39. วสฺสูปนายิกนิทฺเทสวณฺณนา

[309-310] อิทานิ วสฺสูปคมนํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุริมิกา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปุริมิกา ปจฺฉิมิกา (มหาว. 184; มหาว. อฏฺฐ. 185) เจติ ทฺเว วสฺสูปนายิกาติ อตฺโถฯ อาลยปริคฺคาโห วา วจีเภโท วา วสฺสูปนายิกาติ ปาฐเสโสฯ อิทานิ วตฺตพฺพํ สนฺธาย ‘‘เอทิโส’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อิธ วสฺสํ วสิสฺสามี’’ติ จิตฺตุปฺปาเทตฺถ อาลโย (มหาว. อฏฺฐ. 203)ฯ อาลยปริคฺคาโห ปน วเช วา สตฺเถ วา นาวาย วา วสฺสํ อุปคนฺตุกามสฺส ตตฺถ เสนาสนํ อลภนฺตสฺส ลพฺภติ, สตฺถาทีสุ ปน วสฺสํ อุปคนฺตุํ น วฏฺฏตีติ กตฺวาฯ ยทิ สตฺถาทีสุ กวาฏพนฺธํ เสนาสนํ ลพฺภติ, ตตฺถ อุปคนฺตพฺพํฯ อุปคจฺฉนฺเตน จ ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํฯ วิหาเร ปน วจีเภโท วา กาตพฺโพฯ สเจ ‘‘อิธ วสฺสํ วสิสฺสามี’’ติ อาลโย อตฺถิ, อสติยา ปน วสฺสํ น อุเปติ, ฉินฺนวสฺโส น โหติ, ปวาเรตุญฺจ ลภติ เอวฯ

[311] โนเปตุกาโม อาวาสํ, ตทหูติกฺกเมยฺย วาติ ปาเฐ (มหาว. 186) อติกฺกมนฺตสฺส อาวาสํ ตทหุ วสฺสูปนายิกาติปิ อตฺโถฯ อาวาสํ อติกฺกเมยฺย วาติ สมฺพนฺโธฯ ชานํ วานุปคจฺฉโตติ เอตฺถ วิหาเร นิสีทิตฺวาปิ อนุปคจฺฉโต ทุกฺกฏาปตฺติ โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[312] ฉินฺนวสฺโส (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 208) วา เกนจิ อนฺตราเยน ปฐมํ อนุปคโต (มหาว. 185-186) วา ทุติยํ อุปคจฺเฉยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ เตมาสนฺติ ปุริมํ วา เตมาสํ ปจฺฉิมํ วา เตมาสํฯ ‘‘น ภิกฺขเว วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ปุริมํ วา ปจฺฉิมํ วา เตมาสํ อวสิตฺวา จาริกา ปกฺกมิตพฺพาฯ โย ปกฺกเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 185) หิ วุตฺตํฯ

[313-5] ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สตฺตนฺนํ สตฺตาหกรณีเยน อปฺปหิเตปิ คนฺตุํ, ปเคว ปหิเต, ‘ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา สิกฺขมานาย สามเณรสฺส สามเณริยา มาตุยา จ ปิตุสฺส จ, คิลานภตฺตํ วา ปริเยสิสฺสามิ, คิลานุปฏฺฐากภตฺตํ วา ปริเยสิสฺสามิ, คิลานเภสชฺชํ วา ปริเยสิสฺสามิ, ปุจฺฉิสฺสามิ วา อุปฏฺฐหิสฺสามิ วา’ติ สตฺตาหํ สนฺนิวตฺโต กาตพฺโพ’’ติ (มหาว. 198) วุตฺตตฺตา ‘‘มาตาปิตูนมตฺถาย…เป.… อุปฏฺฐิสฺส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถายํ สงฺเขโป – ‘‘มาตาทีนํ คิลานภตฺตํ วา ตทุปฏฺฐากภตฺตํ วา คิลานานํ โอสธํ วา เอสิสฺสํ ปริเยสิสฺส’’นฺติ วา ‘‘เต คิลาเน คนฺตฺวา ปุจฺฉิสฺสามี’’ติ วา ‘‘อุปฏฺฐิสฺส’’นฺติ วา ปหิเตปิ อปฺปหิเตปิ สตฺตาหกิจฺเจน คนฺตุํ ลภติฯ

อิทานิ สหธมฺมิเก เอว สนฺธาย ‘‘อนภิรต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘วิสภาครูปํ ทิสฺวา อนภิรติ, ตโต วูปกาสิสฺสํ, ตํ คเหตฺวา อญฺญตฺถ คมิสฺส’’นฺติ อธิปฺปาเยน คนฺตุมฺปิ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ กุกฺกุจฺจํ วิโนทนญฺจ ทิฏฺฐิํ วิเวจนญฺจ อหํ วา กเรยฺยํ อญฺเญหิ วา กาเรยฺยนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปริวาสมานตฺตอาทีหิ วุฏฺฐานํ วา ครุกาฯ อาทิ-สทฺเทน สเจ สงฺเฆน กมฺมํ กตํ โหติ, ตสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา อนุสฺสาวนกรณาทีสุ อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยนฺติ คนฺตุํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ สตฺตาหกิจฺเจนาติ สตฺตาหกรณีเยนฯ

[316] ธมฺมสวนตฺถํ นิมนฺติโต เอวํ วเชติ อตฺโถฯ ครู นาม อาจริยุปชฺฌายา, เตหิ ภณฺฑโธวนกิจฺเจน ปหิตสฺส คนฺตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ

[317] น ภณฺฑโธวน…เป.… ทสฺสเนติ เอตฺถ (มหาว. อฏฺฐ. 199) เอเตสุปิ น วเชติ สมฺพนฺโธฯ ลพฺภนฺติ เอตฺถ ‘‘อชฺเชว อาคมิสฺส’’นฺติ อทูรโค ยทิ น ปาปุเณยฺย, ลพฺภนฺติ สมฺพนฺโธฯ

กิํ วุตฺตํ โหติ? ‘‘อชฺเชว อาคมิสฺสามี’’ติ สามนฺตวิหารํ คนฺตฺวา ปุน อาคจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค สเจ อรุณุฏฺฐานํ โหติ, วสฺสจฺเฉโทปิ น โหติ, รตฺติจฺเฉเทน ทุกฺกฏมฺปิ นาปชฺชตีติ วุตฺตํ โหติฯ

[318] เสสญาติหีติ ภาตุภคินีอาทีหิฯ ภิกฺขุนิสฺสิตเกน จ ปหิเตติ สมฺพนฺโธฯ นิทฺทิสิตฺวาติ ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภทนฺตา, อิจฺฉามิ ทานญฺจ ทาตุํ ธมฺมญฺจ โสตุํ ภิกฺขุญฺจ ปสฺสิตุ’’นฺติอาทินา ยํ กิญฺจิ นิทฺทิสิตฺวาว เปสิเต คนฺตุํ วฏฺฏติฯ เกวลํ ‘‘อาคจฺฉนฺตุ ภิกฺขู, อิจฺฉามิ ภิกฺขูนํ อาคมน’’นฺติ เอวํ อนิทฺทิสิตฺวา วุตฺเต คนฺตุํ น ลพฺภตีติ อตฺโถฯ

[319] อจฺฉราเย สตตฺตโนติ ทสวิเธสุ อนฺตราเยสุ เอกสฺมิมฺปิ อนฺตราเย อตฺตโน สตีติ อตฺโถฯ สงฺฆสามคฺคิยา วา วสฺสจฺเฉเท อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, วสฺสูปคโต ภิกฺขุ ปสฺสติ สมฺพหุเล ภิกฺขู สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนฺเตฯ ตตฺร เจ ภิกฺขุโน เอวํ โหติ, ‘ครุโก โข สงฺฆเภโท วุตฺโต ภควตาฯ มา มยิ สมฺมุขีภูเต สงฺโฆ ภิชฺชี’ติ ปกฺกมิตพฺพํ, อนาปตฺติ วสฺสจฺเฉทสฺสา’’ติ (มหาว. 202)ฯ เอวํ ฉินฺนวสฺโส โน ปวารเยติ อตฺโถฯ

[320] รุกฺขสฺส สุสิเรติ เอตฺถ (มหาว. 204; มหาว. อฏฺฐ. 203) ปน สุทฺเธ รุกฺขสุสิเร เอว น วฏฺฏติ, มหนฺตสฺส ปน สุสิรสฺส อนฺโต ปทรจฺฉทนํ กุฏิกํ กตฺวา ปวิสนทฺวารํ โยเชตฺวา อุปคนฺตุํ วฏฺฏติฯ รุกฺขสฺส วิฏเปติ เอตฺถาปิ สุทฺธวิฏปมตฺเต น วฏฺฏติ, มหาวิฏเป ปน อฏฺฏกํ พนฺธิตฺวา วุตฺตนเยน กุฏิกํ กตฺวา อุปคนฺตุํ วฏฺฏติฯ ฉวกุฏิ นาม ปาสาณกุฏิกนฺติ วทนฺติฯ ตีสุ ปสฺเสสุ ปาสาเณ อุสฺสาเปตฺวา อุปริ ปาสาเณน ปฏิจฺฉนฺนาฯ

[321] นาวาทีสุ ปน อุปคโต ปวาเรตุญฺจ ลพฺภตีติ สมฺพนฺโธฯ วสฺสูปนายิกวินิจฺฉโยฯ

วสฺสูปนายิกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

40. อเวภงฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา

[322-4] อารามารามวตฺถูนีติ เอตฺถ (จูฬว. 321; จูฬว. อฏฺฐ. 321) อาราโม นาม ปุปฺผาราโม วา ผลาราโม วาฯ มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิพฺโพหนาทิสยนาสนํฯ โลหกุมฺภีอาทโย กาฬโลหตมฺพโลหาทิมยาฯ ภาณโก อุทกจาฏิฯ ปญฺเจเต อวิภาชิยาติ ภาเชตฺวา น คเหตพฺพา, คหิตาปิ สงฺฆสนฺตกา เอวาติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน อาราโม อารามวตฺถูติ ปฐมํ, วิหาโร วิหารวตฺถูติ ทุติยํ, มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิพฺโพหนนฺติ ตติยํ, โลหกุมฺภี…เป.… นิขาทนนฺติ จตุตฺถํ, วลฺลิ…เป.… ทารุภณฺฑํ มตฺติกภณฺฑนฺติ ปญฺจมนฺติ เอวํ อิมานิ ราสิวเสน ปญฺจ โหนฺติ, สรุปวเสน อเนกานิ โหนฺติฯ โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘ทฺวิสงฺคหานิ ทฺเว โหนฺติ, ตติยํ จตุสงฺคหํ;

จตุตฺถํ นวโกฏฺฐาสํ, ปญฺจมํ อฏฺฐเภทน’’นฺติฯ (จูฬว. อฏฺฐ. 321);

[325] ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, อวิสฺสชฺชิยานิ น วิสฺสชฺเชตพฺพานิ สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา, วิสฺสชฺชิตานิปิ อวิสฺสชฺชิตานิ โหนฺติฯ โย วิสฺสชฺเชยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ (จูฬว. 321) วุตฺตตฺตา ‘‘ภาชิตาปิ อภาชิตา’’ติ วุตฺตํฯ เอเตติ วุตฺตปฺปการา ปญฺจปิ ‘‘ครุภณฺฑานี’’ติ จ ‘‘อวิสฺสชฺชิยานี’’ติ จ จ-สทฺเทน ‘‘อเวภงฺคิยานี’’ติ จ วุจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ