25. อกปฺปิยสยนนิทฺเทสวณฺณนา

[187-9] ‘‘อุจฺจโก อาสนฺทิโก อุปฺปนฺโน โหติ, อนุชานามิ ภิกฺขเว อุจฺจกมฺปิ อาสนฺทิก’’นฺติ (จูฬว. 297) วจนโต มญฺจสฺส อุปฑฺฒภาคปฺปมาเณน เอกโตภาเคน ทีฆมฺปิ สุคตงฺคุเลน อติเรกฏฺฐงฺคุลปาทกํ อิธ อาสนฺทีติ อธิปฺเปตํ, จตุรํสาสนฺทิโก ปน ปมาณาติกฺกนฺตโกปิ วฏฺฏติฯ ตูลีติ ปกติตูลิกาฯ ปลฺลงฺโกนาม อาหริเมหิ วาเฬหิ กโตติ วุตฺโตฯ ตตฺเถว ‘‘สีหรูปาทิํ ทสฺเสตฺวา กโต ปน วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ปฏิกนฺติ เสตตฺถรณํฯ โคนจิตฺตกนฺติ เอตฺถ จตุรงฺคุลาธิกโลโม โกชโว ‘‘โคนโก’’ติ วุจฺจติฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โกชว’’นฺติ (มหาว. 337) จีวรกฺขนฺธเก วุตฺตตฺตา จตุรงฺคุลโลมกํ ปกติโกชวํ วฏฺฏติฯ รตนจิตฺตํ จิตฺตกํ น วฏฺฏติฯ ปฏลีติ ฆนปุปฺผรตฺตอตฺถรณํ ฯ วิกตีติ สีหพฺยคฺฆาทิรูปวิจิตฺโต อุณฺณามยตฺถรณโกฯ อุทฺทโลมีติ เอกโตอุคฺคตปุปฺผํฯ เอกนฺตโลมิกาติ อุภโตอุคฺคตปุปฺผํฯ

กุตฺตนฺติ โสฬสนฺนํ นาฏกิตฺถีนํ ฐตฺวา นจฺจนโยคฺคํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ โกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยสุตฺตมยํ ปจฺจตฺถรณํฯ กฏฺฏิสฺสนฺติ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยํ ปจฺจตฺถรณํฯ โกเสยฺยญฺจ กฏฺฏิสฺสญฺจ รตนปริสิพฺพิตาเนว น วฏฺฏนฺติ, สุทฺธานิ วฏฺฏนฺติฯ หตฺถิอสฺสรถตฺถรา เตสํ อุปริ อตฺถรณกอตฺถรณาวฯ อชินปฺปเวณีติ อชินจมฺเมหิ มญฺจปฺปมาเณน สิพฺพิตฺวา กตา ปเวณี, เตน จ กทลีมิคจมฺมํ เสตวตฺถสฺส อุปริ ปตฺถริตฺวา สิพฺพิตฺวา กตํ ปวรปฺปจฺจตฺถรณํ กทลีมิคปฺปวรปฺปจฺจตฺถรณํ, เตน จ อตฺถตํ อชินปฺปเวณีกทลีมิคปฺปวรปฺปจฺจตฺถรณตฺถตํฯ

เสตวิตานมฺปิ เหฏฺฐา อกปฺปิยปฺปจฺจตฺถรเณ สติ น วฏฺฏติ, กปฺปิยปฺปจฺจตฺถรเณ สติ วฏฺฏติ, รตฺตวิตานสฺส เหฏฺฐา กปฺปิยปฺปจฺจตฺถรเณ สติปิ น วฏฺฏติ เอวฯ สีสูปธานํ ปาทูปธานนฺติ มญฺจสฺส อุภโตโลหิตกํ อุปธานํ น วฏฺฏติฯ ยํ ปน เอกเมว อุปธานํ โหติ, อุโภสุ อนฺเตสุ รตฺตํ วา ปทุมวณฺณํ วา จิตฺตํ วา, สเจ ปมาณยุตฺตํ, วฏฺฏติ, มหาอุปธานํ ปน ปฏิกฺขิตฺตํฯ

[190] อาสนฺทาทิตฺตยาติ อาสนฺที ตูลี ปลฺลงฺโกติ อิทํ ตยํ นามํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฐเปตฺวา ตีณิ อาสนฺทิํ ปลฺลงฺกํ ตูลิกํ เสสกํ คิหิวิกฏํ อภินิสีทิตุํ, น ตฺเวว อภินิปชฺชิตุ’’นฺติ (จูฬว. 314) หิ วุตฺตํฯ เสเส คิหิสนฺตเก นิสีทิตุํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ ยทิ ธมฺมาสเน สงฺฆิกมฺปิ โคนกาทิํ ภิกฺขูหิ อนาณตฺตา อารามิกาทโย สยเมว ปญฺญเปนฺติ เจว นีหรนฺติ จ, เอตํ คิหิวิกฏนีหารํ นาม, อิมินา คิหิวิกฏนีหาเรน วฏฺฏติฯ ภตฺตคฺคํ นาม วิหาเร เอว ทานฏฺฐานํฯ

[191] จตุนฺนํ ปาทานํ, ตีสุ ปสฺเสสุ อปสฺสยานญฺจ วเสน สตฺตงฺโคฯ เอกปสฺเสน ยุตฺโต ปญฺจงฺโคฯ อิเม ปน สตฺตงฺคปญฺจงฺคา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺจกมฺปิ สตฺตงฺค’’นฺติ (จูฬว. 294) วุตฺตตฺตา ปมาณาติกฺกนฺตาปิ วฏฺฏนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อุจฺจปาทกา’’ติฯ ตูโลนทฺธา มญฺจปีฐา ฆเรเยว นิสีทิตุํ กปฺปนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

[192] จีวรจฺฉวิโยติ ฉนฺนํ จีวรานํ, ฉนฺนํ อนุโลมจีวรานญฺจ อญฺญตรจีวรจฺฉวิโยติ อตฺโถฯ สพฺพตฺถาติ มญฺเจปิ ปีเฐปิ ภตฺตคฺเคปิ อนฺตรฆเรปีติ อตฺโถฯ อิมาสํ ปน ภิสีนํ ปมาณปริจฺเฉโทปิ นตฺถิ, มญฺจปีฐาทีนํ วเสน อนุรูปํ สลฺลกฺเขตฺวา ปมาณํ กาตพฺพํฯ

[193] ‘‘ตูลิกา อุปฺปนฺนา โหติฯ

อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิชเฏตฺวา พิมฺโพหนํ กาตุํ, ตีณิ ตูลานิ รุกฺขตูลํ ลตาตูลํ โปฏกิตูล’’นฺติ (จูฬว. 297) วุตฺตตฺตา ตูลตฺตยญฺจ (จูฬว. อฏฺฐ. 297; กงฺขา. อฏฺฐ. ตูโลนนฺทสิกฺขาปทวณฺณนา) พิมฺโพหเน วฏฺฏติฯ อิเมหิ ตีหิ ตูเลหิ สพฺเพสํ รุกฺขลตาติณานํ ตูลํ อนุญฺญาตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ภิสิยํ ปน กิญฺจิ ตูลํ น วฏฺฏติเยวฯ ภิสิคพฺโภติ ภิสิยา วุตฺตํ โจฬาทิปญฺจกํ พิมฺโพหเน อนุญฺญาตนฺติ สมฺพนฺโธฯ มิคปกฺขินนฺติ สีหาทีนํ สพฺพจตุปฺปทานํ หํสโมราทีนํ สพฺพปกฺขีนํ โลมานิ กปฺปนฺติฯ มสูรเก อนุญฺญาตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

[194] อิทานิ ภิสิยํ กปฺปิยากปฺปิยํ ทสฺเสตุํ ‘‘มนุสฺสโลม’’นฺติอาทิมาหฯ อุณฺณายนฺติ (จูฬว. 297; จูฬว. อฏฺฐ. 297) อุณฺณาภิสิยํ มนุสฺสโลมํ น ลพฺภตีติ อตฺโถฯ อุณฺณาภิสิยมฺปิ มนุสฺสโลมํ ฐเปตฺวา เยสํ เกสญฺจิ ปกฺขิจตุปฺปทานํ โลมํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ ปณฺเณติ ปณฺณภิสิยญฺจ ปุปฺผญฺจ สุทฺธํ ตมาลปตฺตญฺจ น ลพฺภํ, อวเสสํ ยํ กิญฺจิ ปณฺณํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ ตมาลปตฺตกมฺปิ อญฺเญหิ มิสฺสํ วฏฺฏตีติฯ โจฬวากติเณสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ อาสนญฺเจว อปฺปฏิเวกฺขิตํ น ลพฺภนฺติ อาสนสามญฺญโต ปสงฺเคน วุตฺตํฯ อกปฺปิยสยนวินิจฺฉโยฯ

อกปฺปิยสยนนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

26. สมานาสนิกนิทฺเทสวณฺณนา

[195] ติณฺณํ วสฺสานํ อนฺตรํ ติวสฺสนฺตรํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติวสฺสนฺตเรน สห นิสีทิตุ’’นฺติ (จูฬว. 320) หิ วุตฺตํฯ โย ทฺวีหิ วสฺเสหิ (จูฬว. อฏฺฐ. 320) วุฑฺโฒ วา นโว วา, โส ติวสฺสนฺตโร นามฯ

[196] มุนีติ พุทฺธมุนิฯ สพฺเพเหวาติ อนุปสมฺปนฺเนหิปิฯ