ปฏิกจฺเจวาติ ปเคว , ปฐมเมวาติ อตฺโถฯ เตสูติ ครุธมฺเมสุฯ อปญฺญตฺเตสุ สนฺเตสุปีติ โยชนาฯ ปฐมํ วุตฺตนฺติอาทิ วุตฺตํ, วสฺสสหสฺสเมว ฐสฺสติ อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตีติ โยชนาฯ ‘‘วสฺสสหสฺส’’นฺติ จ เอตํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ วสฺสสหสฺสโตฯ ปริยตฺติธมฺโมปีติ ปิสทฺโท ปฏิเวธสทฺธมฺมํ อเปกฺขติฯ ทฺวีสุ สทฺธมฺเมสุ ฐิเตสุ ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม ฐิโตเยวาติ กตฺวา น วุตฺตํฯ ตานิเยวาติ ปญฺจวสฺสสหสฺสานิเยวฯ ปริยตฺติยา สติ ปฏิเวโธ น โหตีติ นาปิ วตฺตพฺโพติ โยชนาฯ ลิงฺคนฺติ สมณเวสํ, สมณาการนฺติ อตฺโถฯ

ภิกฺขุนีอุปสมฺปทานุชานนกถา

[404] อิมาย อนุปญฺญตฺติยาติ มหาปชาปติยา อฏฺฐครุธมฺมปฏิคฺคหณูปสมฺปทํ อุปนิธาย อยํ ปญฺญตฺติ อนุปญฺญตฺติ นาม, ตาย อนุปญฺญตฺติยา อุปสมฺปาเทตุนฺติ อตฺโถฯ มหาปชาปติยา สทฺธิวิหารินิโย กตฺวาติ มหาปชาปติํ อุปชฺฌํ กตฺวา ปญฺจสตา สากิยานิโย ตสฺสา สทฺธิวิหารินิโย กตฺวาติ อตฺโถฯ อิตีติ ตสฺมา อเหสุนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิมินา โอวาเทนาติ ภควโต อิมินา โอวาเทนฯ

[410] เอติสฺสาติ เอติสฺสา ภิกฺขุนิยาฯ ตนฺติ กมฺมํฯ อญฺญสฺมินฺติ อญฺญสฺมิํ กมฺเมฯ อญฺญนฺติ โรปิตพฺพกมฺมโต อญฺญํ กมฺมํฯ

[411] กทฺทโมทเกนาติ กทฺทเมน อาลุฬิเตน อุทเกเนวฯ กทฺทมาทีสุปีติ ปีสทฺโท ‘‘เยน เกนจี’’ติ เอตฺถ โยเชตพฺโพฯ เยน เกนจิปีติ หิ อตฺโถฯ สนฺนิปติตฺวาติ ภิกฺขุนิสงฺเฆน สนฺนิปติตฺวาฯ อปสาทนียนฺติ อปสาเทตพฺพํ กมฺมํฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน สาวนมตฺเตนฯ อวนฺทิโยติ น วนฺเทตพฺโพ, วนฺทิตุํ น อรโหติ อตฺโถฯ ตโตติ ติกฺขตฺตุํ สาเวตพฺพโตฯ น วนฺทนฺตีติ ภิกฺขุนิโย น วนฺทนฺติฯ ทิสฺวาปีติ ตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวาปิฯ เตน ภิกฺขุนาติ อปสาทนียํ ทสฺเสนฺเตน ภิกฺขุนา, ขมาเปตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วิหาเรเยวาติ ภิกฺขูนํ วิหาเรเยวฯ

เตน ภิกฺขุนาติ อุปสงฺกมิตพฺเพน ภิกฺขุนา, วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ วตฺตพฺพกาลโตฯ โสติ อปสาทนียํ ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุฯ เอตฺถาติ ภิกฺขุนิกฺขนฺธเกฯ กมฺมวิภงฺเคติ ปริวาราวสาเน กมฺมานํ วิภงฺคฏฺฐาเน (ปริ. อฏฺฐ. 495-496)ฯ

โอภาสนฺตีติ อว หีเนน ภาสนฺตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อสทฺธมฺเมน โอภาสนฺตี’’ติฯ ‘‘ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ สมฺปโยเชนฺตี’’ติ เอตฺถ กมฺมกรเณ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุริเส อสทฺธมฺเมนา’’ติฯ เอตฺถ ‘‘ปุริเส’’ติ อิมินา กมฺมํ ทสฺเสติ, ‘‘อสทฺธมฺเมนา’’ติ อิมินา กรณํฯ วิหารปฺปเวสเนติ ภิกฺขูนํ วิหารปฺปเวสเนฯ โอวาทํ ฐเปตุนฺติ เอตฺถ โอวาทฏฺฐปนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ภิกฺขุนุปสฺสย’’นฺติอาทิฯ โอวาทตฺถายาติ โอวาทปฏิคฺคหณตฺถายฯ มา กริตฺถาติ มา กเรยฺยาถฯ

[416] คิหิทาริกาโยติ คิหิภูตา ทาริกาโย พนฺธนฺติ วิยาติ โยชนาฯ ฆนปฏฺฏเกนาติ ฆนภูเตน ปฏฺเฏน นิยุตฺเตนฯ เอกปริยกนฺติ เอตฺถ เอกวารํ กฏิยํ ปริกฺขิปิตฺวา กตํ กายพนฺธนํ เอกปริยกนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอกวารํ ปริกฺขิปนก’’นฺติฯ ตตฺถ ปริกฺขิปนกนฺติ กฏิยํ ปริกฺขิปนารหํฯ

วิลีเวนาติ เอตฺถ พหุตฺเถ เอกวจนนฺติ อาห ‘‘สณฺเหหิ วิลีเวหี’’ติฯ ‘‘กตปฏฺเฏนา’’ติ อิมินา ปาฬิยํ ‘‘กเตนา’’ติ ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ เสตวตฺถปฏฺเฏนาติ เสตวตฺเถน กเตน ปฏฺเฏนฯ กตเวณิยาติ กตาย เวณิยาฯ อิมินา ทุสฺเสน กตา เวณิ ทุสฺสเวณีติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอเสว นโย ปุริมปจฺฉิมปเทสุปิฯ โจฬกาสาวนฺติ โจฬเมว กสาเวน รตฺตตฺตา โจฬกาสาวํฯ

อฏฺฐิลฺเลนาติ อทฺเทน อฏฺฐินาฯ ‘‘โคชงฺฆฏฺฐิเก’’ติ อิมินา อฏฺฐิโน สมฺพนฺธํ ทสฺเสติฯ หตฺถํ โกฏฺฏาเปนฺตีติ เอตฺถ หตฺถํ นาม อคฺคพาหเมวาธิปฺเปตํ, น กปฺปรโต ปฏฺฐายาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อคฺคพาห’’นฺติฯ ปิฏฺฐิหตฺถนฺติ หตฺถปิฏฺฐิํฯ ปิฏฺฐิปาทนฺติ ปาทปิฏฺฐิํฯ

[417] วุตฺตนยาเนวาติ ฉพฺพคฺคิยานํ มุขลิมฺปนาทีสุ (จูฬว. อฏฺฐ. 247) วุตฺตนยาเนวฯ องฺคเทเสติ สรีรปฺปเทเสฯ คณฺฑปฺปเทเสติ กโปลปฺปเทเสฯ สาโลเก ติฏฺฐนฺตีติ เอตฺถ สํวิชฺชติ อาโลโก เอตฺถาติ สาโลกนฺติ กตฺวา ทฺวารํ คเหตพฺพํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทฺวารํ วิวริตฺวา’’ติฯ วุฏฺฐาเปนฺตีติ อุปสมฺปาเทนฺติฯ สูนํ ฐเปนฺตีติ เอตฺถ สูนาสทฺโท มํสปริยาโยติ อาห ‘‘มํสํ วิกฺกิณนฺตี’’ติฯ เตนาติ ทาเสนฯ อิทํ ปทํ ‘‘กาเรนฺตี’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ ‘‘หริตกญฺเจว ปกฺกญฺจา’’ติ อิมินา หริตกปกฺกิกนฺติ ปทสฺส ทฺวนฺทวากฺยํ ทสฺเสติฯ ตตฺถ หริตกนฺติ หริตเมว ปณฺณํฯ ปกฺกนฺติ เสทิตํ ปณฺณํฯ

[418] กถิตาเยวาติ จีวรกฺขนฺธเก กถิตาเยวฯ

[419] ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโยติ ปาฬิยํ วุตฺตวินิจฺฉยโต มุตฺโต วินิจฺฉโยฯ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘สเจ หี’’ติอาทิฯ โย โกจิ กาลํ กโรนฺโต วทตีติ สมฺพนฺโธฯ มมจฺจเยนาติ มม อติกฺกเมนฯ อญฺญสฺสาติ วุตฺเตหิ อุปชฺฌายาทีหิ อญฺญสฺส ฯ เตสนฺติ อุปชฺฌายาทีนํฯ น โหตีติ ปริกฺขาโร น โหติฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อจฺจยทานนฺติ อจฺจเยน โหตูติ ทานํฯ น รุหตีติ ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ ปพฺพชิตสฺส วา คหฏฺฐสฺส วา ยสฺส กสฺสจิ อจฺจยทานํ เตสํ น รุหติ, สงฺฆสฺเสว รุหตีติ อธิปฺปาโยฯ คิหีนํ ปน อจฺจยทานนฺติ สมฺพนฺโธฯ รุหตีติ คิหีนํ ปพฺพชิตสฺส วา คหฏฺฐสฺส วา ยสฺส กสฺสจิ อจฺจยทานํ เตสํ รุหติ, เตสํเยว สนฺตโก โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[420] ปุราณมลฺลีติ เอตฺถ มลฺลสฺส ภริยา มลฺลี, ปุราเณ มลฺลี ปุราณมลฺลีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุราเณ’’ติอาทิฯ ‘‘คิหิกาเล’’ติ อิมินา ‘‘ปุราเณ’’ติ เอตฺถ ณปจฺจยสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ มลฺลสฺสาติ มุฏฺฐิมลฺลสฺสฯ ปุริสพฺยญฺชนนฺติ เอตฺถ พฺยญฺชนสทฺโท นิมิตฺตปริยาโยติ อาห ‘‘ปุริสนิมิตฺต’’นฺติฯ จิตฺตนฺติ ราคจิตฺตํฯ

[421] ยนฺติ ยํ วตฺถุ, อคฺคนฺติ ปฐมภาคํฯ อสปฺปายนฺติ อตฺตโน อสปฺปายํฯ

หิยฺโยติ อตีตานนฺตราหนิฯ อญฺญสฺมินฺติ ภิกฺขุนีหิ อญฺญสฺมิํฯ ‘‘ภิกฺขุนีหี’’ติ ปทํ ‘‘ปฏิคฺคาหาเปตฺวา’’ติ ปเท การิตกมฺมํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ

[426] ‘‘โภชนกาล’’นฺติ อิมินา ‘‘กาลํ วีตินาเมสุ’’นฺติ เอตฺถ กาลวิเสสํ ทสฺเสติฯ

ปุเรติ อาทิมฺหิฯ ตาสนฺติ อฏฺฐนฺนํ ภิกฺขุนีนํฯ อพฺภนฺตริมาติ อพฺภนฺตเร ปริยาปนฺนาฯ อญฺญาติ อฏฺฐหิ ภิกฺขุนีหิ อญฺญาฯ นวกตรา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ฐเปตฺวา ภตฺตคฺค’’นฺติ อิมินา อญฺญตฺถ สพฺพตฺถ ยถาวุฑฺฒํ น ปฏิพาหิตพฺพนฺติ เอตฺถ อญฺญสทฺทสฺส อปาทานํ ทสฺเสติฯ อญฺญสฺมินฺติ เอตฺถ สฺมิํวจเนน ตฺถปจฺจยสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘จตุปจฺจยภาชนียฏฺฐาเน’’ติ อิมินา สรูปํ ทสฺเสติฯ

[430] ทูเตนปิ อุปสมฺปาเทตุนฺติ เอตฺถ กิํ สพฺพถา ทูเตน อุปสมฺปทา วฏฺฏตีติ อาห ‘‘ทูเตน…เป.… วฏฺฏตี’’ติฯ เยน เกนจิ อนฺตราเยนาติ สมฺพนฺโธ, อสติ อนฺตราเย น วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ กมฺมวาจาปริโยสาเน อุปสมฺปนฺนาว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตาวเทวาติ อุปสมฺปนฺนกฺขเณเยวฯ

[431] นวกมฺมมฺปีติ ปิสทฺโท อุโทสิตอุปสฺสเย อเปกฺขติฯ

[432] ตสฺสาติ ตสฺสา อิตฺถิยาฯ ยาว โส ทารโก วิญฺญุตํ ปาปุณาตีติ เอตฺถ กถํ วิญฺญุภาโว คเหตพฺโพติ อาห ‘‘ยาว ขาทิตุ’’นฺติอาทิฯ

ฐเปตฺวา สาคารนฺติ เอตฺถ สกาโร สหสทฺทการิโย, อคารนฺติ จ เสยฺยาคารนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สหาคารเสยฺยมตฺตํ ฐเปตฺวา’’ติฯ ยถา อญฺญสฺมิํ ปุริเส ปฏิปชฺชิตพฺพํ, เอวํ ตถาติ โยชนาฯ

‘‘อญฺญสฺมิ’’นฺติ อิมินา ปาฬิยํ อญฺเญ ปุริเสติ เอตฺถ สฺมิํวจนสฺส สพฺพนามโต เอการาเทโส ทสฺสิโต, ตํทสฺสเนน จ กจฺจายเน (กจฺจายเน 110 สุตฺเต) สพฺพนามโต สฺมิํวจนสฺส เอการาเทสนิเสธนํ อนิจฺจนฺติ ทสฺเสติฯ

[434] ‘‘ยเทว สา วิพฺภนฺตา’’ติ อิมินา ทสฺเสตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ยสฺมา’’ติ อิมินา ยเทวาติ เอตฺถ ยํสทฺทสฺส การณตฺถํ ทสฺเสติฯ โอทาตานิ วตฺถานิ นิวตฺถาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ตสฺมาเยวา’’ติ อิมินา ตเทวาติ ปทสฺส การณตฺถเมว ทสฺเสติฯ ‘‘น สิกฺขาปจฺจกฺขาเนนา’’ติ อิมินา เอวตฺถผลํ ทสฺเสติฯ สา ปุน อุปสมฺปทํ น ลภตีติ สา วิพฺภนฺตา ภิกฺขุนี ปุน อุปสมฺปทํ น ลภติฯ

ปพฺพชฺชมฺปิ น ลภตีติ ติตฺถายตนสงฺกนฺตา ภิกฺขุนี ปพฺพชฺชมฺปิ น ลภติ, ปเคว อุปสมฺปทํฯ

ปาเท สมฺพาหนฺตาติ ภิกฺขุนีนํ ปาเท สมฺพาหนฺตาฯ เกเสติ ภิกฺขุนีนํ เกเสฯ ตตฺราติ ‘‘กุกฺกุจฺจยนฺตา น สาทิยนฺตี’’ติ วจเนฯ เอเก อาจริยา วทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ สารตฺตา โหนฺตีติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ปุริสานํ อภิวาทนาทีสุฯ อิทนฺติ ปุริสานํ อภิวาทนาทิ, ‘‘อนุญฺญาต’’นฺติ ปเท วุตฺตกมฺมํ ‘‘วฏฺฏตี’’ติ ปเท วุตฺตกตฺตาฯ อถ วา โอทิสฺส อนุญฺญาตํ อิทํ ปุริสานํ อภิวาทนาทิ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘โอทิสฺส อนุญฺญาต’’นฺติ ปทํ เหตุอนฺโตคธวิเสสนํ, โอทิสฺส อนุญฺญาตตฺตา วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ ตนฺติ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตวจนํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ

[435] ปลฺลงฺเกน นิสีทนฺตีติ เอตฺถ อาสนปลฺลงฺกํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทนฺตี’’ติฯ ตตฺถ อาภุชิตฺวาติ อาพนฺธิตฺวาฯ กูโปติ วจฺจกูโปฯ อุปรีติ กูปโต อุปริฯ ‘‘สพฺพทิสาสุ ปญฺญายตี’’ติ อิมินา ปฏิจฺฉนฺนเมว อตฺถิ, น อุปริ ฉนฺนนฺติ ทสฺเสติฯ

[436] กุณฺฑกนฺติ กณํฯ เอตฺถาติ ภิกฺขุนิกฺขนฺธเกฯ

อิติ ภิกฺขุนิกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

11. ปญฺจสติกกฺขนฺธกํ