เอตฺถ จ เอกสฺมิํ ฐาเน เอเกน วิสภาควณฺเณน จิตฺรํ สพลํ นาม, นานาฐาเน นานาวณฺเณน วิจิตฺรํ กมฺมาสํ นามาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ขณฺฑาทีนํ วิปริวตฺตนวเสน อขณฺฑาทีนิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺส ปนา’’ติอาทิฯ อภินฺนานิสีลานีติ อภินฺนานิ สิกฺขาปทสีลานิฯ ตานิ ปนาติ สีลานิ ปนฯ ‘‘เอตานี’’ติ ปทํ ปทาลงฺการมตฺตํฯ ภุชิสฺสภาวกรณโตติ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา ภุชิสฺสกรณภาวโตฯ อิมินา ‘‘ภุชิสฺสภาวกรณานี’’ติ วตฺตพฺเพ อุตฺตรปทโลปวเสน เอวํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ภุชิสฺสานีติ วุจฺจนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ วิญฺญูหีติ พุทฺธาทีหิ สปฺปุริเสหิฯ อุปจารสมาธิํ อปฺปนาสมาธิํ วาติ เอตฺถ วาสทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ อุปจารสมาธิญฺจ อปฺปนาสมาธิํ จาติ หิ อตฺโถฯ ‘‘สํวตฺตยนฺตี’’ติ อิมินา สมาธิสํวตฺตนิกานีติ เอตฺถ อนียสทฺโท พหุลํ กตฺตุวาจโกติ ทสฺเสติฯ สีลสามญฺญคโตติ เอตฺถ สมานสฺส ภาโว สามญฺญํ, ตํ คโตติ สามญฺญคโต, สีเลน สามญฺญคโต สีลสามญฺญคโต, หุตฺวา วิหรตีติ โยชนาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สมานภาวูปคตสีโล วิหรตี’’ติฯ

ยายํ ทิฏฺฐีติ เอตฺถ ‘‘ทิฏฺฐี’’ติ สามญฺญคตสฺสาปิ สทฺทสฺส ‘‘อริยา’’ติ สทฺทนฺตรสนฺนิธาเนน วิเสสวิสยตฺตา สมฺมาทิฏฺฐีติ อาห ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐี’’ติฯ ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตา’’ติ อิมินา โลกิยสมฺมาทิฏฺฐิํ ปฏิกฺขิปติฯ นิทฺโทสาติ วิสุทฺธตฺตา, อุตฺตมตฺตา วา นิทฺโทสาฯ อิมินา อริยสทฺโท นิทฺโทสตฺถวาจโก อนิปฺผนฺนปาฏิปทิโกติ ทสฺเสติฯ นิยฺยาตีติ นิพฺพานํ ยาติฯ อิมินา อนียสทฺโท พหุลํ กตฺตุวาจโกติ ทสฺเสติฯ โย ตถาการี โหติ, ตกฺกรสฺสาติ โยชนาฯ ตถาการีติ ตาย มคฺคสมฺปยุตฺตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา การี โหติฯ อิมินา ตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา กโรตีติ ตกฺกโรติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ทุกฺขกฺขยายาติ เอตฺถ ขียนํ ขโย, ทุกฺขสฺส ขโย ทุกฺขกฺขโย, ตทตฺถายาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพทุกฺขสฺส ขยตฺถ’’นฺติฯ เสสนฺติ วุตฺตวจนโต เสสํ วจนํฯ

อิติ กติปุจฺฉาวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

ขนฺธกปุจฺฉาวาโร

ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[320] อุปสมฺปทกฺขนฺธกนฺติ มหาขนฺธกํฯ ‘‘นิทาเนน จ นิทฺเทเสน จ สทฺธิ’’นฺติ อิมินา สห นิทาเนนาติ สนิทานํ, สห นิทฺเทเสนาติ สนิทฺเทสนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอตฺถ นิทาเนนาติ สิกฺขาปทปญฺญตฺติเทสสงฺขาเตน นิทาเนนฯ นิทฺเทเสนาติ ปุคฺคลาทินิทฺเทเสนฯ ตตฺถาติ อุปสมฺปทกฺขนฺธเกฯ สมุกฺกฏฺฐปทานนฺติ เอตฺถ สมุกฺกฏฺฐสทฺโท อุตฺตมปริยาโยติ อาห ‘‘อุตฺตมานี’’ติฯ ปทานีติ ‘‘น ภิกฺขเว อูนวีสติวสฺโส ปุคฺคโล อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ (ปาจิ. 402-403; มหาว. 124) อาทินา นเยน วุตฺตานิ ปทานิฯ อิเมหิ ปเทหิ ‘‘สมุกฺกฏฺฐานิ ปทานิ สมุกฺกฏฺฐปทานี’’ติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อิตีติ อยมตฺโถฯ กสฺมา ปเนตฺถ ‘‘สมุกฺกฏฺฐปทานํ กติ อาปตฺติโย’’ติ ปทานเมว สามิวเสน นิทฺเทโส กโต, นนุ อาปตฺติโย นาม ปุคฺคลานญฺเญว โหนฺตีติ อาห ‘‘เยน เยน หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ เยน เยน ปเทน ปญฺญตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ สา สาติ อาปตฺติฯ ทฺเว อาปตฺติโยติ เอตฺถ ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํ สรูปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาจิตฺติยํ, ทุกฺกฏ’’นฺติฯ

นสฺสนฺเตเตติ นสฺสนฺตุ เอเตฯ วินสฺสนฺเตเตติ วินสฺสนฺตุ เอเต ภิกฺขูติ อตฺโถฯ เตหีติ ภิกฺขูหิฯ วทโตติ วทนฺตานํฯ เสเสสุ อุโปสถกรเณสูติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ทุกฺกฏาปตฺติเยวา’’ติ อิมินา เอกา อาปตฺตีติ เอตฺถ อตฺถปกรณาทิวเสน ทุกฺกฏาปตฺติเยวาติ ทสฺเสติฯ

ปวารณกฺขนฺธเกปีติ ปิสทฺโท อุโปสถกฺขนฺธกํ อเปกฺขติฯ

จมฺมสํยุตฺเตปีติ จมฺเมน สํยุตฺตํ กตฺวา เทสิเต ขนฺธเกปิ, จมฺมกฺขนฺธเกปีติ อตฺโถฯ ปิสทฺโท ปวารณกฺขนฺธกํ อเปกฺขติฯ เภสชฺชกฺขนฺธเกปีติ ปิสทฺโท จมฺมกฺขนฺธกํ อเปกฺขติฯ สมนฺตาติ องฺคชาตสฺส สมนฺตโตฯ