สมนุภาสนาสมุฏฺฐานวณฺณนา

[261] เภทนฺติ อิทํ สมนุภาสนํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ

กถินสมุฏฺฐานวณฺณนา

[262] อุพฺภตนฺติ อิทํ กถินสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ

อาวสเถน สทฺธินฺติ อาวสถสทฺเทน สทฺธิํฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานวณฺณนา

[263] ‘‘เอฬกโลมา’’ติ อิทํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํฯ อิโตติ ยถาวุตฺตโตฯ ปาฬินฺติ มาติกาปาฬิํฯ วิรชฺฌิตฺวาติ ปุพฺพาปรโต วิราเธตฺวาฯ ยถาติ เยนากาเรน ฯ ปนสทฺโท อนุคฺคหตฺโถฯ กิญฺจาปิ ลิขนฺติ, ปน ตถาปีติ โยชนาฯ เอวนฺติ ตถากาเรนฯ อตฺถานุกฺกโมติ อตฺถสฺส อนุกฺกโมฯ

‘‘อภิกฺขุกาวา เสน จา’’ติ เอตํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1047) อิทํ วจนํ สนฺธายาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ภิกฺขุนี’’ติอาทินา วุตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ อาทิสทฺเทน ‘‘สิกฺขมานา จ สามเณรี คิหินิยา’’ติ ปาฐํ สงฺคณฺหาติฯ

ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานวณฺณนา

[264] ปทนฺติ อิทํ ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ ‘‘ตถา อตฺถงฺคเตน จา’’ติ เอตํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อตฺถงฺคเต สูริเย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 154-155) อิทํ วจนํ สนฺธายาติ สมฺพนฺโธฯ อโนกาโส จ…เป.… สนฺธาย วุตฺตนฺติ (ปาจิ. 1219-1221) เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

อทฺธานสมุฏฺฐานวณฺณนา

[265] อทฺธานนฺติ อิทํ อทฺธานสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ

เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานวณฺณนา

[266] เถยฺยสตฺถนฺติ อิทํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานิฯ ‘‘พฺยูเหน สตฺตมา’’ติ อิทํ วจนํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ตทนนฺตรเมวาติ ตสฺส สิกฺขาปทสฺส อนนฺตรเมว, ‘‘อาคต’’อิติ สมฺพนฺโธฯ

ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานวณฺณนา

[267] ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐาเน สมุฏฺฐานสีสํ นตฺถิ, สพฺพานิ เอกทส สิกฺขาปทานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานานีติ วุตฺตานิฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ เตสนฺติ เตสํ สิกฺขาปทานํ ฯ สมฺภินฺนสมุฏฺฐานนฺติ สํสคฺคสมุฏฺฐานํฯ ติวิธนฺติ ภูตาโรจนโจริวุฏฺฐาปนอนนุญฺญาตสมุฏฺฐานวเสน ติปฺปการํฯ ตนฺติ นิยตสมุฏฺฐานํ, โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ปุน ตนฺติ นิยตสมุฏฺฐานํ, ทสฺเสตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปุน ตนฺติ วจนํฯ เนตฺติธมฺมานุโลมิกนฺติ เอตฺถ กายวาจํ เนติ วิเนตีติ เนตฺติ, กายวาจํ เนติ วิเนติ เอตฺถ, เอตายาติ วา เนตฺติฯ ธมฺโมติ ปาฬิฯ สา หิ ยสฺมา อตฺถํ ธาเรติ, ตสฺมา ธมฺโมติ วุจฺจติฯ เนตฺติเยว ธมฺโม เนตฺติธมฺโม, ตสฺส อนุโลมิกํ เนตฺติธมฺมานุโลมิกํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘วินยปาฬิธมฺมสฺส อนุโลม’’นฺติฯ

อิติ สมุฏฺฐานสีสวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

อนฺตรเปยฺยาล กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] อิทานิ วุตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อิทานี’’ติ ปเทน สมฺพนฺธตฺตา วุตฺโตติ เอตฺถ ตปจฺจโย ปจฺจุปฺปนฺนกาลิโกติ ทฏฺฐพฺโพฯ