กสฺมา ปญฺหา ‘‘อุมฺมงฺโค’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปญฺจา หี’’ติอาทิฯ หิ ยสฺมา อุมฺมงฺโคติ วุจฺจติ, ตสฺมา ปญฺหา อุมฺมงฺโค นามาติ โยชนาฯ ‘‘อุมฺมุชฺชิตฺวา ฐิตตฺตา’’ติ อิมินา อุมฺมุชฺชตีติ อุมฺมงฺโคติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ มุชธาตุ อุการสฺส อกาโร, อวิชฺชนฺธการสงฺขาตา อุทกโต อุมฺมุชฺชตีติ อตฺโถฯ ‘‘ตคฺฆา’’ติ นิปาตสฺส ตสฺมา การณาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ‘‘สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ’’ติ อิมินา ตคฺฆสทฺโท สาธุอตฺโถติ ทสฺเสติ, ตคฺฆ สาธูติ อตฺโถฯ ตีณิเยวาติ ‘‘สมาทหิตฺวา วิสิพฺเพนฺตี’’ติ เอกํ, ‘‘สามิเสนา’’ติ เอกํ, ‘‘สสิตฺถก’’นฺติ เอกนฺติ อิมานิ ตีณิเยวฯ

จตุวิปตฺติวณฺณนา

[336] ยํ ตํ ปุจฺฉิมฺหาติ เอตฺถ นิคฺคหิตโต ปรํ อการโลโปติ อาห ‘‘ยํ ตํ อปุจฺฉิมฺหา’’ติ ฯ ตตฺถ ยนฺติ ปญฺหํฯ ตนฺติ ตุวํฯ ‘‘ตฺว’’นฺติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ตํ ตเทวาติ ตํ ตํ เอว ปญฺหํฯ อญฺญถาติ อญฺญํ อาการํฯ

เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตีติ เอตฺถ นนุ สีลวิปตฺติํ ปุจฺฉนฺโต ปญฺโห นตฺถิ, กสฺมา ปน ‘‘สา สีลวิปตฺตี’’ติ วิสฺสชฺชนํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ เอตนฺติ ‘‘เย ทุฏฺฐุลฺลา สา สีลวิปตฺตี’’ติ วจนํฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทิฯ วตฺวาติ สํเขเปน วตฺวาฯ

ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนนฺติ สีลวิปตฺติโต อวเสสานํ ติสฺสนฺนํ วิปตฺตีนํฯ ตตฺถาติ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจเนฯ

‘‘อพฺภาจิกฺขนฺตี’’ติ ปทสฺส กตฺตารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วทนฺตา’’ติฯ ‘‘ตถาห’’นฺติอาทินา วทนาการํ ทสฺเสติฯ

‘‘อยํ ฉหี’’ติ อิมินา อยํ สาติ เอตฺถ สาสทฺโท ปทาลงฺกาโรติ ทสฺเสติฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติอาทิวจนมตฺเตนฯ วิสฺสชฺชิตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ