เอฬกโลมญฺจ ปทโสธมฺมญฺจ เอฬกโลมปทโสธมฺมานิ, ตานิ อาทีนิ เยสํ ตานีติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทีนิ, ตานิ สมุฏฺฐานานิ ยาสนฺติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทิสมุฏฺฐานา, ตาสํ อาปตฺตีนมฺปีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ เอฬกโลมปทโสธมฺมาทิสมุฏฺฐานาสุ อาปตฺตีสุฯ อาปตฺติยา องฺคนฺติ อาปตฺติยา การณํฯ เอวํ อาปตฺติยา อนงฺคํ ทสฺเสตฺวา ตสฺสาเยว องฺคํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กายวจีวิญฺญตฺติวเสน ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ จลิตปฺปวตฺตานนฺติ จลิเตน เหตุภูเตน ปวตฺตานํฯ อถ วา จลิโต จ กาโย, ปวตฺตา จ วาจาติ จลิตปฺปวตฺตา, ตาสํ จลิตปฺปวตฺตานํ กายวาจานํฯ ตญฺจาติ กายวาจานํ อญฺญตรญฺจฯ อพฺยากตนฺติ เอตฺถ อิติสทฺโท ปริสมาปนตฺโถฯ

อยมตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ เตนาติ จิตฺเตนฯ ‘‘อิทํ…เป.… สทฺธิ’’นฺติ อิมินา สญฺชานนฺโตติ เอตฺถ สํสทฺทสฺส สุนฺทรตฺถํ สห อากาเรน ทสฺเสติฯ ‘‘วีติกฺกม…เป.… กปฺเปตฺวา’’ติ อิมินา เจจฺจาติ ปทสฺส อตฺถํ สห วิเสสเนน ทสฺเสติฯ ‘‘อุปกฺกมวเสน…เป.… เปเสตฺวา’’ติ อิมินา อภิวิตริตฺวาติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ปาฬิยํ ยํสทฺโทวีติกฺกมวิสโยติ อาห ‘‘ยํ อาปตฺตาธิกรณํ วีติกฺกม’’นฺติฯ ‘‘อาปชฺชตี’’ติ อิมินา ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ เอวํ วีติกฺกมโต ตสฺส ภิกฺขุโนติ โยชนาฯ

อพฺยากตวาเรปีติ ปิสทฺโท อกุสลวารํ อเปกฺขติฯ ตสฺสาติ จิตฺตสฺสฯ อชานนฺโตติอาทีนํ ปทานมตฺโถ อกุสลวาเร วุตฺตปฏิปกฺขวเสน เวทิตพฺโพฯ ยํ อาปตฺตาธิกรณนฺติอาทีนํ ปทานมตฺโถ อกุสลวาเรน สทิโสเยวฯ

[224] อยํ วิวาโท โน อธิกรณนฺติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ

9. อธิกรณวูปสมนสมถกถา

[228] จตุวคฺคกรเณ กมฺเมติ สีมสมฺมุติอาทิกมฺเมฯ ปญฺจวคฺคกรเณติ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ อุปสมฺปทาทิกมฺเมฯ ทสวคฺคกรเณติ มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ อุปสมฺปทกมฺเมฯ วีสติวคฺคกรเณติ อพฺภานกมฺเมฯ กมฺมปฺปตฺตาติ กมฺมสฺส ปตฺตา ยุตฺตา อนุรูปาฯ