อิทานิ วตฺตพฺพํ สนฺธาย ‘‘เอว’’นฺติ วุตฺตํฯ ติวคฺโค จ จตุวคฺโค จ ติจตุวคฺโคฯ

[450] ‘‘น ภิกฺขเว สาปตฺติเกน ปวาเรตพฺพํฯ โย ปวาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 235) วุตฺตตฺตา สาปตฺติเกนปิ เวมติเกนปิ ปวาริยมาเน อาปตฺติํ สรนฺเตนปิ อุโปสเถ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ ‘‘วคฺเค สมคฺเค วคฺโคติ-สญฺญิโน วิมติสฺส วา’’ติอาทิคาถาโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘อนฺตรายํ ว สงฺฆํ วา-ธิฏฺฐาตุํ สีมเมว วา’’ติ อวสานคาถา, ตาว เสสา อุโปสเถ วุตฺตา คาถาโยติ อธิปฺเปตาฯ

[451] ปวาริเต จาติ (มหาว. 213 อาทโย) ปฐมปวารณาย สงฺฆมฺหิ ปวาริเตติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถ อวุตฺโถติ ปจฺฉิมิกาย อุปคโต อปรินิฏฺฐิตตฺตา ‘‘อวุตฺโถ’’ติ วุจฺจติฯ

[452] จาตุมาสินีติ กตฺติกปุณฺณมีฯ เอตฺถ วุตฺถวสฺสา นาม ปจฺฉิมิกาย อุปคตาฯ ปวารณาวินิจฺฉโยฯ

ปวารณานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

46. สํวรนิทฺเทสวณฺณนา

[453] จกฺขุโสตาทิเภเทหีติ (ที. นิ. 1.213, 454; ม. นิ. 1.411; อ. นิ. 4.198; ธ. ส. 1352-1354; มหานิ. 196) จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายมนสงฺขาเตหิ ฉหิ อินฺทฺริเยหีติ อตฺโถฯ รูปสทฺทาทิโคจเรติ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพธมฺมสงฺขาเตสุ ฉสุ โคจเรสูติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน หตฺถปาทหสิตกถิตวิโลกิตาทิเภทํ สุภาการํ คเหตฺวา อโยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส อภิชฺฌา อุปฺปชฺชติฯ ‘‘อนตฺถํ เม อจริ, จรติ, จริสฺสตี’’ติอาทินา (ปริ. อฏฺฐ. 329) นเยน ปฏิฆนิมิตฺตํ คเหตฺวา อโยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติฯ เอตฺถ ปน อิตฺถิปุริสนิมิตฺตํ วา สุภนิมิตฺตาทิกํ กิเลสวตฺถุภูตํ นิมิตฺตํ อคฺคณฺหิตฺวา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตาทินา ปฏิปชฺชิตฺวา อสุภนิมิตฺเต โยนิโส มนสิการํ พหุลีกโรนฺตสฺส อภิชฺฌาย ปหานํ โหติฯ ‘‘อนตฺถํ เม อจริ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา’’ติอาทินา วา เมตฺตาภาวนาทิวเสน วา โยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส พฺยาปาทปฺปหานํ โหติฯ เอวมิทํ สงฺเขปโต รูปาทีสุ กิเลสานุพนฺธนิมิตฺตาทิคฺคาหปริวชฺชนลกฺขณํ อินฺทฺริยสํวรสีลนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[454]

นิคฺคณฺเหยฺยาติ นิวาเรยฺย;

‘‘ยานิ โสตานิ โลกสฺมิํ; (อชิตาติ ภควา,)

สติ เตสํ นิวารณํ;

โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ;

ปญฺญาเยเต ปิธิยฺยเร’’ติ –ฯ (สุ. นิ. 1041);

วุตฺตตฺตา ‘‘สติมา สมฺปชาโน วา’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน จตุพฺพิธํ สมฺปชญฺญํ สาตฺถกสปฺปายโคจรอสมฺโมหวเสนฯ สํวรวินิจฺฉโยฯ

สํวรนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ