เหฏฺฐา วุตฺตสฺส ‘‘วิภตฺติมตฺตทสฺสเนเนว เจตํ วุตฺตํ, น สมเถหิ วูปสมนวเสนา’’ติ วจนสฺส อตฺถนยโต อญฺญํ อตฺถนยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถวา’’ติอาทิ, ‘‘อิมาปิ วิภตฺติโย’’ติ ปทํ ‘‘นิสฺสายา’’ติ ปเท อวุตฺตกมฺมํ ฯ นิสฺสาย อาปชฺชนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ตาติ อาปตฺติโยฯ วุตฺตปฺปกาเรเหวาติ ตีหิ สมเถหีติ วุตฺตปกาเรเหวฯ ตํมูลิกานนฺติ เต เอว อุโปสถาทโย มูลเมตาสนฺติ ตํมูลิกา, ตาสํฯ อิมินา การิยูปจาเรน วุตฺตนยํ ทสฺเสติฯ ตา วิภตฺติโยติ อุโปสถาทิวิภตฺติโยฯ

ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[339] เอวํ วิสฺสชฺเชตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ยทิทํ อาปตฺติปาราชิกํ นามาติ โยชนาฯ อาปตฺติปาราชิกนฺติ อาปตฺติสงฺขาตํ ปาราชิกํฯ ‘‘ปราชยมาปนฺโน’’ติ อิมินา สาสนโต ปุคฺคลํ ปราเชตีติ ปาราชิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ณฺยปจฺจโย เหตุกตฺวตฺถวาจโก, ยการสฺส กกาโรฯ จุโตติ จวโกฯ ปรทฺโธติ วิรทฺโธฯ ภฏฺโฐติ ปติโตฯ นิรงฺกโตติ สงฺฆมฺหา อปสาริโตฯ อนีหเต ตสฺมิํ ปุคฺคเลติ ตสฺมิํ ปุคฺคเล สงฺฆมฺหา นีหริตฺวา น หริเต, อนปนีเตติ อตฺโถฯ ‘‘อุโปสถปวารณาทิเภโท’’ติ อิมินา สํวาสสรูปํ ทสฺเสติฯ พฺยญฺชเน อาทรมกตฺวา ‘‘เอตํ อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อยํ หีติ อยํ เอวํ วกฺขมาโนฯ เอตฺถาติ คาถายํฯ เตน ตสฺมาติ เอตฺถ ‘‘ตสฺมา’’ติ ปเทน ‘‘เตนา’’ติ ปทสฺส การณตฺถํ ทสฺเสติฯ

เอตฺถาติ ทุติยคาถายํฯ อาทิมฺหิ เจว อิจฺฉิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ ปริวาสทานาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุฯ ‘‘สงฺโฆ’’ติอาทิวจนตฺโถ ติปทภินฺนาธิกรณพาหิรตฺถสมาโส โหติ, เจวสทฺทจสทฺเทหิ อาทิเสสปทานํ อุภยปทตฺถปธานภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘อิจฺฉิตพฺโพ’’ติ ปทํ การกานํ กิริยาเปกฺขตฺตา กิริยตฺถาย ปกฺขิตฺตํฯ อสฺสาติ อาปตฺติยา, อิมินา อญฺญปทํ ทสฺเสติฯ อิจฺฉิตพฺพตฺเถ อปจฺจยํ กตฺวา ตทฺธิตนฺติปิ วทนฺติฯ ลหุกนโย ปเนสฯ อยํ ปเนตฺถ ครุกนโย – อาทิ จ เสโส จ อาทิเสสา, สงฺโฆ อาทิเสเสสุ อสฺสา อิจฺฉิตพฺโพติ สงฺฆาทิเสโสติฯ