สงฺฆภตฺตาทิอนุชานนกถา

[325] ‘‘สงฺฆสฺส ภตฺต’’นฺติ อิมินา สงฺฆภตฺตนฺติ ปทสฺส ฉฏฺฐีสมาสํ ทสฺเสติฯ สงฺฆสฺส อตฺถาย อาภตํ ภตฺตํ กาตุํ น สกฺโกนฺตีติ โยชนาฯ อุทฺเทสภตฺตนฺติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘อุทฺเทเสน ลทฺธภิกฺขูนํ ภตฺตํ กาตุ’’นฺติ อิมินา อุทฺเทเสน ลทฺธภิกฺขูนํ กาตพฺพํ ภตฺตํ อุทฺเทสภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ตเถวาติ ยถา สงฺฆโต อุทฺทิสิตฺวา ลทฺธภิกฺขู, ตเถวฯ ปริจฺฉินฺทิตฺวาติ ‘‘เอกํ วา’’ติอาทินา ปริจฺฉินฺทิตฺวาฯ เตสนฺติ ลทฺธภิกฺขูนํฯ อิมินา นิมนฺเตตฺวา ลทฺธภิกฺขูนํ กาตพฺพํ ภตฺตํ นิมนฺตนภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘สลากาโย ฉินฺทิตฺวา’’ติ อิมินา สลากาโย ฉินฺทิตฺวา กาตพฺพํ ภตฺตํ สลากภตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปกฺขิกนฺติ อุโปสถิกนฺติ ปาฏิปทิกนฺติ เอวํ นิยาเมตฺวาติ โยชนาฯ ปญฺจมีอาทีสุ ปกฺเขสุ กาตพฺพํ ปกฺขิกํฯ อุโปสเถ กาตพฺพํ อุโปสถิกํฯ ปาฏิปเท กาตพฺพํ ปาฏิปทิกํ, ตเมว ภตฺตํ ปาฏิปทิกภตฺตํฯ อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนนฺติ เอตฺถ อิติสทฺโท อาทฺยตฺโถ, อุทฺเทสภตฺตํ นิมนฺตนนฺติอาทิํ อิมํ โวหารํ ปตฺตานีติ หิ อตฺโถฯ อุทฺเทสภตฺตาทีนิเยว อนุชานนมกตฺวา กสฺมา สงฺฆภตฺตมฺปิ อนุชานาตีติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺมา สกฺขิสฺสนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ เตติ มนุสฺสาฯ ตมฺปีติ สงฺฆภตฺตมฺปิฯ ปิสทฺเทน อุทฺเทสภตฺตาทีนิ อเปกฺขติฯ

สงฺฆภตฺตาทีนํ วิตฺถารํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ‘‘สงฺฆภตฺตํ อุทฺเทสภตฺต’’นฺติอาทิปาเฐ, เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนา, สงฺฆภตฺตาทีสุ วา นิทฺธารเณ ภุมฺมํ, ภุญฺชนฺตานํ อมฺหากํ อชฺช ทส ทฺวาทส ทิวสา อเหสุนฺติ โยชนาฯ อญฺญโตติ อญฺญสฺมา ฐานาฯ ตตฺถาติ สงฺฆภตฺเตฯ วตฺตพฺพาติ มนุสฺสา วตฺตพฺพาฯ ตนฺติ สงฺฆภตฺตํ, ธาตุกมฺมํ, ‘‘อมฺหาก’’นฺติ การิตกมฺมํฯ ตนฺติ สงฺฆภตฺตํฯ

อุทฺเทสภตฺตกถา

อยํ นโย เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ รญฺญา วา ปหิเตติ สมฺพนฺโธฯ สเจ อตฺถีติ สเจ ฐิติกา อตฺถิฯ อุทฺเทสเกนาติ ภตฺตุทฺเทสเกน ฯ น อติกฺกาเมตพฺพนฺติ อุทฺเทสภตฺตํ น อติกฺกาเมตพฺพํฯ เต ปนาติ ปิณฺฑปาติกา ปนฯ ฐิติกํ ฐเปตฺวาติ ฐิติกํ ฐิตฏฺฐาเน ฐเปตฺวา มุญฺจิตฺวาติ อตฺโถฯ เตสนฺติ มหาเถรานํฯ โยชนนฺตริกวิหารโตปีติ โยชเนน พฺยวธาเน ฐิตวิหารโตปิฯ ฐิตฏฺฐานโตติ ฐิติกาย ฐิตฏฺฐานโตฯ อสมฺปตฺตานมฺปีติ ภตฺตุทฺเทสฏฺฐานํ อสมฺปตฺตานมฺปิฯ วฑฺฒิตา นาม สีมาติ อุปจารสีมา วฑฺฒิตา นามฯ สงฺฆนวกสฺส ทินฺเนปีติ ยาว ทุติยภาโค น ทาตพฺโพ, ตาว สงฺฆนวกสฺส ทินฺเนปิฯ วสฺสคฺเคนาติ คณิยตีติ คํ, วสฺสเมว คํ วสฺสคฺคํ, เตน วสฺสคฺเคน, วสฺสคณนายาติ วุตฺตํ โหติฯ ยทิ ‘‘วสฺสคฺเฆนา’’ติ จตุตฺถกฺขเรน ปาโฐ ภเวยฺย, เอวํ สติ วสฺสปริจฺเฉเทนาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, อยเมว ยุตฺตตโรฯ

เอกสฺมิํ วิหาเรติ เอกิสฺสํ วิหารสีมายํฯ ตสฺมิํเยว ภตฺตุทฺเทสฏฺฐาเนติ เอตฺถ เอวสทฺเทน อญฺญสฺมิํ ฐาเน คาหณํ ปฏิกฺขิปติฯ เอโกติ เอโก ทายโกฯ เตนาติ ปหิตภิกฺขุนาฯ โส อตฺโถติ โส เหตุฯ ตํทิวสนฺติ ตสฺมิํ ปหิตทิวเสฯ ปมุสฺสตีติ สติปวาเสน มุสฺสติฯ โภชนสาลายาติ ภตฺตุทฺเทสฏฺฐานสงฺขาตาย โภชนสาลายฯ ยา ปกติฏฺฐิติกาติ โยชนาฯ ‘‘เอกาพทฺธา โหนฺตี’’ติ วุตฺตวจนสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺญมญฺญํ ทฺวาทสหตฺถนฺตรํ อวิชหิตฺวา’’ติฯ นวํ ฐิติกนฺติ ภตฺตุทฺเทสฏฺฐาเน ฐปิตปกติฏฺฐิติกโต อญฺญํ นวํ ฐิติกํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตนฺติ อุทฺเทสภตฺตํฯ ‘‘สฺเว’’ติ นิยาเมตฺวา วุตฺตตฺตา ทุติยทิวเส น ลพฺภติฯ

โกจีติ ทายโกฯ สกวิหาเร ฐีติกาวเสเนว คาเหตพฺพนฺติ ยํ วิหารํ คจฺฉนฺติ, ตตฺถ อปวิฏฺฐตฺตา สกวิหาเร ฐิติกาวเสเนว คาเหตพฺพํฯ ทินฺนํ ปน ภตฺตํ คาเหตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ สมฺปตฺตานนฺติ ทินฺนฏฺฐานํ สมฺปตฺตานํฯ ตตฺถาติ ทินฺนฏฺฐานํ, สมฺปตฺตานํเยวาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺส วิหารสฺสาติ ปวิฏฺฐวิหารสฺสฯ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเนติ คามทฺวารวีถิจตุกฺกสงฺขาเต ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเนฯ อนฺโตอุปจารคตานนฺติ เอตฺถ อนฺโตอุปจาโร นาม ทฺวาทสหตฺถพฺภนฺตรํฯ