เมนู

1. ขุทฺทานุขุทฺทกสิกฺขาปทกถา

[441] ปญฺจสติกกฺขนฺธเก ‘‘จตฺตาริ…เป.… ขุทฺทกานี’’ติ เอวมาทิ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปริยาเยนาติ การเณนฯ ธูมกาลิกนฺติ เอตฺถ ธูมสฺส กาโล ธูมกาโล, ธูมสฺส อุฏฺฐิตกาโลติ อตฺโถฯ โส เอตสฺสตฺถีติ ธูมกาลิกํ, สิกฺขาปทปญฺญตฺตํฯ อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยาวา’’ติอาทิฯ

[443] อิทนฺติ ‘‘กตมานิ ปน ภนฺเต ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานี’’ติ อปุจฺฉนํฯ ‘‘ตยา’’ติ อิมินา อิทํ เตติ เอตฺถ เตสทฺทสฺส ‘‘ตุยฺหํ, ตวา’’ติ อตฺเถ ปฏิกฺขิปติฯ อาปตฺตินฺติ ทุกฺกฏาปตฺติํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เตติ เถราฯ ‘‘สงฺโฆ…เป.… น สมุจฺฉินฺทตี’’ติ เอตํ วจนํ อนุสฺสาวิตนฺติ โยชนาฯ ‘‘เทเสหิ ตํ อาวุโส ทุกฺกฏ’’นฺติ อิทมฺปิ จ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ เถโร ปนาติ อานนฺทตฺเถโร ปน อาหาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ อปุจฺฉเนฯ ยถาติ เยนากาเรนฯ จตูสุ ฐาเนสูติ ‘‘ภควโต วสฺสิกสาฏิกํ อกฺกมิตฺวา สิพฺเพสี’’ติอาทีสุ จตูสุ ฐาเนสุฯ เอตฺถาติ ปญฺจสติกกฺขนฺธเกฯ

อิติ ปญฺจสติกกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

12. สตฺตสติกกฺขนฺธกํ

ทสวตฺถุกถา

[447] สตฺตสติกกฺขนฺธเก วฑฺเฒนฺติ กฏสินฺติ เอตฺถ กฏสีสทฺโท สุสานภูมิวาจโกติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุนปฺปุนํ กเฬวรํ นิกฺขิปมานา ภูมิํ วฑฺเฒนฺตี’’ติฯ ตตฺถ กเฬวรนฺติ เทหํฯ ตญฺหิ กเฬ องฺคปจฺจงฺคานํ อวยเว สมฺปิณฺเฑตฺวา วริยติ อิจฺฉิยตีติ กเฬวรนฺติ วุจฺจติฯ เอวํ โฆรํ กฏสิํ วฑฺเฒนฺตาว ปุนพฺภวํ อาทิยนฺตีติ โยชนาฯ

[454] ปาปกํ โน อาวุโส กตนฺติ เอตฺถ โนสทฺโท อมฺหสทฺทการิโย, ฉฏฺฐีกตฺตา จ โหตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาวุโส อมฺเหหิ ปาปกํ กต’’นฺติฯ

[455] ‘‘ปิยวจน’’นฺติ อิมินา กตเมน ตฺวํ ภูมิ-วิหาเรนาติ เอตฺถ ภูมิสทฺโท ปิยวาจโก รุฬฺหีสทฺโทติ ทสฺเสติฯ ‘‘อามนฺเตตี’’ติ อิมินา อาลปนปทนฺติ ทสฺเสติฯ อาวุโส ภูมีติ อตฺโถฯ กุลฺลวิหาโร นาม เมตฺตาวิหาโร, โส จ เหฏฺฐิมฌานตฺตเย ยุตฺตตฺตา อุตฺตานวิหาโรติ อาห ‘‘อุตฺตานวิหาเรนา’’ติฯ

[457] สาวตฺถิยาติ สาวตฺถินคเรฯ สุตฺตวิภงฺเคติ ปทภาชนีเยฯ ปฏิกฺขิตฺตภาวํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ตตฺร หี’’ติอาทิฯ ตตฺราติ สุตฺตวิภงฺเค, ปฏิกฺขิตฺตํ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺราติ ‘‘สนฺนิธิการเก อสนฺนิธิการกสญฺญี’’ติอาทิวจเนฯ เอเก อาจริยา เอวํ มญฺญนฺตีติ โยชนาฯ กินฺติ มญฺญนฺตีติ อาห ‘‘โย ปน ภิกฺขู’’ติอาทิฯ อโลณกํ ยมฺปิ อามิสนฺติ โยชนาฯ เตนาติ ปุเรปริคฺคหิตโลเณนฯ นฺติ อามิสํฯ ตทหุปฏิคฺคหิตเมวาติ ตสฺมิํ อหนิ ปฏิคฺคหิตเมวฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ตทหุปฏิคฺคหิตเมว, ตสฺมาฯ วทโตติ วทนฺตสฺส, ภควโต วจเนนาติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ อโลณกามิสปริภุญฺชเน, ทุกฺกเฏน ภวิตพฺพํ อิติ มญฺญนฺตีติ โยชนาฯ เตติ เอเก อาจริยาฯ ทุกฺกเฏนปีติ ปิสทฺเทน ปเคว ปาจิตฺติเยนาติ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตฺถาติ ยาวชีวิกยาวกาลิเกสุฯ ยาวชีวิกํ น ตทหุปฏิคฺคหิตํ, ยาวกาลิกเมว ตทหุปฏิคฺคหิตนฺติ โยชนาฯ ตทหุปฏิคฺคหิตญฺจ ยาวกาลิกนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตํ ทุกฺกฏํ ตุมฺเห ยทิ มญฺญถาติ โยชนาฯ ยาวชีวิกมิสฺสนฺติ โลณสงฺขาเตน ยาวชีวิเกน สํสฏฺฐํฯ พฺยญฺชนมตฺตนฺติ วิกาเล น กปฺปตีติ พฺยญฺชนมตฺตํฯ

เอตฺถาติ ‘‘ยาวกาลิเกน ภิกฺขเว’’ติอาทิวจเน (มหาว. 305) ตทหุปฏิคฺคหิตํ ยาวชีวิกนฺติ โยชนาฯ

ยาวกาลิกสฺส คติ วิย คติ เอตสฺสาติ ยาวกาลิกคติกํฯ ตสฺมา ทุกฺกฏํ น โหตีติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ ปุเรปฏิคฺคหิตโลเณน อามิสปริภุญฺชเนฯ ตทหุปฏิคฺคหิตํ ยาวกาลิเกน สมฺภินฺนรสํ ยาวชีวิกนฺติ โยชนาฯ นฺติ ยถาวุตฺตํ ยาวชีวิกํ, วิกาลโภชนปาจิตฺติยา เอว การณํ โหตีติ โยชนาฯ เอวนฺติ ตถา, อชฺช ปฏิคฺคหิตมฺปิ ยาวชีวิกนฺติ สมฺพนฺโธฯ อปรชฺชุ ปฏิคฺคหิเตน ยาวกาลิเกนาติ โยชนาฯ นฺติ ยาวชีวิเกน สมฺมิสฺสํ ยาวกาลิกํ, อชานนฺโตปีติ สมฺพนฺโธฯ อิทนฺติ ยถาวุตฺตํ ยาวกาลิกํฯ ตโตติ สนฺนิธิโภชนปาจิตฺติยโตฯ หีติ สจฺจํฯ ‘‘สาวตฺถิยา สุตฺตวิภงฺเค’’ติ อิทํ พฺยากรณํ ปริสุทฺธนฺติ โยชนาฯ

‘‘ราชคเห อุโปสถสํยุตฺเต’’ติ อิทํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุโปสถสํยุตฺเตติ อุโปสเถน สมฺพนฺเธ อุโปสถกฺขนฺธเกฯ กิํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘น ภิกฺขเว…เป.… ทุกฺกฏสฺสาติ (มหาว. 141) เอตํ สนฺธายา’’ติฯ อติสาเรติ อติกฺกมิตฺวา สรเณ คมเน ปวตฺตเนติ อตฺโถฯ นิมิตฺตตฺเถ เจตํ ภุมฺมํฯ ‘‘จมฺเปยฺยเก วินยวตฺถุสฺมิ’’นฺติ อิทํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘จมฺเปยฺยกฺขนฺธเก อาคต’’นฺติ อิมินา จมฺเปยฺเย อาคตํ จมฺเปยฺยกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

ธมฺมิกนฺติ ภูเตน ปวตฺตํฯ สุตฺตวิภงฺเค หิ ยสฺมา อาคตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ทสาเยวาติ ทสายเมว, อาธาเร เจตํ ภุมฺมํฯ วิทตฺถิมตฺตาติ วิทตฺถิปมาณาฯ ทสาย วินาติ ทสํ วชฺเชตฺวาฯ ตํ ปมาณนฺติ วิทตฺถิตฺตยสงฺขาตํ ตํ ปมาณํ กโรนฺตสฺส วุตฺตปาจิตฺติยํ อาปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ตํ อติกฺกามยโต เฉทนกํ ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 533) อิทํ วจนํ อาคตเมว โหตีติ โยชนาฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ สตฺตสติกกฺขนฺธเกฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

สตฺตสติกกฺขนฺธกวณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ทฺวิวคฺคสงฺคหาติ มหาวคฺคจูฬวคฺควเสน ทฺวีหิ วคฺเคหิ สงฺคหิตาฯ ทฺวาวีสติปเภทนาติ มหาวคฺเค ทส, จูฬวคฺเค ทฺวาทสาติ เอวํ ทฺวาวีสติปการาฯ ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขปฺปหายิโนติ ปญฺจกฺขนฺธสงฺขาตํ ทุกฺขํ ปชหนสีลสฺส, ภควโตติ สมฺพนฺโธฯ อาสาปีติ อิจฺฉาปิฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา-ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขปฺปหายิโน ภควโต สาสเน ทฺวิวคฺคสงฺคหา ทฺวาวีสติปเภทนา เย ขนฺธกา ภควตา วุตฺตา, เตสํ ขนฺธกานํ เอสา วณฺณนา อนฺตรายํ วินา ยถา สิทฺธา, เอวํ ตถา ปาณีนํ กลฺยาณา อาสาปิ สิชฺฌนฺตูติฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

จูฬวคฺคสํวณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ชาทิลญฺฉิตนาเมน, เนกานํ วาจิโต มยา;

จูฬวคฺคขนฺธกสฺส, สมตฺโต โยชนานโยติฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ปาจิตฺยาทิโยชนา