เมนู

2. อตฺถงฺคตสิกฺขาปทํ

[153] ทุติเย ปริยายสทฺโท วารตฺโถติ อาห ‘‘วาเรนา’’ติฯ วาโรติ จ อนุกฺกโมเยวาติ อาห ‘‘ปฏิปาฏิยาติ อตฺโถ’’ติฯ อธิกํ จิตฺตํ อิมสฺสาติ อธิเจโตติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อธิจิตฺตวโต’’ติอาทิฯ อธิจิตฺตํ นาม อิธ อรหตฺตผลจิตฺตเมว, น วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตนฺติ อาห ‘‘อรหตฺตผลจิตฺเตนา’’ติฯ ‘‘อธิจิตฺตสิกฺขา’’ติอาทีสุ (ปารา. 45; ที. นิ. 3.305; ม. นิ. 1.497; อ. นิ. 6.105; มหานิ. 10) หิ วิปสฺสนาปาทกภูตํ อฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตํ ‘‘อธิจิตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ น ปมชฺชโตติ น ปมชฺชนฺตสฺสฯ สาตจฺจกิริยายาติ สตตกรเณนฯ อุโภ โลเก มุนติ ชานาตีติ มุนีติ จ, โมนํ วุจฺจติ ญาณํ มุนนฏฺเฐน ชานนตฺเถน, ตมสฺสตฺถีติ มุนีติ จ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มุนิโนตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘โย มุนติ…เป.… มุนเนน วา’’ติอิมินา ปฐมตฺถํ ทสฺเสติ, ‘‘โมนํ วุจฺจติ…เป.… วุจฺจตี’’ติอิมินา ทุติยตฺถํ ทสฺเสติฯ มุน คติยนฺติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 15 ปการนฺตธาตุ) วุตฺตตฺตา ‘‘โย มุนตี’’ติ เอตฺถ ภูวาทิคณิโก มุนธาตุเยว, น กียาทิคณิโก มุธาตูติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา มุน ญาเณติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 17 กิยาทิคณิก) วุตฺตตฺตา ‘‘มุนาตี’’ติ กียาทิคณิโกวฯ ธาตฺวนฺตนการโลโปติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘โมนํ วุจฺจติ ญาณ’’นฺติ เจตฺถ ญาณํ นาม อรหตฺตญาณเมวฯ โมนสฺส ปโถ โมนปโถติ วุตฺเต สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมาว อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธมฺเมสู’’ติฯ อถ วา อธิสีลสิกฺขาทโย อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘ตีสุ วา สิกฺขาสู’’ติฯ ปุพฺพภาคปฏิปทนฺติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตํ สีลสมถวิปสฺสนาสงฺขาตํ ปฏิปทํฯ ปุพฺพภาเคติ อรหตฺตญาณสฺส ปุพฺพภาเคฯ เอตฺถาติ ‘‘อธิเจตโส…เป.… สิกฺขโต’’ติ วจเนฯ ‘‘ตาทิโน’’ติปทํ ‘‘มุนิโน’’ติปเทน โยเชตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตาทิสสฺส ขีณาสวมุนิโน’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘โสกา น ภวนฺติ ตาทิโน’’ติ วจเนฯ ราคาทโย อุปสเมตีติ อุปสนฺโตติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ราคาทีน’’นฺติฯ สติ อสฺสตฺถีติ สติมาติ กตฺวา มนฺตุสทฺโท นิจฺจโยคตฺโถติ อาห ‘‘สติยา อวิรหิตสฺสา’’ติฯ

น กสียติ น วิเลขียตีติ อกาโส, โสเยว อากาโสฯ อนฺตเรน ฉิทฺเทน อิกฺขิตพฺโพติ อนฺตลิกฺโขฯ อากาโส หิ จตุพฺพิโธ อชฏากาโส, กสิณุคฺฆาฏิมากาโส, ปริจฺฉินฺนากาโส, รูปปริจฺเฉทากาโสติฯ ตตฺถ อชฏากาโสว อิธาธิปฺเปโต ‘‘อนฺตลิกฺเข’’ติ วิเสสิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘น กสิณุคฺฆาฏิเม, น ปน รูปปริจฺเฉเท’’ติฯ ปริจฺฉินฺนากาโสปิ รูปปริจฺเฉทากาเสน สงฺคหิโตฯ ‘‘ม’’นฺติ ปทํ ‘‘อวมญฺญนฺตี’’ติ ปเท กมฺมํฯ เอตฺตกเมวาติ เอตปฺปมาณํ ‘‘อธิเจตโส’’ติอาทิสงฺขาตํ วจนเมว, น อญฺญํ พุทฺธวจนนฺติ อตฺโถฯ อยนฺติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ หนฺทาติ วสฺสคฺคตฺเถ นิปาโตฯ มม อานุภาวํ ทสฺเสมิ, ตุมฺเห ปสฺสถ คณฺหถาติ อธิปฺปาโยฯ วุฏฺฐายาติ ตโต จตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐหิตฺวาฯ อนฺตราปิ ธายตีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส อฏฺฐานตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนฺตรธายติปี’’ติฯ เอเสว นโย ‘‘เสยฺยมฺปิ กปฺเปตี’’ติ เอตฺถปิฯ เถโรติ จูฬปนฺถโก เถโรฯ อิทํ ปทํ อนฺตรนฺตรา ยุตฺตฏฺฐาเนสุ สมฺพนฺธิตฺวา ‘‘ตญฺเจว ภณตี’’ติอิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ภาตุเถรสฺสาติ เชฏฺฐกภาตุภูตสฺส มหาปนฺถกเถรสฺสฯ