เมนู

[321] นาวาทีสุ ปน อุปคโต ปวาเรตุญฺจ ลพฺภตีติ สมฺพนฺโธฯ วสฺสูปนายิกวินิจฺฉโยฯ

วสฺสูปนายิกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

40. อเวภงฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา

[322-4] อารามารามวตฺถูนีติ เอตฺถ (จูฬว. 321; จูฬว. อฏฺฐ. 321) อาราโม นาม ปุปฺผาราโม วา ผลาราโม วาฯ มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิพฺโพหนาทิสยนาสนํฯ โลหกุมฺภีอาทโย กาฬโลหตมฺพโลหาทิมยาฯ ภาณโก อุทกจาฏิฯ ปญฺเจเต อวิภาชิยาติ ภาเชตฺวา น คเหตพฺพา, คหิตาปิ สงฺฆสนฺตกา เอวาติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน อาราโม อารามวตฺถูติ ปฐมํ, วิหาโร วิหารวตฺถูติ ทุติยํ, มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิพฺโพหนนฺติ ตติยํ, โลหกุมฺภี…เป.… นิขาทนนฺติ จตุตฺถํ, วลฺลิ…เป.… ทารุภณฺฑํ มตฺติกภณฺฑนฺติ ปญฺจมนฺติ เอวํ อิมานิ ราสิวเสน ปญฺจ โหนฺติ, สรุปวเสน อเนกานิ โหนฺติฯ โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘ทฺวิสงฺคหานิ ทฺเว โหนฺติ, ตติยํ จตุสงฺคหํ;

จตุตฺถํ นวโกฏฺฐาสํ, ปญฺจมํ อฏฺฐเภทน’’นฺติฯ (จูฬว. อฏฺฐ. 321);

[325] ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อวิสฺสชฺชิยานิ น วิสฺสชฺเชตพฺพานิ สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา, วิสฺสชฺชิตานิปิ อวิสฺสชฺชิตานิ โหนฺติฯ โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ (จูฬว. 321) วุตฺตตฺตา ‘‘ภาชิตาปิ อภาชิตา’’ติ วุตฺตํฯ เอเตติ วุตฺตปฺปการา ปญฺจปิ ‘‘ครุภณฺฑานี’’ติ จ ‘‘อวิสฺสชฺชิยานี’’ติ จ จ-สทฺเทน ‘‘อเวภงฺคิยานี’’ติ จ วุจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ

[326-8] อิทานิ ปุริเมสุ ตีสุ ราสีสุ สพฺพสฺส ครุภณฺฑตฺตา เต อนามสิตฺวา ปจฺฉิเมสุ ทฺวีสุ ราสีสุ เอกจฺจสฺส อครุภณฺฑสฺสาปิ อตฺถิตาย ตํ ทสฺเสตุํ อารภนฺโตปิ เตสุ ทฺวีสุ พหุวิสยํ ปฐมํ ทสฺเสตุํ ‘‘วลฺลิฑฺฒพาหุมตฺตาปี’’ติอาทิมาหาติ ญาตพฺพํฯ ตสฺสายํ สงฺเขโป (จูฬว. อฏฺฐ. 321) – วลฺลิ อฑฺฒพาหุมตฺตาปิ เวฬุ อฏฺฐงฺคุลายโตปิ ติณาทิ มุฏฺฐิมตฺตมฺปีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน มุญฺชปพฺพชํ สงฺคณฺหาติ, ปณฺณํ เอกมฺปิ มตฺติกา ปากตา วา ปญฺจวณฺณา วา สุธากงฺคุฏฺฐอาทิกาติ อาทิ-สทฺเทน สชฺชุลสชาติหิงฺคุลกาทิ วา ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ เยหิ เกหิจิ สงฺฆสฺส ทินฺนา วา สงฺฆิเก ติณเขตฺตาทิมฺหิ ชาตา วา รกฺขิตโคปิตภูมิภาเค อุปฺปนฺนา ตตฺถชาตกา วา สงฺฆิกา รกฺขิตา เอว อภาชิยาติ อตฺโถฯ

อิทานิ เย เจตฺถ ภาชิตพฺพา, เต ทสฺเสตุํ ‘‘นิฏฺฐิเต’’ติอาทิมาห, สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา กมฺเม นิฏฺฐิเต ภาชิยาติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถ ปน ยํ กิญฺจิ วลฺลิเวฬุติณปณฺณมตฺติกาทิ สงฺฆสฺส ทินฺนํ วา สงฺฆิเก ติณเขตฺตาทิมฺหิ ชาตกํ วา รกฺขิตโคปิตํ ครุภณฺฑํ, ตํ สงฺฆกมฺเม จ เจติยกมฺเม จ นิฏฺฐิเต อวเสสํ ปุคฺคลิกกมฺเมปิ ทาตุํ วฏฺฏติ, อครุภณฺฑตฺตา ภาชิตุมฺปิ ลพฺภติฯ เสนาสนตฺถาย รกฺขิตโคปิตเมว ครุภณฺฑํ โหติ, น อิตรํฯ สีหฬทีเป ตุมูลโสมวิหาเร สงฺฆสฺส ปากวตฺตมฺปิ ตาลปณฺณํ วิกฺกิณิตฺวา กรียติฯ กสฺมา? น หิ ตตฺถ ปณฺเณน อตฺโถ อตฺถิ, สพฺเพปิ อิฏฺฐกจฺฉนฺนา ปาสาทาทโยติฯ เอวํ อญฺญตฺถาปิ กรียติ เอวาติ วทนฺติฯ

[329] อิทานิ โลหภณฺฑาทีสุ เอกนฺตภาเชตพฺพภณฺฑํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปตฺตาที’’ติอาทิมาหฯ

เอตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 221) ปน อาทิ-สทฺเทน โลหถาลกตมฺพ กุณฺฑิกา กฏจฺฉุ สรก อญฺชนิ อญฺชนิสลากากณฺณมลหรณีสูจิสณฺฑาสกตฺตรยฏฺฐิอาทีนิ คหิตาเนวฯ ตถาติ ภาชิยเมวาติ อตฺโถฯ วิปฺปกตญฺจ อวิปฺปกตญฺจฯ ปาทคณฺหกนฺติ มคธนาฬิยา ปญฺจนาฬิยา คณฺหนํฯ

[331-2] อนุญฺญาตวาสิ ยํ สกฺกา สิปาฏิกาย ปกฺขิปิตฺวา ปริหริตุนฺติ วุตฺตาฯ ตจฺฉิตานิฏฺฐิตนฺติ วิปฺปกตํฯ ยทิ ตจฺฉิตํ, ครุภณฺฑเมวฯ ทนฺตํ ปน อตจฺฉิตญฺจ อนิฏฺฐิตญฺจ ภาชิยเมวฯ อนิฏฺฐิตํ มญฺจปาทาทิกํ ครุภณฺฑํฯ อิทานิ มตฺติกภณฺฑํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภิกฺขูปกรเณ’’ติอาทิมาหฯ ปตฺตถาลกกุณฺฑิกาทิภิกฺขูปกรเณ จฯ ปาทฆฏโกติ ปาทคณฺหนโก ฆฏโก จ มตฺติกามโย ภาชิโย ภาเชตพฺโพติ อตฺโถฯ สงฺขถาลกมฺปิ ภาชิยเมวฯ

[333-4] มิคจมฺมาทิกํ กปฺปิยจมฺมํ ภาชิยํ, สีหจมฺมาทิกํ อกปฺปิยจมฺมํ ครุภณฺฑํฯ ตํ ปน ภูมตฺถรณํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เอฬจมฺมํ ปน ปจฺจตฺถรณคติกตฺตา ครุภณฺฑํ โหติฯ อิทานิ อิมานิ ปน ปญฺจ จีวรปิณฺฑปาตเภสชฺชานํ อตฺถาย ปริวตฺเตตุํ น วฏฺฏติ, ครุภณฺเฑน ปน ครุภณฺฑญฺจ ถาวรญฺจ ถาวเรน ถาวรเมว ปริวตฺเตตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพานีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ครุนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 321) ครุนาติ ครุภณฺเฑน ครุภณฺฑญฺจ ถาวรญฺจ ปริวตฺเตยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ถาวเรน จ ถาวรเมว ปริวตฺเตยฺย, น ครุภณฺฑนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปญฺจสุ โกฏฺฐาเสสุ ปจฺฉิมตฺตยํ ครุภณฺฑํ, ปุริมทฺวยํ ถาวรนฺติ เวทิตพฺพํ ตถา กตฺวา จ ภุญฺชตูติ เอวํ ปริวตฺเตตฺวา ตโต อาภตํ กปฺปิยภณฺฑํ ปริภุญฺชตูติ อตฺโถฯ กถํ ญายตีติ เจ? วุตฺตญฺเหตํ ปริวาเร-

‘‘อวิสฺสชฺชิยํ อเวภงฺคิยํ, ปญฺจ วุตฺตา มเหสินา;

วิสฺสชฺเชนฺตสฺส ปริภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺติ,

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 479);

เอตฺถ ปน ครุภณฺเฑน ครุภณฺฑญฺจ ถาวรญฺจ ถาวเรน ถาวรเมว ปริวตฺตนวิธิํ สนฺธาย ‘‘วิสฺสชฺชนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ปุน ตโต นิพฺพตฺตญฺจ จตุปจฺจยํ ปริภุญฺชิตุํ ลพฺภตีติ ทีเปตุํ ‘‘ปริภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อยํ อิมิสฺสา คาถาย อธิปฺปาโยฯ เสสนฺติ (จูฬว. อฏฺฐ. 321) อารามาทิ อภาชิยนฺติ อตฺโถฯ อเวภงฺคิยวินิจฺฉโยฯ

อเวภงฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

41. ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา

[335-6] สทฺวารพนฺธเน ฐาเน…เป.… สยนฺโต ทุกฺกฏํ ผุเสติ เอวรูเป ฐาเน ทิวา สยนฺเตนาติ สมฺพนฺโธฯ สทฺวารพนฺธเน (ปารา. 77; ปารา. อฏฺฐ. 1.77) ปน ฐาเน เยน เกนจิ ปริกฺขิตฺเต อพฺโภกาเสปิ รุกฺขมูเลปิ อนฺตมโส อิมินา ลกฺขเณน ยุตฺเต อากาสงฺคเณปิ สยนฺเตน ทฺวารํ พนฺธิตพฺพเมวฯ วิญฺญุมฺหิ ปุริเสติ ภิกฺขุมฺหิ วา สามเณเร วา อนฺตมโส อุปาสกอารามิเกสุปิ อญฺญตรสฺมิํ สตีติ อตฺโถฯ ‘‘เอส ชคฺคิสฺสตี’’ติ อาโภโค จาปิ กปฺปตีติ เกวลํ ภิกฺขุนิํ วา มาตุคามํ วา อาปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏติฯ สวเสติ อตฺตโน วเส, อพหุสาธารณฏฺฐาเนติ อตฺโถฯ ตํ วินาการนฺติ ตํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการํ ทฺวารถกนอาโภคกรณสงฺขาตํ อาการํ วินาติ อตฺโถฯ อจิตฺตกาปตฺติกิริยายํ สงฺเขโปฯ