สุตฺตนฺติเก จตฺตาโร มหาปเทเสติ (ที. นิ. 2.187 อาทโย; อ. นิ. 4.180) พุทฺธาปเทสสงฺฆาปเทสสมฺพหุลตฺเถราปเทสเอกตฺเถรา ปเทสวเสน จตฺตาโร มหาปเทเสฯ เอตฺถาติ ปญฺจเกฯ ยนฺติ วจนํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺจเกสุฯ

อิติ

อนิสฺสิตวคฺค-นปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺค-โวหารวคฺควณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนา

[425] ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺเค ทิฏฺฐาวิกมฺมาติ เอตฺถ อาวิ กรียเต อาวิกมฺมํ, ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมํ ทิฏฺฐาวิกมฺมนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทิฏฺฐีนํ อาวิกมฺมานี’’ติฯ ‘‘ลทฺธิปกาสนาน’’นฺติ อิมินา ทิฏฺฐิสทฺโท ลทฺธิปริยาโย, อาวิกมฺมสทฺโท ปกาสนปริยาโยติ ทสฺเสติฯ เอตนฺติ ‘‘ทิฏฺฐาวิกมฺมา’’ติ นามํฯ อเทสนาคามินี นาม อตฺถโต ครุกนฺติ อาห ‘‘ครุกาปตฺติยา’’ติฯ ลหุกายปีติ ปิสทฺโท ครหตฺโถฯ ลหุกายปิ เทสิตาย ทิฏฺฐาวิกมฺมํ อธมฺมิกํ โหติ, ปเคว ครุกายาติ อตฺโถฯ

ยถา …เป.… โหตีติ ยถา อาวิกเต จตูหิ ปญฺจหิ เอกีภูเตหิ อาวิกตา โหตีติ โยชนาฯ จตูหิ ปญฺจหีติ อนฺติมปริจฺเฉททสฺสนํฯ ตโต อติเรเกหิปิ เอกโต เทเสตุํ น วฏฺฏติ, เทสิตา จ อาปตฺติ น วุฏฺฐาติ, เทสนาปจฺจยา ทุกฺกฏญฺจ โหติฯ ‘‘จตูหิ ปญฺจหี’’ติ อนฺติมปริจฺเฉทสฺส ทสฺสิตตฺตา ทฺวีหิ ตีหิ ปน เอกโต เทเสตุํ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ มโนมานเสนาติ เอตฺถ มโนสทฺเทน มานสสทฺทสฺส ราคอรหตฺเตสุปิ ปวตฺตนโต ตทตฺเถ ปฏิกฺขิปิตฺวา จิตฺเต เอว วตฺตตีติ ทสฺเสติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มนสงฺขาเตน มานเสนา’’ติฯ อิมินา มนภูตํ มานสํ มโนมานสนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

สมานสํวาสกสฺสาปีติ ปิสทฺโท สมานสํวาสกสฺสปิ นานาสีมาย ฐิตสฺส สนฺติเก อาวิกมฺมํ อธมฺมิกํ โหติ, ปเคว นานาสํวาสกสฺสาติ ทสฺเสติฯ มาฬกสีมายาติ ขณฺฑสีมาย องฺคเณฯ

อวิปฺปวาสสีมายาติ มหาสีมาย, ฐิตสฺสาปิ สนฺติเกติ สมฺพนฺโธฯ ปิสทฺเทน ‘‘ขณฺฑสีมาย ฐิตสฺสปี’’ติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ

[430] น ปริยตฺตนฺติ น สมตฺถํฯ อิมินา นาลนฺติ เอตฺถ อลํสทฺโท ปริยตฺตตฺโถว, นารหภูสนวารณตฺโถติ ทสฺเสติฯ อิธาปีติ ปญฺจเกปิฯ ปิสทฺเทน ปุริมปญฺจกํ อเปกฺขติฯ ‘‘สาสนโต’’ติ อิมินา จุธาตุยา อปาทานํ ทสฺเสติฯ ‘‘กาโม’’ติ อิมินา อธิปฺปายสทฺโท กามปริยาโยติ ทสฺเสติฯ

[432] มนฺทตฺตา โมมูหตฺตาติ เอตฺถ ตฺตปจฺจยสฺส ภาวตฺเถ, ปญฺจมีวิภตฺติยา จ การณตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มนฺทภาเวน โมมูหภาเวนา’’ติฯ ปริภวาติ เอตฺถ ปริภวกามาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปริภวํ อาโรเปตุกาโม หุตฺวา’’ติฯ อญฺญพฺยากรเณสุปีติ อรหตฺตพฺยากรเณสุปิฯ สพฺพตฺถาติ ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺเคฯ ยนฺติ วจนํฯ

อิติ ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

มุสาวาทวคฺควณฺณนา

[444] ธมฺมปธานํ ธมฺมาธิฏฺฐานํ สนฺธาย ‘‘ปาราชิกํ คจฺฉตีติ ปาราชิกคามี’’ติ สุทฺธกตฺตุวเสน วุตฺตํ, ปุคฺคลปธานํ ปุคฺคลาธิฏฺฐานํ สนฺธาย ‘‘ปาราชิกํ คจฺฉติ อเนน, คมาเปตีติ วา ปาราชิกคามี’’ติ กรณเหตุกตฺตุวเสนปิ วตฺตพฺพํฯ วิตฺถารํ ทสฺสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘มุสาวาโท ปาราชิกคามี’’ติอาทิปาเฐ, เอวํ วิตฺถาโร เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ เตสุ ‘‘มุสาวาโท ปาราชิกคามี’’ติอาทีสุ วา, นิทฺธารเณ ภุมฺมํฯ

อทสฺสเนนาติ เอตฺถ กสฺส อทสฺสเนนาติ อาห ‘‘วินยธรสฺสา’’ติฯ วิตฺถารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กปฺปิยากปฺปิเยสุ หี’’ติอาทิฯ ตนฺติ วินยธรํฯ อสฺสวเนนาติ เอตฺถ เกสํ วจนํ อสฺสวเนนาติ อาห ‘‘เอกวิหาเรปี’’ติอาทิฯ เอกวิหาเรปีติ วินยธเรน เอกวิหาเรปิฯ ปิสทฺเทน นานาวิหาเร ปน ปเควาติ ทสฺเสติฯ