โวหรนฺเตน ชานิตพฺพาทิวณฺณนา

[368-74] มหาสงฺคาเม เอเตเนว นเยน เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วตฺถุสงฺกมนาการํ ทสฺเสตฺวา อวชานนปฏิชานนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โย ปนา’’ติอาทิฯ โย ปน วทตีติ สมฺพนฺโธฯ เอเสวาติ เอโส เอว, อวชานนปฏิชานนภิกฺขูติ อตฺโถฯ

[375] นีลาทิวณฺณาวณฺณวเสนาติ นีลาทิวณฺณวเสน จ อาโรคฺยตฺถาทิอวณฺณวเสน จฯ สญฺจริตฺตํ ยสฺมา อเนน สิกฺขาปเทน ธนํ อนุปทียติ, ตสฺมา ธนมนุปฺปทานนฺติ วุจฺจติฯ ปุพฺพปโยโคติ ปุพฺเพ ปยุชฺชิตพฺโพฯ

อคติอคนฺตพฺพวณฺณนา

[379] พหุชนอหิตาย ปฏิปนฺโน โหตีติ ปาฬิํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘วินยธเรน หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ วินยธเรนาติ อนุวิชฺชเกน, วินิจฺฉิเตติ สมฺพนฺโธฯ โอวาทูปชีวินิโยติ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อุปนิสฺสาย ชีวินิโยฯ อุปาสกาปีติ รตนตฺตยํ ปฏิสฺสรณนฺติ อุปาสกาปิฯ ทายกาปีติ ภิกฺขูนํ ปจฺจยทายกาปิฯ เตสนฺติ อุปาสกาทีนํฯ ตเถวาติ ยถา อุปาสกาทโย ทฺวิธา ภิชฺชนฺติ, ตเถวฯ ตโตติ อารกฺขเทวตาหิ ปรนฺติ สมฺพนฺโธฯ เตนาติ ทฺวิธาการเณนฯ

[382] คหนนิสฺสิโตติ เอตฺถ คหนสทฺโท ทิฏฺฐิปริยาโยติ อาห ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิอนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิสงฺขาตํ คหน’’นฺติฯ

[393] ตสฺส อวชานนฺโตติ เอตฺถ ‘‘ตสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘วจน’’นฺติ ปาฐเสเสน สมฺพนฺธิตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตสฺส วจน’’นฺติฯ ตสฺสาติ นวกสฺสฯ ตนฺติ นวกํฯ

[394] ‘‘ยํอตฺถายา’’ติ เอโส สทฺโท สมาโสติ อาห ‘‘ยทตฺถายา’’ติฯ ‘‘ตํ อตฺถ’’นฺติ เอโส สทฺโท ลิงฺควิปลฺลาโสติ อาห ‘‘โส อตฺโถ’’ติฯ อตฺถสทฺโท หิ ปุลฺลิงฺโค, ปาฬิยํ น ปริหาเปตพฺพนฺติ เอตฺถาปิ ลิงฺควิปลฺลาโส เวทิตพฺโพฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ มหาสงฺคาเมฯ

อิติ มหาสงฺคามวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

กถินเภทํ

กถินอตฺถตาทิวณฺณนา

[403] กถิเน ขนฺธเกติ กถินกฺขนฺธเกฯ ปุพฺเพติ กถินกฺขนฺธเกฯ

[404] ปโยคสฺสาติ เอตฺถ ปโยโค นาม โกติ อาห ‘‘จีวรโธวนาทิโน’’ติอาทิฯ เอตฺถ อาทิสทฺเทน วิจารณเฉทนพทฺธนสิพฺพนรชนกปฺปพินฺทุอาทิยนานิ ฉ ปุพฺพกรณานิ สงฺคณฺหาติฯ อุทกาหรณาทิโก โย ปโยโค กรียตีติ โยชนาฯ อนนฺตโร นาม อตีตานนฺตรอนาคตานนฺตรวเสน ทุวิโธ, อิธ อนาคตานนฺตโรเยว อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘อนาคตวเสนา’’ติฯ อุทกาหรณาทิปโยเค หิ อุปฺปนฺเน ปจฺฉา โธวนาทิปุพฺพกรณสฺส อุปฺปตฺติโต ตปฺปโยคสฺส อนาคตวเสเนว ปจฺจโยฯ สมนนฺตรปจฺจเยนาติ เอตฺถ สํสทฺโท สุฏฺฐุอตฺโถติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ อนนฺตรปจฺจเยนา’’ติฯ ‘‘อาสนฺนตร’’นฺติ อิมินา สุฏฺฐุภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปโยคสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘อาธารภาว’’นฺติ ปเท สามี, ‘‘ปจฺจยา โหนฺตี’’ติ ปเท สมฺปทานํฯ ‘‘นิสฺสย’’นฺติ ปทํ ‘‘อาธารภาว’’นฺติ ปเทน สํวณฺเณติฯ ‘‘อุเปเตนา’’ติ อิมินา อุปสทฺทสฺส อุปคมนตฺถํ ทสฺเสติ, พลวตฺถํ ปฏิกฺขิปติฯ ปฐมนฺติ ปโยคโต, ปโยคสฺส วา ตาวฯ อิมินา ปุเรชาตปจฺจเยนาติ เอตฺถ ปุเรสทฺโท ปฐมตฺโถติ ทสฺเสติฯ ปจฺฉาติ ปโยคโต, ปโยคสฺส วา ปรํฯ อปุพฺพํ อจริมนฺติ เอกปหาเรนฯ อิมินา สหชาตสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ

เอวํ ปุจฺฉิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ยนฺติ ธมฺมชาตํฯ อิทานิ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ ยสฺสาติ ปโยคาทิกสฺสฯ ตเทวาติ ธมฺมชาตเมวฯ ตสฺสาติ ‘‘ปุพฺพกรณํ ปโยคสฺสา’’ติอาทิวจนสฺส อตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘ปโยคสฺส กตเม ธมฺมา’’ติอาทิ ยํ วจนํ วุตฺตํ, ตตฺถ วิสฺสชฺชนํ มยา วุจฺจเตติ โยชนาฯ อิมินา ปาฬิยํ อชฺฌาหริตฺวา โยเชตพฺพภาวํ ทสฺเสติฯ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปจฺจยาการํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ปโยคสฺส หี’’ติอาทิฯ ปโยคสฺส ปุพฺพกรณํ ปจฺจโย โหตีติ สมฺพนฺโธฯ