เอตฺถ หิ ภิทิธาตุ ทฺวิธากรณตฺถวาจโก, ธาตฺวตฺถพาธเกน สํตฺยูปสคฺเคน สมฺพนฺธวาจโก โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตตฺถาติ ตาสุ ทฺวีสุ สีมาสุฯ อิตีติ เอวํฯ ตาสูติ สีมาสุฯ

[487-8] ยมฺปิ กมฺมปฺปตฺตฉนฺทารหลกฺขณนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺสํ ปริสโต กมฺมวิปตฺติยํฯ ตมฺปีติ กมฺมปฺปตฺตฉนฺทารหลกฺขณมฺปิ, วุตฺตเมวาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ‘‘จตฺตาโร ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปฺปตฺตา’’ติ ปาเฐฯ อนุกฺขิตฺตาติ สงฺเฆน อุกฺเขปนียกมฺมสฺส อกตตฺตา อนุกฺขิตฺตาฯ ปริสุทฺธสีลาติ ปาราชิกํ อนชฺฌาปนฺนตฺตา ปริสุทฺธสีลาฯ อิเมหิ ปเทหิ ปกติ อตฺตา สภาโว เอเตสนฺติ ปกตตฺตาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘กมฺมสฺส อรหา’’ติ อิมินา ‘‘กมฺมปฺปตฺตา’’ติ ปทสฺส ฉฏฺฐีสมาสญฺจ ปตฺตสทฺทสฺส อรหอนุจฺฉวิกตฺถภาวญฺจ ทสฺเสติฯ เตหีติ จตูหิ ปกตตฺเตหิฯ เอตีติ อาคจฺฉติฯ อวเสสาติ จตูหิ ปกตตฺเตหิ อวเสสาฯ ยสฺส ปนาติ ปุคฺคลสฺส ปนฯ กมฺมารโหติ กมฺมสฺส อรโหฯ

[489] เอตฺถาติ ปณฺฑกาทีนํ อวตฺถุภาวทสฺสนฏฺฐาเนฯ

อปโลกนกมฺมกถา

[495-6] ตตฺถาติ จตูสุ กมฺเมสุฯ เอตฺถาติ โอสารณาทิปาเฐฯ ปทสิลิฏฺฐตายาติ โลเก ปทานํ สิลิฏฺฐภาวโตฯ ตตฺถาติ โอสารณาทีสุ ปญฺจสุฯ กณฺฏกสามเณรสฺส ยา สา ทณฺฑกมฺมนาสนา อตฺถิ, สา นิสฺสารณาติ โยชนาฯ ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหตี’’ติ วตฺวา ตเมวตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต’’ติ วุตฺตํฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิ หิ ลิงฺคนาสนาย การณํ โหติฯ โสติ สามเณโร, ‘‘นิสฺสชฺชาเปตพฺโพ’’ติ ปเท การิตกมฺมํ, วุตฺตกมฺมํ วาฯ ตํ ลทฺธินฺติ ธาตุกมฺมํ, อวุตฺตกมฺมํ วาฯ กินฺติ กาตพฺพนฺติ อาห ‘‘เอวญฺจ ปน กมฺมํ กาตพฺพ’’นฺติฯ

กาตพฺพาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺฆํ ภนฺเต’’ติอาทิฯ ยํ สหเสยฺยํ ลภนฺตีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ สหเสยฺยสฺสฯ