เมนู

37. อุคฺคหนิทฺเทสวณฺณนา

[281] ทสเภทมฺปีติ สเจ เกนจิ เหฏฺฐา ทสฺสิตํ ทสวิธํ รตนํ อาเนตฺวา ‘‘อิทํ สงฺฆสฺส วา เจติยสฺส วา นวกมฺมสฺส วา อญฺญปุคฺคลสฺส วา สุตฺตนฺติกคณสฺส วา ทมฺมี’’ติ วุตฺเต ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏํ โหตีติ อตฺโถฯ

[282-3] เตสุ ทสวิเธสุ รตเนสูติ อตฺโถฯ ทฺวีสูติ รชตชาตรูเปสุฯ คณสงฺฆปุคฺคเล (ปารา. อฏฺฐ. 2.538-539) อนามสิตฺวา ‘‘อิทํ หิรญฺญสุวณฺณํ เจติยสฺส ทมฺมิ, นวกมฺมสฺส ทมฺมี’’ติ วุตฺเต น ปฏิกฺขิเปติ อตฺโถฯ กิํ กาตพฺพนฺติ เจ? ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘วเท’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อิเม เอวํ วทนฺตี’’ติ กปฺปิยการานํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

[284] น เกวลํ หิรญฺญสุวณฺณาทิกเมว, อญฺญมฺปิ เขตฺตวตฺถาทิกํ อกปฺปิยํ น สมฺปฏิจฺฉิตพฺพนฺติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เขตฺตํ วตฺถุ’’นฺติอาทิมาหฯ ทาสปสุอาทิกํ ทาสปสฺวาทิกํฯ สเจ หิ โกจิ ‘‘มยฺหํ สสฺสสมฺปาทกํ มหาตฬากํ อตฺถิ, ตํ สงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ วทติ, ตญฺเจ สงฺโฆ สมฺปฏิจฺฉติฯ ปฏิคฺคหเณปิ ปริโภเคปิ อาปตฺติเยวฯ เอวํ เสเสสุปิฯ

กปฺปิเยน กเมน คณฺเหยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘เขตฺตํ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘อิโต จตฺตาโร ปจฺจเย ปริภุญฺชถา’’ติ วา ‘‘จตุปจฺจยปริโภคตฺถาย ทมฺมี’’ติ วา วทติ เจ, คเหตพฺพํฯ วตฺถุมฺหิปิ เอเสว นโยฯ ‘‘ตฬากํ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘จตฺตาโร ปจฺจเย ปริภุญฺชถา’’ติ วา ‘‘สงฺโฆ อุทกํ ปริภุญฺชิสฺสติ, ภณฺฑกํ โธวิสฺสตี’’ติ วา อาทินา นเยน วุตฺเต สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ

‘‘ทาสํ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘อารามิกํ, เวยฺยาวจฺจกรํ, กปฺปิยการกํ ทมฺมี’’ติ วุตฺเต สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ ‘‘โคมหิํสอเชฬกาทโย ทมฺมี’’ติ วุตฺเต ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘ปญฺจโครสปริโภคตฺถายา’’ติ วุตฺเต สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํฯ เอทิสํ คหณํ สนฺธาย ‘‘ปฏิกฺขิปิตฺวา คณฺเหยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ

[285-6] นวมาติกเกทารตฬากกิริยา (ปารา. อฏฺฐ. 2.238-239) จ อนเว ปุพฺเพ กปฺปิยโวหาเรน ปฏิกฺขิปิตฺวา คหิตตฬาเก มตฺติกุทฺธรณญฺจ ภินฺนฏฺฐาเน ปาฬิพนฺโธ จ ทุพฺพลฏฺฐาเน อาฬิยา ถิรกาโร จ อนเว เกทาเร ปุราณภาคโต อติเรกภาคคฺคหณญฺจ นเว เกทาเร อปริจฺฉินฺนภาเค ‘‘สสฺเส เทถ เอตฺตเก’’ติ กหาปณุฏฺฐาปนญฺจาปีติ อิทํ สพฺพํ ภิกฺขุสฺส กาตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ กโรติ, เอวมาทิกํ สพฺเพสมฺปิ อกปฺปิยนฺติ อตฺโถฯ

[287-9] อิทานิ ตํเยว อกปฺปิยํ ทสฺเสตุํ ‘‘อวตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.238-239) – โย ปน ‘‘กส, วปฺป’’ อิจฺจาทิกํ อวตฺวา ‘‘เอตฺติกาย ภูมิยา เอตฺตโก ภาโค เทยฺโย’’ติ ภูมิํ วา ปติฏฺฐาเปติ, ‘‘เอตฺตเก ภูมิภาเค สสฺสํ กตํ, เอตฺตกํ คณฺหถา’’ติ กสฺสเก วทนฺเต ปมาณคณฺหนตฺถํ ทณฺฑรชฺชุภิ มินติ, ขเล ฐตฺวา รกฺขณาทีนิ กโรติ, ตสฺเสว อกปฺปิยนฺติฯ

[290] ภณฺฑาคาริกสีเสน ปิตุสนฺตกมฺปิ สเจ ปฏิสาเมยฺย, ปาจิตฺติยนฺติ อตฺโถฯ

[291-2] ปิตูนนฺติ มาตาปิตูนํฯ สาฏกาทิกปฺปิยํ วตฺถุํฯ ‘‘ปฏิสาเมตฺวา เทหี’’ติ วุตฺเตติ สมฺพนฺโธฯ ปาเตตฺวาน คเต ยสฺมา อชฺฌารามสิกฺขาปทวเสน (ปาจิ. 505-506) ปลิโพโธ, ตสฺมา โคปิตุํ ลพฺภนฺติ อตฺโถฯ

[293-4] สกํ วาสิอาทิปริกฺขารนฺติ อตฺโถฯ อิทํ ฐานํ คุตฺตนฺติ ทสฺเสตพฺพํฯ ‘‘เอตฺถ ฐเปถา’’ติ ปน น วตฺตพฺพํฯ

[295] เอตฺถ ‘‘อญฺโญ โกจิ น ปวิสติ, ภิกฺขูหิ วา สามเณเรหิ วา คหิตํ ภวิสฺสตี’’ติ สงฺกนฺตีติ อตฺโถฯ วตฺถุมฺหีติ อลงฺการาทิวตฺถุมฺหีติ อตฺโถฯ ตาทิเสติ ยาทิเส วตฺถุมฺหิ นฏฺเฐ อาสงฺกา โหติ, ตาทิเส วตฺถุมฺหิ นฏฺเฐติ สมฺพนฺโธฯ

[296] อิทานิ อสงฺกิตพฺพฏฺฐานํ ทสฺเสตุํ ‘‘วิหาราวสถสฺสนฺโต’’ติอาทิมาหฯ วิหารสฺส จ ฆรสฺส จาติ อตฺโถฯ รตนนฺติ ทสวิธํ รตนํฯ รตฺนสมฺมตนฺติ สาฏกเวฐนาทิกํฯ คเหตฺวานาติ กปฺปิยการเก อสติ อตฺตนาปิ คเหตฺวาน นิกฺขิเปยฺยาติ อตฺโถฯ มคฺเครญฺเญปีติ มคฺเคปิ อรญฺเญปิฯ ตาทิเสติ ‘‘ภิกฺขูหิ คหิตํ ภวิสฺสตี’’ติ อาสงฺกิตพฺพฏฺฐาเนฯ ปติรูปํ กรียตีติ มคฺเค วา อรญฺเญ วา ตาทิสํ ภณฺฑํ ปสฺสิตฺวา มคฺคา โอกฺกมฺม นิสีทิตพฺพํ, สามิเกสุ อาคเตสุ ตํ ฐานํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ สเจ สามิเก น ปสฺสติ, รตนสมฺมตํ ปํสุกูลํ คเหตพฺพํฯ รตนญฺเจ โหติ, ตุณฺหีภูเตน คนฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อยํ มคฺคารญฺญเกสุ ปฏิปตฺติฯ วิหาราวสถานํ ปน อนฺโต ตาทิสํ ทิสฺวา ภณฺฑกํ มุญฺจิตฺวา ‘‘เอตฺถ เอตฺตกา กหาปณา’’ติอาทินา นเยน รูเปน วา ลญฺฉนาย วา ปิโลติกาย วา สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํ, ตโต ปกฺกมนฺเตน ปติรูปานํ ภิกฺขูนํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ อุคฺคหวินิจฺฉโยฯ

อุคฺคหนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

38. กุลทูสนนิทฺเทสวณฺณนา

[297] ‘‘กุลานิ ทูเสติ ปุปฺเผน วา ผเลน วา จุณฺเณน วา มตฺติกาย วา ทนฺตกฏฺเฐน วา เวฬุยา วา เวชฺชิกาย วา ชงฺฆเปสนิเยน วา’’ติ (ปารา. 437) วุตฺตตฺตา ตานิ อฏฺฐ วตฺถูนิ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุปฺผ’’นฺติอาทิมาหฯ อิมาย มิจฺฉาปฏิปตฺติยา กุลานํ อญฺเญสุ สีลวนฺเตสุ ปสาทํ ทูเสติ วินาเสตีติ กุลทูสนํ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ ตํ ปน อตฺตโน สนฺตเก จ ปรสนฺตเก จ เวทิตพฺพํฯ

[298] อิทานิ อิเมสุ วตฺถูสุ น เกวลํ กุลทูสนทุกฺกฏเมว อาปชฺชติ, ถุลฺลจฺจยาทีนิปิ อาปชฺชตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิมาหฯ สงฺฆิกํ ครุภณฺฑํ อิสฺสเรน เทนฺตสฺส ถุลฺลจฺจยนฺติ สมฺพนฺโธฯ เสนาสนตฺถาย นิยมิตํ ปน ปุปฺผาทิ ครุภณฺฑํ โหติฯ สงฺฆสฺส วา อญฺญสฺส วา สนฺตกํ เถยฺยจิตฺเตน เทนฺตสฺส ทุกฺกฏาทีนิ โหนฺตีติ ปาฐเสโส, ตสฺส ภณฺฑสฺส อคฺฆวเสน ทุกฺกฏถุลฺลจฺจยปาราชิกานิ โหนฺตีติ อตฺโถฯ

[299-300] สพฺพถาติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.431) กปฺปิยโวหารอกปฺปิยโวหารปริยายโอภาสนิมิตฺตกมฺมาทีหิ น วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ วติอาทีนิ กตฺวา ชคฺคิตุญฺจฯ อตฺตโน ปริโภคตฺถนฺติ ผลปริโภคตฺถํฯ โรปนาทีนีติ โรปาปนาทีนิฯ อาทิ-สทฺเทน สิญฺจาปนโอจินาปนาทีนิ คหิตานิฯ