(3) ปาจิตฺติยาทิปญฺหาวณฺณนา

[481] สลากํ เทนฺตสฺส อสฺส ภิกฺขุสฺส เฉชฺชํ โหตีติ โยชนาฯ ‘‘ปาราชิกํ โหตี’’ติ อิมินา โหติเฉชฺชนฺติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ

สุปฺปติฏฺฐิตนิคฺโรธสทิสํ รุกฺขมูลํ, ตเมว วา คเหตพฺพํฯ

ติสฺสิตฺถิโยติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนํ, ปจฺจตฺตวจนํ วาติ อาห ‘‘ตาสุปี’’ติฯ ‘‘ยํ ตํ เมถุนํ นาม ต’’นฺติ อิมินา ‘‘เมถุนํ ยํ ต’’นฺติ ปทานํ สมานาธิกรณภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘น เสวตี’’ติ อิมินา น เสเวติ เอตฺถ ติการสฺส เอการาเทสภาวํ (ชา. อฏฺฐ. 4.11.76 ปุตฺโต วา ปิตรํ ยาเจ วิย) ทสฺเสติฯ ตโย ปุริเสติ เอตฺถ ‘‘อุปคนฺตฺวา’’ติ ปทํ อชฺฌาหริตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห‘‘ตโย ปุริเสปิ อุปคนฺตฺวา’’ติฯ อิมินา ตโย ปุริเสติ เอตฺถ อุปโยคตฺเถ อุปโยควจนนฺติ ทสฺเสติฯ ปุริมนยํ คเหตฺวา เอตฺถาปิ ‘‘ตีสุ ปุริเสสู’’ติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อตฺโถปิ ยุชฺชเตวฯ อิมํ นยํ คเหตฺวา ปุริมปเทปิ ติสฺสิตฺถิโย อุปคนฺตฺวาติ อุปโยคตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อตฺโถปิ ยุชฺชเตวฯ ตสฺมา เต ทฺเว นยา อญฺญมญฺโญปเทสทายกนยา นามาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘อุภโตพฺยญฺชนสงฺขาเต’’ติ อิมินา อนริยสทฺเทน อุภโตพฺยญฺชโนว อิธ คเหตพฺโพติ ทสฺเสติฯ ‘‘นาจรตี’’ติ อิมินา น จาจเรติ เอตฺถาปิ ติสทฺทสฺส เอการาเทสภาวเมว ทสฺเสติฯ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคํ กายสํสคฺคํ อาปชฺชิตุํ วายมนฺติยา ตสฺสา ภิกฺขุนิยาติ โยชนาฯ

อสฺสาติ คาถาย, ติตฺถิโย อาราธโก โหตีติ โยชนาฯ ตตฺเถวาติ ติตฺถิยวตฺเต เอวฯ อสฺสาติ ติตฺถิยสฺสฯ ตเมวาติ ติตฺถิยวตฺตเมวฯ

สงฺฆาทิเสสนฺติอาทิคาถา วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ อชฺโฌหรณํฯ

อากาสคตํ สามเณรนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺเฆนปีติ ปิสทฺโท น กมฺมารเหเนวาติ ทสฺเสติฯ ‘‘น กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา สงฺโฆปิ กมฺมารโหปิ ภูมิคโตว วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ

อสฺสาติ คาถาย วินิจฺฉโยติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘น เทติ, น ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ กิริยาปทานํ กตฺตารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นาปิ อุยฺโยชิกา’’ติอาทิฯ ตสฺสาติ อวสฺสุตปุริสสฺสฯ ‘‘การเณนา’’ติ อิมินา เตนาติ ปทสฺส การณตฺถํ ทสฺเสติฯ เอวสทฺโท ปน สมฺภววเสน โยชิโต, น อญฺเญน การเณนาติ อตฺโถ, อวสฺสุตสฺส ปุริสสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ คหเณติ อุยฺโยชิตาย คหเณฯ ตญฺจ ปริโภคปจฺจยาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ, ปริโภคสฺส จ สมฺพนฺธํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตญฺจ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อาปตฺติ’’นฺติ อิมินา ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสติฯ ‘‘ตสฺสา อุยฺโยชิตายา’’ติ อิมินา ปริโภคสฺส สมฺพนฺธํ ทสฺเสติฯ ตสฺสาติ อุยฺโยชิตายฯ

สตฺตรสเกสุ สงฺฆาทิเสเสสูติ สมฺพนฺโธฯ วชฺชํ น ผุสตีติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺญํ นวํ อาปตฺติ’’นฺติฯ

อิติ เสทโมจิกคาถาวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

ปญฺจวคฺโค