ฉนฺทปวารณํ อาหริตฺวาติ ฉนฺทญฺจ ปวารณญฺจ อาหริตฺวาฯ ปวารณากถาติ ‘‘สงฺฆํ ภนฺเต ปวาเรมี’’ติอาทิกา (มหาว. 210) ปวารณากถาฯ ตชฺชนียกมฺมาทีสุ วตฺถุ นาม กิํ? ปุคฺคโล นาม โกติ อาห ‘‘วตฺถุ นามา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เยน วตฺถุนาติ ภณฺฑนการกาทินา เยน วตฺถุนา กรณภูเตน, เหตุภูเตน วา ฯ เยนาติ ปุคฺคเลน กตฺตุภูเตน, กตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ตสฺสา ตสฺสา กมฺมวาจายา’’ติ ปทํ ‘‘อวสานวจน’’นฺติ ปเท อวยวิสมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ วิสฺสชฺชเนสุฯ

อิติ อุโปสถาทิปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวณฺณนาย โยชนา

สมตฺตาฯ

อตฺถวสปกรณวณฺณนา

[334] อตฺถวสปกรเณติ อวยวิอาธาโรฯ ทส อตฺถวเสติอาทีสูติ อวยวาธาโรฯ ยนฺติ วจนํฯ อุปริมํ อุปริมํ ปทนฺติ ‘‘สงฺฆผาสุตายา’’ติอาทิกํ อุตฺตรุตฺตริ วุตฺตํ ปทํฯ เหฏฺฐิมสฺส เหฏฺฐิมสฺส ปทสฺสาติ ‘‘สงฺฆสุฏฺฐุตายา’’ติอาทิกสฺส อโธ อโธ วุตฺตสฺส ปทสฺสฯ

ยเทตํ ปทสตํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ปทสเต, นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, อตฺถสตนฺติ อภิเธยฺยสตํฯ ธมฺมสตนฺติอภิธานสตํ, ปาฬิสตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘อตฺถสตํ ธมฺมสต’’นฺติ ปทานํ อตฺถนฺตรวิกปฺปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เย ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ ปญฺญตฺตํ, เตสํ ทสอตฺถวสานนฺติ โยชนา, เย ทส อตฺถวเส ปุพฺเพ วณฺณิตา, เตสํ ทสอตฺถวสานนฺติ โยชนาฯ ปฐมปาราชิกวณฺณนายํ (ปารา. อฏฺฐ. 1.39) วณฺณิตาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ‘‘สงฺฆสุฏฺฐุตายา’’ติอาทิปาเฐฯ สุฏฺฐุ เทวาติ สุฏฺฐุ มหาราชฯ หิ ยสฺมา อาณาพลโภคพลอิสฺสริยพเลหิ ทิพฺพติ, ตสฺมา เทโวติ วุจฺจติฯ โย จาติ คหฏฺโฐ วา ปพฺพชิโต วา, สมฺปฏิจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมาติ ยสฺมา หิตาย สุขาย โหติ, ตสฺมาฯ

อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปญฺญเปสฺสามีติ สมฺพนฺโธฯ อภิภวิตฺวา น ปญฺญเปสฺสามีติ โยชนาฯ อิธาติ อตฺถวสปกรเณฯ ตทตฺถโชตกานนฺติ โสเยว อตฺโถ ตทตฺโถ, ตสฺส โชตกา ตทตฺถโชตกา, เตสํฯ อิทานิ เวทิตพฺพานีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺถํ โชเตนฺตีติ อตฺถโชตกา, สทฺทาฯ นีหริตฺวา, นิยเมตฺวา วา อตฺโถ วุจฺจเต อิมาหิ สทฺทปญฺญตฺตีหีติ นิรุตฺติโยฯ

อตฺถสตนฺติ คาถายํ อตฺถวเส ปกรเณ อตฺถสตํ เวทิตพฺพนฺติอาทินา โยชนา กาตพฺพาฯ อิติ หีติ อิติ เอวฯ หิสทฺโท หิ เอวสทฺทตฺโถฯ อิทนฺติ ‘‘อตฺถสต’’นฺติอาทิวจนํ, วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตนฺติ ยถาวุตฺตํ อตฺถํ ปฏิจฺจาติ สมฺพนฺโธฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

มหาวคฺควณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ปฐมคาถาสงฺคณิกํ

สตฺตนคเรสุ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[335] เอกํสนฺติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘เอกสฺมิํ อํเส’’ติฯ ทสนขสโมธานสมุชฺชลนฺติ ทสนฺนํ นขานํ สมูเหน สุฏฺฐุ อุชฺชลํฯ เอตฺถ ‘‘สมุชฺชล’’นฺติ อิมินา อญฺชลินฺติ ปทสฺส อาทเรน, อภิมุขํ วา ชลติ ทิพฺพตีติ อญฺชลีติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อาสีสมานรูโปวาติ เอตฺถ อาสีสมานรูโป เอวาติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘ปจฺจาสีสมานรูโป วิยา’’ติฯ เอตฺถ ‘‘วิยา’’ติ อิมินา ‘‘อาสีสมาโน อิวา’’ติ ปทวิภาคํ กตฺวา อิวสทฺโท อุปมตฺถโชตโกติ ทสฺเสติฯ กิสฺสาติ เอตฺถ กรณตฺเถ ฉฏฺฐีวิภตฺติ โหตีติ อาห ‘‘เกน การเณนา’’ติฯ อิธาติ มม นิสินฺนฏฺฐานํฯ ‘‘อาคโต’’ติ อิมินา อิธมาคโตติ เอตฺถ มกาโร ปทสนฺธิกรมตฺโตติ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ อุปาลิสฺส วิสฺสชฺเชสีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺเหสุฯ อิตีติ เอวํฯ

ตตฺถาติ วิสฺสชฺชเนฯ ภทฺทโก เต อุมฺมงฺโคติ เอตฺถ อุมฺมงฺคสทฺโท ปญฺหวาจโกติ อาห ‘‘ภทฺทกา เต ปญฺหา’’ติฯ ตตฺถ เตติ ตวฯ