‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฐเปตฺวา ปหรณิํ สพฺพํ โลหภณฺฑํ, ฐเปตฺวา อาสนฺทิํ ปลฺลงฺกํ ทารุปตฺตํ ทารุปาทุกํ สพฺพํ ทารุภณฺฑํ, ฐเปตฺวา กตกญฺจ กุมฺภการิกญฺจ สพฺพํ มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ (จูฬว. 293) หิ วุตฺตํฯ เอตฺถ กตกนฺติ ปทุมกณฺณิกากาเรน กตมลฺลกนฺติ อธิปฺเปตํฯ ธนิยสฺเสว สพฺพมตฺติกามยา กุฏิ กุมฺภการิกนฺติฯ ปกิณฺณกวินิจฺฉโยฯ

ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

42. เทสนานิทฺเทสวณฺณนา

[382] ภิกฺขุภาวสฺส (ปารา. อฏฺฐ. 2.198) โย จาโค, สา ปาราชิกเทสนาติ อตฺโถฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘วิสุทฺธาเปกฺโขติ คิหิ วา โหตุกาโม อุปาสโก วา โหตุกาโม อารามิโก วา โหตุกาโม สามเณโร วา โหตุกาโม’’ติ (ปารา. 198)ฯ ตสฺมา คิหิภาวาทิกํเยว ปาราชิกํ อาปนฺนสฺส วิสุทฺธิ นาม, อญฺญตรสฺส วิสุทฺธิ เอว นตฺถิฯ ‘‘ฉาเทติ ชานมาปนฺนํ, ปริวเสยฺย ตาวตา’’ติอาทินา นเยน เหฏฺฐา วุตฺตวิธิํ สนฺธาย ‘‘ยถาวุตฺเตน วุฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ

[383] อิทานิ วตฺตพฺพตํ สนฺธาย ‘‘เอว’’นฺติ วุตฺตํฯ

[384] ปฏิเทเสมีติ อาโรเจมิฯ เอตานิ อหํ เอตานาหํฯ

[386] (ก) ยํ สงฺโฆ คิลานสฺส ติจีวเรน วิปฺปวาสสมฺมุติํ เทติ, ตํ อญฺญตฺราติ อตฺโถฯ

(ข) อกาลจีวรํ (ปารา. 500) นาม ‘‘อนตฺถเต กถิเน เอกาทสมาเส อุปฺปนฺนํ, อตฺถเต กถิเน สตฺตมาเส อุปฺปนฺนํ, กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวรํ นามา’’ติฯ

(ค) ปุราณจีวรํ (ปารา. 505) นาม ‘‘สกิํ นิวตฺถมฺปิ สกิํ ปารุตมฺปี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญาติกา นาม มาติโต วา ปิติโต วา ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อสมฺพนฺธาฯ นิสีทนปจฺจตฺถรณโธวาปเน ทุกฺกฏํฯ

(ฆ) อญฺญตฺร ปาริวตฺตกาติ (ปารา. 512) เอตฺถ หรีตกีขณฺฑมฺปิ วฏฺฏติฯ จีวรํ นาม อิธ วิกปฺปนูปคปจฺฉิมโต ปฏฺฐาย อธิปฺเปตํฯ

(ง) อญฺญตฺร สมยาติ (ปารา. 519) เอตฺถ ‘‘อจฺฉินฺนจีวโร วา โหติ ภิกฺขุ นฏฺฐจีวโร วา’’ติ เอวํ วุตฺตํ สมยนฺติ อตฺโถฯ

(จ) ‘‘สนฺตรุตฺตรปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 524) วุตฺตตฺตา ‘‘ตตุตฺตรี’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน ‘‘สเจ ตีณิ นฏฺฐานิ โหนฺติ, ทฺเว สาทิตพฺพานิฯ ทฺเว นฏฺฐานิ, เอกํ สาทิตพฺพํ, เอกํ นฏฺฐํ, น กิญฺจิ สาทิตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 524) วุตฺตํฯ

(ฉ-ช) ‘‘กีทิเสน เต (ปารา. 529), ภนฺเต, จีวเรน อตฺโถ, กีทิสํ เต จีวรํ เจตาเปมี’’ติ เอวํ อปฺปวาริโตติ อตฺโถฯ วิกปฺปนฺติ วิสิฏฺฐกปฺปํ อธิกวิธานํ อาปนฺนํฯ อิธ ปุริมํ เอกสฺส, ทุติยํ พหูนํ วเสน วุตฺตํ, เอตฺตกํ นานตฺตํฯ

(ฌ) อติเรกติกฺขตฺตุนฺติ เอตฺถ เกนจิ ยํ กิญฺจิ อกปฺปิยวตฺถุํ อาเนตฺวา ‘‘อิทํ โข เม, ภนฺเต, อายสฺมนฺตํ อุทฺทิสฺส จีวรเจตาปนฺนํ อาภตํ, ปฏิคฺคณฺหตุ อายสฺมา จีวรเจตาปนฺน’’นฺติ วุตฺเต ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม, จีวรญฺจ โข มยํ ปฏิคฺคณฺหาม กาเลน กปฺปิย’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ

เอวํ วุตฺเต สเจ โส ‘‘อตฺถิ โกจิ กปฺปิยการโก’’ติ วทติ, จีวรตฺถิเกน ฐเปตฺวา ปญฺจ สหธมฺมิเก โย โกจิ อุทฺทิสิตพฺโพ ‘‘เอโส โข, อาวุโส, ภิกฺขูนํ เวยฺยาวจฺจกโร’’ติ, เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํฯ เอวํ วุตฺเต สเจ ทายโก ตสฺส หตฺเถ อกปฺปิยวตฺถุํ ทตฺวา ‘‘เอโส อยฺยสฺส จีวรํ เจตาเปตฺวา ทสฺสตี’’ติ วตฺวา คจฺฉติ, ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ทฺวตฺติกฺขตฺตุํ โจเทตพฺโพ สาเรตพฺโพ ‘‘อตฺโถ เม, อาวุโส, จีวเรนา’’ติ, เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ, ‘‘เทหิ เม จีวร’’นฺติอาทินา น วตฺตพฺพํฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ โจทนาย ตํ จีวรํ ลภติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ โน เจ ลภติ, ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูเตน ฐาตพฺพํ, น อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น อามิสํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, น ธมฺโม ภาสิตพฺโพฯ ‘‘กิํ การณา อาคโตสี’’ติ วุตฺเต ‘‘ชานาหิ, อาวุโส’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํฯ สเจ นิสชฺชาทีนิ กโรติ, ฐานํ ภญฺชติฯ วตฺตเภททุกฺกฏญฺจ อาปชฺชตีติ วทนฺติฯ เอวํ ปน อปฺปฏิปชฺชิตฺวา อติเรกติกฺขตฺตุํ โจทนาย อติเรกฉกฺขตฺตุํ ฐาเนน สเจ นิปฺผาเทติ, นิสฺสคฺคิยนฺติ อตฺโถฯ

(ญ) สนฺถตํ (ปารา. 544) นาม สนฺถริตฺวา กตํ โหติ อวายิมํฯ เอกโกสิยํสุนาปิ เจ มิสฺเสตฺวา กโรติ, นิสฺสคฺคิยํฯ

(ฏ) สุทฺธกาฬกานนฺติ (ปารา. 547-549) อญฺเญหิ อมิสฺสิตานนฺติ อตฺโถฯ ‘‘กาฬกํ นาม ทฺเว กาฬกานิ ชาติกาฬกํ วา รชนกาฬกํ วา’’ติ วุตฺตํฯ

(ฐ) อนาทิยิตฺวา…เป.… ตุลนฺติ (ปารา. 554) เอตฺถ ปน ยตฺตเกหิ เอฬกโลเมหิ กตฺตุกาโม โหติ, เตสุ ทฺเว โกฏฺฐาสา กาฬกานํ, เอโก โอทาตานํ, เอโก โคจริยานํ อาทาตพฺโพติ วินิจฺฉโยฯ เอกสฺสาปิ กาฬกโลมสฺส อติเรกภาเค สติ นิสฺสคฺคิยเมวฯ

(ฑ) อูนกฉพฺพสฺสานีติ (ปารา. 562) ฉพฺพสฺสโต โอรภาเคฯ

(ฒ) นิสีทนสนฺถตํ (ปารา. 567) ปน การาเปนฺเตน ปุราณสนฺถตสฺส เอกปสฺสโต วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา ฉินฺทิตฺวา คหิตฏฺฐานํ ยถา วิทตฺถิมตฺตํ โหติ, เอวํ คเหตฺวา เอกเทสํ วา สนฺถริตพฺพํ, วิชเฏตฺวา วา สนฺถริตพฺพํฯ

(ต) น เกวลํ โธวาปเน (ปารา. 578) เอว นิสฺสคฺคิยํ, รชเนปิ นิสฺสคฺคิยเมวฯ

(ท) รูปิยปฏิคฺคหณสฺเสว (ปารา. 589) ปฏิกฺขิตฺตตฺตา ปฏิคฺคหิตปริวตฺตเน โทสํ อปสฺสนฺตา กตากตาทิวเสน อเนกวิธํ ชาตรูปปริวตฺตนํ กโรนฺติ, ตํ สนฺธาย ‘‘นานปฺปการก’’นฺติ วุตฺตํฯ

[387-9] อาปตฺติํ เทเสตฺวา ปจฺฉา กตฺตพฺพํ ทสฺเสตุํ ‘‘อถา’’ติ วุตฺตํฯ คิหิํ วเทติ สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ อารามิโก วา อุปาสโก วา, ตํ วเทยฺยาติ อตฺโถฯ เอวํ วุตฺโต โส ‘‘อิมินา กิํ อาหรามี’’ติ เจ วเทยฺยาติ อตฺโถฯ อวตฺวามนฺติ ‘‘อิมํ วา อิมํ วา อาหรา’’ติ อวตฺวาติ อตฺโถฯ วเทติ ‘‘กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 584, 589) วจนโต ‘‘ปพฺพชิตานํ สปฺปิ วา เตลํ วา มธุ วา ผาณิตํ วา วฏฺฏตี’’ติ เอวํ อาจิกฺขิตพฺพํ, ‘‘อิมํ นาม อาหรา’’ติ น วตฺตพฺพเมวฯ ทฺเวเปเตติ ทฺเวปิ เอเต รูปิยปฏิคฺคาหกญฺจ รูปิยสพฺโยหาริกญฺจาติ อตฺโถฯ อญฺเญนาติ อนฺตมโส อารามิเกนาปิ ลทฺธภาโค น กปฺปติ เอวฯ

[390] อนฺตมโส (ปารา. อฏฺฐ. 2.583-4) ตนฺนิพฺพตฺตา รุกฺขจฺฉายาปิ น กปฺปตีติฯ

นิสฺสฏฺฐํ ปฏิลทฺธมฺปีติ เอตฺถ ยถา รูปิยสํโวหารํ กตฺวา ลทฺธวตฺถุโต อาภตํ น กปฺปติ, ตถา โกสิยมิสฺสกสนฺถตาทิตฺตยมฺปิ น กปฺปติฯ น เกวลํ ตสฺเสว, อญฺเญสมฺปิ น กปฺปเตว ‘‘อญฺเญน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปารา. 545, 550, 555) วุตฺตตฺตาฯ

[391] เอวํ โน เจ ลเภถ, โส อารามิกาทิโก ‘‘อิมํ ฉฑฺเฑหี’’ติ สํสิโย วตฺตพฺโพติ อตฺโถฯ เอวมฺปิ โน เจ ลเภยฺย, สมฺมโต ภิกฺขุ ฉฑฺเฑยฺยาติ อตฺโถฯ

[392] ปฏิคฺคหิตรูปิยญฺจ ปริวตฺติตรูปิยญฺจ สนฺธาย ‘‘เอตานี’’ติ วุตฺตํฯ ทุติยปตฺโต นาม ‘‘อูนปญฺจพนฺธเนน ปตฺเตน อญฺญํ นวํ ปตฺตํ เจตาเปยฺย, นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 612) วุตฺตปตฺโตฯ โส จ เอตานิ จ สงฺเฆ นิสฺสฏฺฐุํ ลพฺภเรติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘สงฺฆมชฺเฌ นิสฺสชฺชิตพฺพํ, ภิกฺขุปริสาย นิสฺสชฺชิตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 584, 589) จ วุตฺตตฺตา น คณปุคฺคลานํ นิสฺสชฺชิตุํ วฏฺฏติฯ เสสานิ ปน ตีณิ จีวราทิวตฺถูนิ ‘‘นิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา’’ติ วุตฺตตฺตา (ปารา. 463) สงฺฆาทีนํ นิสฺสชฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ภาสนฺตเรนปีติ ปาฬิยา วตฺตุํ อสกฺโกนฺเตน ทมิฬภาสาทีสุ อญฺญตรายปิ นิสฺสชฺชิตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ

[393] (ก-ค) นานปฺปการกํ นาม ‘‘จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา, ‘‘อนฺตมโส จุณฺณปิณฺโฑปิ ทนฺตกฏฺฐมฺปิ ทสิกสุตฺตมฺปี’’ติ (ปารา. 595) ปาฬิยํ วุตฺตํฯ เจตาปิโตติ (ปารา. 613) ยาจิตฺวา คหิโตฯ

[394] สมฺมนฺนิตฺวาน ปตฺตคาหกํ สงฺฆสฺส ปตฺตนฺตนฺติ (ปารา. 614; กงฺขา. อฏฺฐ. อูนปญฺจพทฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา) ย อนฺติมํ ปตฺตํ, ตํ ตสฺส ทาปเยติ อตฺโถฯ

[395] (ข) ปริทหิตํ นิสฺสคฺคิยนฺติ เอตฺถ (ปารา. 626-628; ปารา. อฏฺฐ. 2.628) ปน ฐตฺวา วสฺสิกสาฏิกาย ปริเยสนกฺเขตฺตํ กรณกฺเขตฺตํ นิวาสนกฺเขตฺตํ อธิฏฺฐานกฺเขตฺตนฺติ จตุพฺพิธํ เขตฺตญฺจ กุจฺฉิสมโย ปิฏฺฐิสมโยติ ทุวิโธ สมโย จ เวทิตพฺโพฯ กถํ? คิมฺหานมาเสสุ ปจฺฉิมมาสสฺส ปุริโม อฑฺฒมาโส ปริเยสนกฺเขตฺตํ, ปจฺฉิโม กรณกฺเขตฺตญฺจ นิวาสนกฺเขตฺตญฺจ, ปริเยสิตุมฺปิ วฏฺฏติ, อธิฏฺฐาตุํ ปน น วฏฺฏติฯ วสฺสิกา ปน จตฺตาโร มาสา ปริเยสนาทีนํ จตุนฺนมฺปิ เขตฺตํฯ เอเต เอว ปญฺจ มาสา กุจฺฉิสมโย นามฯ อิตเร สตฺต มาสา ปิฏฺฐิสมโย, ตตฺถ สตุปฺปาทกรณํ น วฏฺฏติฯ

(ค) อจฺฉินฺนนฺติ เอตฺถ ‘‘โย ปน มม ปตฺตจีวราทีนิ วหนฺโต มยา สทฺธิํ จริสฺสตี’’ติ สญฺญาย จีวรํ ทตฺวา ปุน สกสญฺญาย เอว อตฺตโน เวยฺยาวจฺจํ อกโรนฺตํ ทิสฺวา อจฺฉินฺทติ, โส อิมํ อาปตฺติํ อาปชฺชติฯ เกวลํ ปริจฺจชิตฺวา ทินฺนํ คเหตุเมว น ลภติฯ

(ฆ) สุตฺตํ วิญฺญาเปตฺวาติ เอตฺถ จีวรการสมยาทีสุ จีวรสิพฺพนาทีนมตฺถาย สุตฺตํ วิญฺญาเปตฺวาติ อตฺโถฯ อญฺญถา สุตฺตํ วิญฺญาเปตุเมว น วฏฺฏติฯ วิญฺญตฺติยา เอว ลทฺธตนฺตวาเยหีติ อตฺโถฯ สุตฺตตนฺตวายานํ อกปฺปิยภาเว สติ ทีฆโต วิทตฺถิมตฺเต, ติริยนฺตโต หตฺถมตฺเต วีเต นิสฺสคฺคิยํ, เอกโต อกปฺปิยปกฺเข ทุกฺกฏํฯ

(ง) วิกปฺปํ อาปนฺนนฺติ (ปารา. 643) ‘‘อิทํ โข, อาวุโส, จีวรํ มํ อุทฺทิสฺส วิยฺยติ, อายตญฺจ กโรถ วิตฺถตญฺจา’’ติอาทินา อธิกํ วิธานํ อาปนฺนนฺติ อตฺโถฯ

(จ) อจฺเจกจีวรํ (ปารา. 649-650) นาม เสนาย คนฺตุกามาทีหิ ทินฺนํฯ

(ฉ) อติเรกฉารตฺตนฺติ (ปารา. 654-655) ฉทิวสโต อติเรกํฯ ‘‘อตฺถตกถินานํ โว, ภิกฺขเว, ปญฺจ กปฺปิสฺสนฺติ, อนามนฺตจาโร อสมาทานจาโร คณโภชนํ ยาวทตฺถจีวรํ โย จ ตตฺถ จีวรุปฺปาโท, โส เนสํ ภวิสฺสตี’’ติ (มหาว. 306) วุตฺตอานิสํเสสุ จีวรมาเส อสมาทานจารํ ฐเปตฺวา เสสานิสํสา ลพฺภนฺติฯ ยทิ อสมาทานจาโร ลพฺเภยฺย, ปาเวยฺยกา ภิกฺขู วสฺสํวุตฺถา โอกปุณฺเณหิ จีวเรหิ น ภควนฺตํ อุปสงฺกเมยฺยุํ, ยสฺมา ตํ น ลภนฺติ, ตสฺมา จีวรมาเสปิ ติจีวรํ อาทาย เอว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิํสุฯ ตสฺมา เวทิตพฺพํ อสมาทานจารปริหารํ อตฺถตกถินา เอว ลภนฺติ, น อิตเรติ วทนฺติฯ

[397] (ข) ‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ ปาฏิเทสนียาปตฺติํ, ทฺเว, สมฺพหุลา ปาฏิเทสนียาปตฺติโย อาปชฺชิ’’นฺติ อิมํ ปน เยสุ โปตฺถเกสุ ลิขิตํ, ตํ อภยคิริวาสีนํ ขุทฺทสิกฺขาวเสน ทสฺสิตํ กิรฯ ตตฺถ ‘‘อหํ, อายสฺมา, สมฺพหุลา ปาฏิเทสนียา อาปตฺติโย อาปนฺโน, ตาโย ปฏิเทเสมิฯ อหํ, อายสฺมา, เอกํ ปาฏิเทสนียํ อาปตฺติํ อาปนฺโน, ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ หิ วุตฺตํฯ อมฺหากํ ปน เอวํ เทสนาวิธานํ นตฺถิฯ ‘‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชิํ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ (ปาจิ. 553) วุตฺตํฯ สมนฺตปาสาทิกายํ (ปาจิ. 553) ‘‘คารยฺหํ อาวุโส’ติอาทิ ปฏิเทเสตพฺพาการทสฺสน’’นฺติ วุตฺตํฯ กงฺขาวิตรณิยมฺปิ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปฐมปาฏิเทสนียสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ตสฺสา เทเสตพฺพากาโร คารยฺหํ อาวุโส’ติอาทินา นเยน สิกฺขาปเท ทสฺสิโตเยวา’’ติ วุตฺตตฺตา ปาเฐ อาคตนเยเนว เทสนาวิธานํ เวทิตพฺพํฯ

สเจ ทฺเว โหนฺติ, ‘‘คารยฺเห, อาวุโส, ทฺเว ธมฺเม อาปชฺชิํ อสปฺปาเย ปาฏิเทสนีเย, เต ปฏิเทเสมี’’ติ, ‘‘ปสฺสถ, ภนฺเต, เต ธมฺเม’’ติ จ ‘‘คารยฺเห , อาวุโส, สมฺพหุเล ธมฺเม อาปชฺชิํ อสปฺปาเย ปาฏิเทสนีเย, เต ปฏิเทเสมี’’ติ, ‘‘ปสฺสถ, ภนฺเต, เต ธมฺเม’’ติ จ เอวํ ยถานุรูปํ เทสนาวิธานํ เวทิตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตปฺปการเมวาติฯ

[398] อเทสนาคามินิยนฺติ (ปริ. 424 อาทโย; ปริ. อฏฺฐ. 425) ปาราชิกญฺจ สงฺฆาทิเสสญฺจ น เทสเยติ อตฺโถฯ อนาปตฺติญฺจาติ อนาปตฺติํ เอว ‘‘อาปตฺติ’’นฺติ น เทสเยฯ ลหุกาปตฺติมฺปิ ปุพฺเพ เทสิตํ ปุน น เทสเยติ สมฺพนฺโธ, นานาสํวาสนิสฺสีมฏฺฐิตานํ สนฺติเก น เทสเยติ อตฺโถฯ จตุปญฺจหีติ เอตฺถ สมานวสฺสิกปวารณายํ วิย จตูหิ วา ปญฺจหิ วา เอกโต หุตฺวา เอกสฺส สนฺติเก น เทสเยติ อตฺโถฯ ทฺวินฺนํ วา ติณฺณํ วา วฏฺฏติฯ กถํ เทเสตพฺพนฺติ เจ? เอกสฺส สนฺติเก ตีหิปิ เอกโต นิสีทิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ ปาจิตฺติยาปตฺติํ อาปชฺชิํ, ตํ ตุมฺหมูเล ปฏิเทเสมี’’ติ เอวํ อตฺตนา อาปนฺนอาปตฺติวเสน วุตฺเต เตน ‘‘ปสฺสสิ, อาวุโส, ตํ อาปตฺติ’’นฺติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ วุตฺเต ‘‘อาม, ภนฺเต, ปสฺสามี’’ติ วา ‘‘อามาวุโส ปสฺสามี’’ติ วา วุตฺเต ปุน เตน ‘‘อายติํ สํวเรยฺยาถา’’ติ วา ‘‘สํวเรยฺยาสี’’ติ วา วุตฺเต ‘‘สาธุ สุฏฺฐุ สํวริสฺสามี’’ติ วตฺตพฺพํ, เอวํ เทเสตพฺพํฯ มนสาติ วจีเภทํ อกตฺวา เกวลํ จิตฺเตเนว น เทสเยติ อตฺโถฯ อปกตตฺตานนฺติ อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนสฺส วา อุกฺขิตฺตกสฺส วา อุโปสโถ ปวารณา วา ฐปิตา โหนฺติ, ตสฺส สนฺติเก น เทสเยติ อตฺโถฯ นาเนกาติ นานาปตฺติโย ‘‘เอกา’’ติ วตฺวา น เทสเยติ อตฺโถฯ เอกา ปน ‘‘สมฺพหุลา’’ติ เทสิตา โหตีติฯ เทสนาวินิจฺฉโยฯ

เทสนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

43. ฉนฺททานนิทฺเทสวณฺณนา

[399] กมฺมปฺปตฺเต สงฺเฆ สมาคเตติ สมฺพนฺโธฯ เอเตน สงฺเฆ อสมาคเต ฉนฺททานํ น รุหตีติ ทีปิตํ โหตีติ วทนฺติฯ เอตฺถายํ วิจารณา – ปญฺจภิกฺขุเก วิหาเร เอกสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อาหริตฺวา เสสานํ อุโปสถาทิกรณํ อนุญฺญาตํ ปาฬิยํ (ปริ. 496-497) อฏฺฐกถายญฺจ (ปริ. อฏฺฐ. 487-488)ฯ เตสุ เอโก ฉนฺททายโก, เอโก ฉนฺทหารโก, เต มุญฺจิตฺวา น เอตฺถ สนฺนิปติโต สงฺโฆ ติณฺณํ สมูหภาวโต, ตสฺมา อสมาคเตปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ อาโรเจนฺเตน ปน สมาคเต เอว อาโรเจตพฺพํฯ อิธาปิ ‘‘หเรยฺยา’’ติ วุตฺตํ, น ‘‘เทเสยฺยา’’ติฯ ตตฺถ ฉนฺทหารเกน สทฺธิํ กมฺมปฺปตฺตานํ สนฺนิปาโต เวทิตพฺโพฯ

[400] อิทานิ ฉนฺททานวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอกํ ภิกฺขุ’’นฺติอาทิมาห (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา)ฯ

[401] (ก) ‘‘ฉนฺทํ ทมฺมี’’ติ เอตฺตกเมว อลํ, ‘‘หร, อาโรเจหี’’ติ อิเมหิ กิํปโยชนนฺติ เจ? วุจฺจเต – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตทหุโปสเถ ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ฉนฺทมฺปิทาตุํ, สนฺติ สงฺฆสฺส กรณีย’’นฺติ (มหาว. 165) วุตฺตตฺตา ภควโต อาณํ กโรนฺเตน ‘‘ฉนฺทํ ทมฺมี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ฉนฺทหารโก เจ, ภิกฺขเว, ทินฺเน ฉนฺเท อนฺตรามคฺเค ปกฺกมติ, อนาหโฏว โหติ ฉนฺโท’’ติ (มหาว. 165) วุตฺตตฺตา ฉนฺทหารกสฺส อญฺญสฺส อปกฺกมนตฺถาย ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ‘‘อิทํ กโรหิ เอวา’’ติ อาณาเปนฺเตน ‘‘ฉนฺทํ เม หรา’’ติ วุตฺตํฯ