เมนู

ขมุธาตุปโยเค สมฺปทานตฺเถ สมฺปทานวจนํฯ อถ วา เมติ มยาฯ กตฺวตฺเถ กรณวจนํ, สามิวจนํ วาฯ ขมตีติ กตฺตุรูปสทิสํ กมฺมรูปํฯ รูปญฺหิ กตฺตุรูปสทิสํ กมฺมรูปํ ‘‘ขมติ สงฺฆสฺสา’’ติอาทีสุ (มหาว. 127) วิยฯ กมฺมรูปสทิสํ กตฺตุรูปํ ‘‘อุปาสโก สีลํ สมาทิยตี’’ติอาทีสุ (ปฏฺฐา. 1.1.423) วิยฯ เอตฺถ กมฺมตฺเถ ปวตฺโต ยปจฺจโย โลโปติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สตฺตสมถนานาตฺถาทิวณฺณนา

[354] มาตาปุตฺตาทีนํ อยํ วิวาโทติ โยชนาฯ ‘‘วิรุทฺธวาทตฺตา’’ติ อิมินา วทนํ วาโท, วิรุทฺโธ วาโท วิวาโทติ นิพฺพจนํ ทสฺเสติฯ อธิกรณียตายาติ วูปสมิตตายฯ อิมินา อธิกริยติ สมเถหิ วูปสมิยตีติ อธิกรณนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ อธิกรณเภเทสุฯ

อิติ อธิกรณเภทวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

ทุติยคาถาสงฺคณิกํ

โจทนาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[359] ทุติยคาถาสงฺคณิยํ โจทนา นาม กิํ ทสฺเสตฺวา โจทนาติ อาห ‘‘วตฺถุญฺจ อาปตฺติญฺจ ทสฺเสตฺวา โจทนา’’ติฯ โทสํ สราเปตีติ โทสสารณาฯ สงฺฆสนฺนิปาโตติ สงฺฆสฺส สนฺนิปตนํฯ อิมินา สงฺโฆติ เอตฺถ อุตฺตรปทโลปํ ทสฺเสติฯ มติกมฺมนฺติ เอตฺถ มติสทฺโท อิจฺฉตฺโถติ อาห ‘‘วุจฺจติ มนฺตคฺคหณ’’นฺติฯ นฺติ มติกมฺมํฯ

‘‘เตน จุทิตกปุคฺคเลนา’’ติ ปทํ ‘‘สารณตฺถายา’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ ตสฺส ปุคฺคลสฺสาติ ตสฺส จุทิตกสฺส ปุคฺคลสฺส, อิมินา ‘‘นิคฺคหตฺถายา’’ติ ปทสฺส กมฺมํ ทสฺเสติฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ อธิกรณวินิจฺฉยฏฺฐาเนฯ ปริคฺคหณตฺถายาติ ปริ วีมํสิตฺวา คหณตฺถายฯ

ธมฺมา-ธมฺมนฺติ ภูตาภูตํฯ ‘‘วินิจฺฉยสนฺนิฏฺฐาปนตฺถ’’นฺติ อิมินา ปาฬิยํ ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ

มา โข ปฏิฆนฺติ เอตฺถ ปฏิฆสทฺโท โกปปริยาโยติ อาห ‘‘โกปํ มา ชนยี’’ติฯ ‘‘จุทิตเก วา โจทเก วา’’ติ อิมินา ‘‘สงฺเฆ’’ติ อาธารํ ปฏิกฺขิปติฯ สเจ อนุวิชฺชโก ตุวนฺติ เอตฺถ อนุวิชฺชกสทฺโท วินยธรปริยาโยติ อาห ‘‘วินยธโร’’ติฯ วินยธโร หิ ยสฺมา โจทกจุทิตกานํ วจนํ อนุมินิตฺวา วตฺถุอาปตฺตาทิวเสน วิทติ, ตสฺมา อนุวิชฺชโกติ วุจฺจติฯ

วิรุทฺธํ คาหํ สํวตฺเตตีติ วิคฺคาหิกํฯ ‘‘น ตฺว’’นฺติอาทินา ณิกปจฺจยสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ ยายาติ กถายฯ สุตฺตาทีนํ สรูปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สุตฺตํ นามา’’ติอาทิฯ

อนุยุญฺชนวตฺตนฺติ อนุยุญฺชนสฺส, อนุยุญฺชเน วา วตฺตํฯ กุสเลน พุทฺธิมตาติ เอตฺถ กุสลสทฺโท เฉกปริยาโย, พุทฺธิมนฺตุสทฺโท ปณฺฑิตปริยาโยติ อาห ‘‘เฉเกน ปณฺฑิเตนา’’ติฯ ‘‘ญาณปารมิปฺปตฺเตนา’’ติ อิมินา พุทฺธิมตาติ เอตฺถ น เกวลํ ญาณสามญฺญํ, อถ โข สพฺพญฺญุตญฺญาณนฺติ ทสฺเสติฯ อยนฺติ เอโส ยถาวุตฺโต อตฺโถฯ อยํ ปนาติ เอโส วกฺขมาโน ปนฯ เอตฺถาติ อิมาสุ คาถาสุฯ สเจ ตฺวํ อนุวิชฺชโก โหสีติ โยชนาฯ ยํ ปน อนุโยควตฺตํ กตํ สุปญฺญตฺตํ สพฺพสิกฺขาปทานํ อนุโลมนฺติ โยชนาฯ นฺติ อนุโยควตฺตํฯ อิตีติ อยํ สาธิปฺปายสงฺเขปวณฺณนาฯ อตฺตโนติ อนุวิชฺชกสฺสฯ สมฺปราเยติ ปรโลเกฯ โยติ อนุวิชฺชโกฯ นฺติ อนุโยควตฺตํ คตินฺติ สุคติํฯ หิตนฺติ โจทกจุทิตกานํ หิตํฯ คเวสนฺโตติ ญาเณน เอสนฺโตฯ อิมินา หิตํ เอสนฺโตติ หิเตสีติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เมตฺตญฺจาติ อปฺปนาปตฺตํ เมตฺตญฺจฯ เมตฺตาปุพฺพภาคญฺจาติ อปฺปนาเมตฺตาย ปุพฺพภาเค ปวตฺตํ ปริกมฺมอุปจารเมตฺตญฺจฯ ตว ภาเร สงฺเฆน กเต เอวาติ โยชนาฯ

โยติ อนุวิชฺชโกฯ เอเตสนฺติ โจทกจุทิตกานํฯ ‘‘ภาสิต’’นฺติ อิมินา โวหารสทฺโท ภาสิตปริยาโยติ ทสฺเสติฯ นฺติ สหสา โวหารํฯ

อนุสนฺธิตนฺติ เอตฺถ วินิจฺฉยานุสนฺธิํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘กถานุสนฺธิ วุจฺจตี’’ติฯ กถาย อนุรูปํ สนฺทหนํ กถานุสนฺธิฯ ปฏิญฺญานุสนฺธิเตนาติ เอตฺถ ปฏิญฺญาสทฺทอนุสนฺธิสทฺทานํ ตุลฺยาธิกรณโต อญฺญํ ภินฺนาธิกรณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถวา’’ติอาทิฯ ลชฺชิํ ปุคฺคลนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ คาถายํฯ วตฺตานุสนฺธินาติ อาจารสงฺขาเตน วตฺเตน อนุสนฺธินา อสฺส อลชฺชีสฺส วตฺเตน สทฺธิํ ยา ปฏิญฺญา สนฺธิยตีติ โยชนาฯ

ชานนฺโต อาปชฺชตีติ ชานนฺโต หุตฺวา อาปชฺชติฯ อิมินา สญฺจิจฺจาติ ปทสฺส สญฺเจเตตฺวาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ วีติกฺกมเจตนาย สทฺธิํ เจเตตฺวาติ อตฺโถฯ ‘‘น เทเสติ น วุฏฺฐาตี’’ติ อิมินา ปริคูหตีติ เอตฺถ ปริคูหนํ นาม อตฺถโต น เทสนํ น วุฏฺฐานนฺติ ทสฺเสติฯ

นฺติ ‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ วจนํฯ ตุมฺเหหีติ ปริหารการเกหิฯ สจฺจนฺติ ตถํ อวิตถํฯ อหมฺปีติ โจทโกปิฯ ปิสทฺเทน ปริหารกํ สมฺปิณฺเฑติฯ นฺติ ‘‘สญฺจิจฺจา’’ติอาทิวจนํฯ นฺติ ตุวํ, ตฺวํ วาฯ

ปุพฺพาปรนฺติ เอตฺถ ปุพฺเพ กเถตพฺพํ ปุพฺพํ, อปรมฺหิ กเถตพฺพํ อปรํ, ปุพฺพญฺจ อปรญฺจ ปุพฺพาปรนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุเร’’ติอาทิฯ ‘‘ตสฺมิํ ปุพฺพาปเร’’ติ อิมินา ปาฬิยํ ปุพฺพปรสฺสาติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ สามิวจนนฺติ ทสฺเสติฯ

ทฺวีหีติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสวเสน ทฺวีหิฯ ปญฺจหีติ ถุลฺลจฺจยาทิวเสน ปญฺจหิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยาติ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1221) ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยาฯ อนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิยาติ ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.31; ม. นิ. 1.269) ทสวตฺถุกาย อนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิยาฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ทุติยคาถาสงฺคณิเกสุฯ

อิติ ทุติยคาถาสงฺคณิกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

โจทนากณฺฑํ