เมนู

28. กมฺมนิทฺเทสวณฺณนา

[199] อธมฺมกมฺมนฺติ เอตฺถ กถํ อธมฺมกมฺมํ โหตีติ เจ? วุตฺตญฺเหตํ ภควตา ‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺมํ? ญตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย ญตฺติยา กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, อธมฺมกมฺมํฯ ทฺวีหิ ญตฺตีหิ กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, อธมฺมกมฺมํฯ เอกาย กมฺมวาจาย กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ, อธมฺมกมฺมํฯ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ กมฺมํ กโรติ, น จ ญตฺติํ ฐเปติ, อธมฺมกมฺม’’นฺติ (มหาว. 387)ฯ อิมินา นเยน เสสกมฺเมสุปิ วุตฺตปฺปกาเรน อกตฺวา อญฺญถา กรณํ อธมฺมกมฺมนฺติ เวทิตพฺพํฯ

วคฺเคนาติ วคฺเคน สงฺเฆนฯ กถญฺจ วคฺคํ โหตีติ เจ? ยาวติกา จ ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อนาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อนาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา ปฏิกฺโกสนฺติ, วคฺคกมฺมนฺติ อิเมสุ เยน เกนจิ เอเกนปิ องฺเคน วคฺคํ โหติฯ

สมคฺเคนาติ สมคฺเคน สงฺเฆนฯ กถํ สมคฺคํ โหตีติ เจ? ยาวติกา จ ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา นปฺปฏิกฺโกสนฺติ, สมคฺคกมฺมนฺติ เอวํฯ

จตุตฺถนฺติ สมคฺเคน ธมฺมิกํฯ เอตฺตาวตา ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, กมฺมานิ, อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคกมฺม’’นฺติ (มหาว. 384) เอวํ วุตฺตานิ จตฺตาริ กมฺมานิ ปริคฺคหิตานิ โหนฺตีติ เวทิตพฺพานิฯ

[200-202] ทสวคฺคิโก (มหาว. 388; กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) วีสติวคฺคิโก จ ทสวีสติวคฺคิโกฯ อพฺภาโนปสมฺปทาปฺปวารณา ฐเปตฺวา สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ อิตโรติ วีสติวคฺโค จ อติเรกวีสติวคฺโค จฯ

[203] อิทานิ กมฺมปฺปตฺเต จ ฉนฺทารเห จ ทสฺเสตุํ ‘‘จตุวคฺเคนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ (ปริ. 488, 497; ปริ. 487-488) ปกตตฺตา นาม เย ปาราชิกอุกฺขิตฺตลทฺธินานาสํวาสกา น โหนฺติฯ ปเรติ เอกสีมฏฺฐา ปกตตฺตา ภิกฺขูฯ ยทิ ปกตตฺตา ภิกฺขูปิ อญฺญตรํ คามสีมํ วา นทีสมุทฺทชาตสฺสรขณฺฑสีมาสุ วา อญฺญตรํ ปวิสิตฺวา ฐิตา โหนฺติ, เนว กมฺมปฺปตฺตา, น ฉนฺทารหาฯ น หิ เตสํ ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา อาคจฺฉติ อญฺญสีมายํ ฐิตตฺตาฯ เสเสปีติ ปญฺจวคฺคาทิกรณีเยปีติ อตฺโถฯ

[204] อสํวาสคณปูรํ วา กตฺวา กตํ กมฺมํ กุปฺปญฺจ โหติ, การกานญฺจ ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตํจตุตฺโถ กมฺมํ กเรยฺย, อกมฺมํ น จ กรณีย’’นฺติ (มหาว. 389) วุตฺตตฺตา ‘‘กมฺมารหคณปูรํ วา’’ติ วุตฺตํฯ อิทานิ ปริวาสาทิกมฺมานํเยว ปริสโต วิปตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘ครุกฏฺฐคณปูรํ วา’’ติ วุตฺตํฯ ตมฺปิ อนิกฺขิตฺตวตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ นิกฺขิตฺตวตฺโต ปน สพฺพตฺถ คณปูรโก โหติ เอวฯ

[205] วาเรยฺยาติ ปฏิกฺขิเปยฺยฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อธมฺมกมฺเม กยิรมาเน ปฏิกฺโกสิตุ’’นฺติ (มหาว. 154) หิ วุตฺตํฯ อนฺตราเย สตีติ อตฺโถฯ ‘‘อธมฺมกมฺมํ อิทํ, น เมตํ ขมตี’’ติ เอวํ ทฺเว ตโย อญฺญมญฺญํ ทิฏฺฐิํ อาวิ กเรยฺยุนฺติ อตฺโถฯ ยทิ เอโก โหติ, ‘‘น เมตํ ขมตี’’ติ เอวํ อธิฏฺฐานํ กเรยฺยาติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตา เอเต นิราปตฺติกา โหนฺติ, อนฺตรายา จ มุจฺจนฺติ, กมฺมํ ปน อธมฺมตฺตา กุปฺปเมวฯ วาเรนฺเตว ตโตธิกาติ เอตฺถ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จตูหิ ปญฺจหิ ปฏิกฺโกสิตุํ, ทฺวีหิ ตีหิ ทิฏฺฐิํ อาวิ กาตุํ, เอเกน อธิฏฺฐาตุํ, ‘‘น เมตํ ขมตี’’ติ (มหาว. 154) วุตฺตตฺตา จตฺตาโร วา ปญฺจ วา วาเรนฺติ เอวาติ อตฺโถฯ

[206] อิทานิ เยหิ ปฏิกฺขิตฺตํ โหติ, เต ทสฺเสตุํ ‘‘กมฺมารหา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ขิตฺตจิตฺต-คฺคหเณน อุมฺมตฺตโกปิ คหิโตวฯ เอเตสนฺติ เย วุตฺตปฺปการา, เตสํ ปฏิกฺเขโป น รุหตีติ อตฺโถฯ

[207] อิทานิ ยสฺส ปฏิกฺเขโป รุหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปกตตฺเตกสีมฏฺฐ-สมสํวาสภิกฺขุโน’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ (มหาว. 394) – เอวรูปสฺส ภิกฺขุโน ปฏิกฺโกสนา อนฺตมโส อานนฺตรสฺสาปิ อาโรเจนฺตสฺส รุหตีติฯ ‘‘ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขเว , ปกตตฺตสฺส สมานสํวาสิกสฺส สมานสีมายํ ฐิตสฺส อนฺตมโส อานนฺตริกสฺสปิ ภิกฺขุโน วิญฺญาเปนฺตสฺส สงฺฆมชฺเฌ ปฏิกฺโกสนา รุหตี’’ติ (มหาว. 394) วุตฺตํฯ

[208] สมฺมุขา ยทิ ปฏิกฺโกเสยฺยาติ อตฺโถฯ ติโรกฺขาติ ปรมฺมุขาฯ กายสามคฺคิํ วา ฉนฺทํ วา โน ทเทยฺย, ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ กมฺมวินิจฺฉโยฯ

กมฺมนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

29. มิจฺฉาชีววิวชฺชนานิทฺเทสวณฺณนา

[209] จุณฺณนฺติ สิรีสจุณฺณาทิกนฺติ อตฺโถฯ มตฺติกาติ ปกติมตฺติกา วา ปญฺจวณฺณา วา สุทฺธา กุงฺกุฏฺฐอาทิกา วาฯ กุลสงฺคหาติ เอเตหิ สงฺคหิตานํ สนฺติเก ลาภาสาย กุลสงฺคหตฺถนฺติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน อิเมหิ สงฺคหิตานํ สนฺติเก ‘‘กิญฺจิ ลภิสฺสามี’’ติ สงฺฆิกํ วา ปุคฺคลิกํ วา ทาตุํ น วฏฺฏติ เอวฯ อิมินา ปน นเยน ลทฺธํ ปญฺจนฺนมฺปิ สหธมฺมิกานํ น วฏฺฏติ, มิจฺฉาชีวญฺจ โหติฯ