เอฬกโลมญฺจ ปทโสธมฺมญฺจ เอฬกโลมปทโสธมฺมานิ, ตานิ อาทีนิ เยสํ ตานีติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทีนิ, ตานิ สมุฏฺฐานานิ ยาสนฺติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทิสมุฏฺฐานา, ตาสํ อาปตฺตีนมฺปีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทิสมุฏฺฐานาสุ อาปตฺตีสุฯ อาปตฺติยา องฺคนฺติ อาปตฺติยา การณํฯ เอวํ อาปตฺติยา อนงฺคํ ทสฺเสตฺวา ตสฺสาเยว องฺคํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กายวจีวิญฺญตฺติวเสน ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ จลิตปฺปวตฺตานนฺติ จลิเตน เหตุภูเตน ปวตฺตานํฯ อถ วา จลิโต จ กาโย, ปวตฺตา จ วาจาติ จลิตปฺปวตฺตา, ตาสํ จลิตปฺปวตฺตานํ กายวาจานํฯ ตญฺจาติ กายวาจานํ อญฺญตรญฺจฯ อพฺยากตนฺติ เอตฺถ อิติสทฺโท ปริสมาปนตฺโถฯ

อยมตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ เตนาติ จิตฺเตนฯ ‘‘อิทํ…เป.… สทฺธิ’’นฺติ อิมินา สญฺชานนฺโตติ เอตฺถ สํสทฺทสฺส สุนฺทรตฺถํ สห อากาเรน ทสฺเสติฯ ‘‘วีติกฺกม…เป.… กปฺเปตฺวา’’ติ อิมินา เจจฺจาติ ปทสฺส อตฺถํ สห วิเสสเนน ทสฺเสติฯ ‘‘อุปกฺกมวเสน…เป.… เปเสตฺวา’’ติ อิมินา อภิวิตริตฺวาติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ปาฬิยํ ยํสทฺโทวีติกฺกมวิสโยติ อาห ‘‘ยํ อาปตฺตาธิกรณํ วีติกฺกม’’นฺติฯ ‘‘อาปชฺชตี’’ติ อิมินา ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ เอวํ วีติกฺกมโต ตสฺส ภิกฺขุโนติ โยชนาฯ

อพฺยากตวาเรปีติ ปิสทฺโท อกุสลวารํ อเปกฺขติฯ ตสฺสาติ จิตฺตสฺสฯ อชานนฺโตติอาทีนํ ปทานมตฺโถ อกุสลวาเร วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺโพฯ ยํ อาปตฺตาธิกรณนฺติอาทีนํ ปทานมตฺโถ อกุสลวาเรน สทิโสเยวฯ

[224] อยํ วิวาโท โน อธิกรณนฺติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ

9. อธิกรณวูปสมนสมถกถา

[228] จตุวคฺคกรเณ กมฺเมติ สีมสมฺมุติอาทิกมฺเมฯ ปญฺจวคฺคกรเณติ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ อุปสมฺปทาทิกมฺเมฯ ทสวคฺคกรเณติ มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ อุปสมฺปทกมฺเมฯ วีสติวคฺคกรเณติ อพฺภานกมฺเมฯ กมฺมปฺปตฺตาติ กมฺมสฺส ปตฺตา ยุตฺตา อนุรูปาฯ

[230] สมฺปฏิจฺฉิตพฺพนฺติ ปฏิคฺคณฺหิตพฺพํฯ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา จ ปน อติกฺกาเมตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ภณฺฑกนฺติ จีวราทิภณฺฑกํฯ มานนิคฺคหตฺถายาติ ภณฺฑนชาตานํ มานสฺส นิคฺคหตฺถายฯ กติปาหนฺติ กติปยาหํ, ทฺวีหตีหนฺติ อตฺโถฯ

[231] อนนฺตานิ เจว ภสฺสานีติ เอตฺถ อนนฺตสทฺโท อปริมาณสทฺเทน อตฺถโต เอโกติ อาห ‘‘อปริมาณานี’’ติฯ ‘‘วจนานี’’ติ อิมินา ภสฺสสทฺโท วจนปริยาโยติ ทสฺเสติฯ อุพฺพาหิกาย สมฺมนิตพฺโพติ เกน สมฺมนิตพฺโพติ อาห ‘‘อปโลเกตฺวา วา’’ติอาทิฯ อิมินา อปโลกนกมฺเมน วา ญตฺติทุติยกมฺเมน วา สมฺมนิตพฺโพติ ทสฺเสติฯ อนนฺตานิ ภสฺสานิ ธมฺมกถิกํ อุทฺธริตฺวา พาหติ ปฏิเสเธติ อิมาย สมฺมุติยาติ อุพฺพาหิกา, ตายฯ เอวํ สมฺมเตหิ ปน ภิกฺขูหิ วินิจฺฉิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วิสุํ นิสีทิตฺวา ตสฺสาเยว ปริสาย นิสีทิตฺวา วาติ โยชนาฯ อญฺเญหีติ สมฺมตภิกฺขูหิ อญฺเญหิฯ

[233] ตตฺรสฺสาติ เอตฺถ ตตฺร อสฺสาติ ปทวิภาคํ กตฺวา ตสทฺโท ปริสวิสโย ปสิทฺธวิสโย, อสฺสสทฺโท อาขฺยาติโกติ อาห ‘‘ตสฺสํ ปริสติ ภเวยฺยา’’ติฯ ‘‘เนว สุตฺตํ อาคต’’นฺติ สามญฺญโต วุตฺเตปิ ‘‘โน สุตฺตวิภงฺโค’’ติ วกฺขมานตฺตา มาติกํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘น มาติกา อาคตา’’ติฯ วินโยปีติ ขนฺธกวินโยปิฯ ปิสทฺเทน สุตฺตวิภงฺคํ อเปกฺขติฯ พฺยญฺชนจฺฉายายาติ เอตฺถ ฉายาสทฺโท ปฏิพิมฺเพ จ ปภาย จ โหตีติ อาห ‘‘พฺยญฺชนมตฺตเมวา’’ติ, พฺยญฺชนปฏิพิมฺพิกพฺยญฺชนปภาวนฺตภูตํ อตฺถํ อคฺคเหตฺวา พฺยญฺชนปฏิพิมฺพพฺยญฺชนปภามตฺตเมว คเหตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปฏิเสเธตี’’ติ อิมินา ปฏิพาหสทฺโท ปฏิเสธตฺโถเยว, น มทฺทนตฺโถติ ทสฺเสติฯ ปฏิพาหนาการํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ชาตรูปรชตเขตฺตวตฺถุปฏิคฺคหณาทีสู’’ติอาทิฯ กินฺติ เกน การเณน, กสฺมา การณา วาฯ อิเมติ ชาตรูปาทิปฏิคฺคาหเก ภิกฺขูฯ

กาเรถาติ ตุมฺเห กาเรยฺยาถฯ เอยฺยาถสฺส หิ เอถาเทโสฯ ปุจฺฉายํ สตฺตมีวิภตฺติ โหติฯ สุตฺเตติ สุตฺตนฺตปิฏเกฯ อปโร ธมฺมกถิโก วทตีติ สมฺพนฺโธฯ อิเมสนฺติ โอลมฺเพตฺวา นิวาเสนฺตานํฯ เอตฺถาติ โอลมฺเพตฺวา นิวาสเนฯ

[234] พหุตรา ภิกฺขูติ เอตฺถ ทฺวิคุณติคุณาทินา อธิกา เอว พหุตรา นามาติ อาห ‘‘เอเกนปิ อธิกา พหุตราวา’’ติฯ ‘‘โก ปน วาโท’’ติอาทินา ‘‘เอเกนปี’’ติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส ครหตฺถํ ทสฺเสติฯ

ติวิธสลากคฺคาหกถา

[235] สญฺญตฺติยาติ เอตฺถ สญฺญาปนํ สญฺญตฺติ, ตทตฺถายาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สญฺญาปนตฺถายา’’ติฯ คูหิตพฺโพติ คูฬฺโห, โสเยว คูฬฺหโก, สลากคฺคาโห กาตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ วิวริตพฺโพติ วิวโฏ, โสเยว วิวฏโกฯ สสฺส อตฺตโน กณฺณสมีเป ชปฺปียติ กถียตีติ สกณฺณชปฺโป, โสเยว สกณฺณชปฺปโกฯ ‘‘นิมิตฺตสญฺญํ อาโรเปตฺวา’’ติ อิมินา วณฺณาวณฺณาโย กตฺวาติ เอตฺถ วณฺณสทฺโท สณฺฐานวาจโกติ ทสฺเสติฯ สุสณฺฐานทุสณฺฐานา สลากาโย กตฺวาติ อตฺโถฯ ตโตติ วิสภาคกรณโต ปรํ คเหตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพาปิ ตา สลากาโยติ โยชนาฯ กตฺวาติ ปกฺขิปนํ กตฺวาฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘อลชฺชุสฺสนฺนายา’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ ‘‘ยาวตติย’’นฺติ อิมินา ปจฺจุกฺกฑฺฒิตพฺพนฺติ เอตฺถ ปุนปฺปุนํ อุทฺธํ กฑฺฒิตพฺพนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อติเรกชาเตติ อธมฺมวาทีหิ อติเรกโต ชาเต สตีติ สมฺพนฺโธฯ ยาวตติยมฺปีติ ปิสทฺโท ตโต อูเน เอกทฺเววาเร ปน กา นาม กถาติ ทสฺเสติฯ

สกณฺณชปฺปเก ปน เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ สเจ สงฺฆตฺเถโร คณฺหาตีติ สมฺพนฺโธฯ โสติ สงฺฆตฺเถโรฯ วโยอนุปฺปตฺตาติ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺตาฯ เอตนฺติ อธมฺมวาทิสลากํฯ