สภาเค ทายเก อสนฺเต วสิตุํ ลพฺภตีติ สพฺพปเทสุ โยชนา กาตพฺพาฯ นิสฺสยวินิจฺฉโยฯ

นิสฺสยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

33. กายพนฺธนนิทฺเทสวณฺณนา

[235] อกายพนฺธโนติ กายพนฺธนํ อพนฺธิตฺวาติ อตฺโถฯ ตโต ปฏฺฐาย จีวรํ ปารุปิตพฺพํ, ตโต ปฏฺฐาย เอว กายพนฺธนํ พนฺธิตพฺพํฯ ‘‘น ภิกฺขเว อกายพนฺธเนน คาโม ปวิสิตพฺโพฯ โย ปวิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 278) หิ วุตฺตํฯ ตตฺเถวาสติยา คโตติ อสติยา คโต ยตฺถ สรติ, ตตฺเถว พนฺธิตพฺพํฯ สริตฺวา ปน ยาว น พนฺธติ, ตาว ปิณฺฑาย จริตุํ น วฏฺฏติฯ ยทิ อนฺโตคาเม สรติ, กายพนฺธเน สติ เอกมนฺเต ฐตฺวา พนฺธิตพฺพํ, อสติ เจ นิกฺขมิตฺวา พนฺธิตฺวา ปุน ปิณฺฑาย ปวิสิตพฺพนฺติ วทนฺติฯ

[236] ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทฺเว กายพนฺธนานิ ปฏฺฏิกํ สูกรนฺตก’’นฺติ (จูฬว. 278) วุตฺตตฺตา ‘‘ทุวิธ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ สูกรนฺตํ นาม กุญฺจิกาโกสกา วิย อนฺเต สุสิรํ กตฺวา โกฏฺฏิตํฯ รชฺชุ จ เอกาติ เอกวฏฺฏา รชฺชุ จฯ ตทนุโลมิกาติ เตสํ ทฺวินฺนํ อนุโลมิกาฯ

[237] มจฺฉกณฺฑกขชฺชุรี-ปตฺตา มฏฺฐา จ ปฏฺฏิกาติ เอตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 278) เอเต มจฺฉกณฺฏกาทโย มฏฺฐา วิการรหิตา ปฏฺฏิกา จ ตทนฺโตคธาติ อธิปฺปาโยฯ ลพฺภา ทสา จตสฺโสติ เอกาย วา ทฺวีสุ วา ตีสุ วา กถา เอว นตฺถีติ อธิปฺปาโย, ตโต ปรํ น วฏฺฏติฯ อนฺเตสูติ อุโภสุ อนฺเตสุฯ คุณสุตฺตกนฺติ ทิคุณสุตฺตกํฯ

[239] มกรมุขาทินฺติ อาทิ-สทฺเทน เทฑฺฑุภสีสํ คหิตํฯ อุภนฺเตติ อุโภสุ อนฺเตสุฯ กสฺสาติ? วิธสฺสฯ ฆฏกาติ ฆฏกโตฯ เลขาติ เลขายฯ ฆฏกโต จ เลขาย จ อญฺญํ จิตฺตกํ น กปฺปตีติ อตฺโถฯ

[240] เทฑฺฑุภกนฺติ (จูฬว. 278; จูฬว. อฏฺฐ. 278) อุทกสปฺปสิรสทิสํฯ มุรชนฺติ พหุรชฺชุเก เอกโต สงฺกฑฺฒิตฺวา เอกาย รชฺชุยา ปลิเวเฐตฺวา กตรชฺชุฯ มทฺทวีณนฺติ ปามงฺคสทิสํฯ กลาพุกนฺติ อเนกวฏฺฏํฯ เอตานิ ปน สพฺพานิ น กปฺปนฺติฯ ทสาสุ ทฺเว มชฺฌิมาติ มุรชํ มทฺทวีณนฺติ ทฺเว มชฺฌิมา เอวฯ กปฺปเรติ กปฺปนฺตีติ อตฺโถฯ

[241] คณฺฐิโย จาปีติ (จูฬว. 279) จีวรคณฺฐิโยปิฯ เวฬุอาทิมยา กปฺปนฺตีติ ปสงฺเคน วุตฺตํฯ กายพนฺธนวินิจฺฉโยฯ

กายพนฺธนนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมภาณวารํฯ

34. ปถวีนิทฺเทสวณฺณนา

[242] ชาตา (ปาจิ. 86; ปาจิ. อฏฺฐ. 86-88; กงฺขา. อฏฺฐ. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา) อชาตาติ ทุวิธา ปถวีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตทุภยํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุทฺธมตฺติกปํสุกา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุทฺธมตฺติกปํสุกา จ อทฑฺฒา จ พหุมตฺติกปํสุกา จ จาตุมาสาธิโกวฏฺฐปํสุมตฺติกราสิ จ ชาตปถวีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถ ปน อทฑฺฒาติ อุทฺธนปจนกุมฺภการาวาปภาชนปจนาทิวเสน ตถา ตถา อทฑฺฒาฯ อยํ ปน วิสุํ นตฺถิ, สุทฺธปํสุอาทีสุ อญฺญตราว เวทิตพฺพาฯ สุทฺธปํสุ สุทฺธมตฺติกา เยภุยฺเยนปํสุ เยภุยฺเยนมตฺติกา อติเรกจาตุมาสาธิโกวฏฺฐมตฺติกาปํสุปุญฺชา จ อทฑฺฒา จาติ อยํ สพฺพาปิ ชาตปถวีติ เวทิตพฺพาฯ

[243] ทุติยาติ อชาตปถวีติ อตฺโถฯ วุตฺตราสีติ มตฺติกราสิ จ ปํสุราสิ จ จาตุมาโสมวฏฺฐโก อชาตปถวีติ อตฺโถฯ

[244] อิทานิ เยภุยฺเยนมตฺติกา เยภุยฺเยนปํสุกา เยภุยฺเยนสกฺขราติ เอวํ วุตฺตาสุ กิตฺตาวตา เยภุยฺยตา โหตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺเว ภาคา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตีสุ ภาเคสุ ทฺเว ภาคา มตฺติกา ยสฺสา ภูมิยา, เอสา เยภุยฺยมตฺติกาติ สมฺพนฺโธฯ อุปฑฺฒปํสุอาทโยปิ กปฺปิยา เอว อกปฺปิยภาคสฺส อนติเรกโตฯ ‘‘เยภุยฺเยนมตฺติกา เยภุยฺเยนปํสุกา’’ติ (ปาจิ. 86) หิ วุตฺตํ, น ‘‘อุปฑฺฒมตฺติกา, อุปฑฺฒปํสุกา’’ติฯ เสเสสุปีติ เยภุยฺยปํสุกาทีสุปิฯ

[245] ชาตสญฺญิสฺส ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ทฺเวฬฺหสฺส วิมติสฺส ทุกฺกฏํฯ ชาเต อชาตสญฺญิสฺส อนาปตฺติฯ

[246] เอกายาณตฺติยา เอกาติ สเจ สกิํ อาณตฺโต ทิวสมฺปิ ขณติ, อาณาปกสฺส เอกา เอวาติ อตฺโถฯ วาจโสติ วาจาย วาจายาติ อตฺโถฯ

[247] เอตฺถ ‘‘ชาเลหิ อคฺคิ’’นฺติ วา วตฺตุํ น วฏฺฏติฯ อนิยเมตฺวา ปน ‘‘โปกฺขรณิํ ขณ, ปถวิํ ขณ, วาปิํ ขณ, อาวาฏํ ขณ, กนฺทํ ขณา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ

[248] เอทิสนฺติ เอตฺถ อญฺญมฺปิ เอวรูปํ กปฺปิยโวหารวจนํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ