7. ติณวตฺถารกาทิกถา

[212] กกฺขฬตาย วาฬตายาติ เอตฺถ กกฺขฬสฺส ภาโว กกฺขฬตา, วาฬสฺส ภาโว วาฬตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กกฺขฬภาวาย เจว วาฬภาวาย จา’’ติฯ อิมินา ตาปจฺจยสฺส สมูหตฺถญฺจ สฺวตฺถญฺจ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘กกฺขฬตาย วาฬตายา’’ติ พฺยญฺชนโตเยว นานํ, น อตฺถโตฯ เภทายาติ เอตฺถ อญฺญสฺส เภทํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘สงฺฆเภทายา’’ติฯ คิลาเนปีติ ปิสทฺโท อญฺเญ ปน กา กถาติ ทสฺเสติฯ ตตฺเถวาติ อธิกรณวูปสมฏฺฐาเนเยวฯ ‘‘เอกโต’’ติ อิมินา เอกชฺฌนฺติ ปทสฺส ‘‘เอกโต’’ติ ปเทน สมานตํ ทสฺเสติ, เอกสทฺทโต ชฺฌปจฺจโย จ โตปจฺจโย จ วิเสโส, ‘‘ติณวตฺถารกสทิสตฺตา’’ติ อิมินา สทิสูปจารํ ทสฺเสติฯ ติเณหิ อวตฺถริตพฺพนฺติ ติณวตฺถารํ, คูถมุตฺตํ, ติณวตฺถารมิว ติณวตฺถารกํฯ เอตฺถ อธิกรณเมว มุขฺยโต ลพฺภติ, สมโถ ปน ผลูปจารโต, สทิสตฺเถ กปจฺจโยฯ ตเมวตฺถํ ปากฏํ กโรนฺโต อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ ฆฏฺฏิยมานํ คูถํ วา มุตฺตํ วาติ โยชนาฯ ‘‘ฆฏฺฏิยมาน’’นฺติ ปทํ เหตุอนฺโตคธวิเสสนํ, ‘‘พาธตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ สุปฺปฏิจฺฉาทิตสฺส ปน อสฺส คูถมุตฺตสฺสาติ โยชนาฯ ‘‘สุปฺปฏิจฺฉาทิตสฺสา’’ติ ปทมฺปิ เหตุอนฺโตคธวิเสสนเมว, ‘‘น พาธตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ยํ อธิกรณํ สํวตฺตตีติ สมฺพนฺโธฯ มูลานุมูลนฺติ มูลญฺจ อนุมูลญฺจ มูลานุมูลํฯ ตนฺติ อธิกรณํฯ อิมินา กมฺเมนาติ ติณวตฺถารกกมฺเมนฯ คูถํ ติเณหิ ปฏิจฺฉนฺนํ สุวูปสนฺตํ โหติ วิย ติณวตฺถารเกน ปฏิจฺฉนฺนํ สุวูปสนฺตํ โหตีติ โยชนาฯ อิตีติ ตสฺมาฯ

[213] ถุลฺลวชฺชนฺติ เอตฺถ ถุลฺลจฺจยสฺสาปิ ถุลฺลวชฺชตฺตา อิธ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสเมวาธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ปาราชิกญฺเจว สงฺฆาทิเสสญฺจา’’ติฯ คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ เอตฺถ คิหีนํ ปฏิสํยุตฺตํ คิหิปฏิสํยุตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘คิหีน’’นฺติอาทิฯ ‘‘หีเนนา’’ติ ปทํ ‘‘ขุํสนวมฺภน’’ อิติ ปเทเนว สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ธมฺมิกปฏิสฺสเวสูติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมวจนํฯ

[214] กมฺมวาจาปริโยสาเน วุฏฺฐิตา โหนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ อธิกรณวูปสมฏฺฐาเนฯ อญฺญาวิหิตาปีติ อธิกรณวินิจฺฉยโต อญฺญสฺมิํ ฐาเน จิตฺตํ อาวิหิตาปิ ฐปิตาปิฯ อุปสมฺปทมณฺฑลโตติ อุปสมฺปทสีมพิมฺพโต, เย ปนาติ ภิกฺขู ปน, ทิฏฺฐาวิกมฺมํ กโรนฺตีติ วา อนาคตาติ วา นิสินฺนาติ วา สมฺพนฺโธฯ เตหิ วาติ อธิกรณํ วินิจฺฉินนฺเตหิ ภิกฺขูหิ วาฯ ตตฺถาติ อธิกรณวินิจฺฉิตฏฺฐานํฯ ฉนฺทํ ทตฺวาติ ฉนฺทํ สงฺฆสฺส ทตฺวาฯ ปริเวณาทีสูติอาทิสทฺเทน อาวาสาทโย สงฺคณฺหาติฯ เตติ ภิกฺขูฯ

8. อธิกรณกถา

[215] วิปจฺจตายาติ เอตฺถ วิการภาเวน ปตติ ปวตฺตตีติ วิปจฺจํ, จิตฺตทุกฺขํ, ตเทว วิปจฺจตา, ตทตฺถายาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘จิตฺตทุกฺขตฺถ’’นฺติฯ ‘‘ผรุสวจน’’นฺติ อิมินา โวหาร สทฺโท วจนปริยาโยติ ทสฺเสติฯ โย ตตฺถาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เตสุ อนุวทนฺเตสู’’ติฯ โย อุปวาโทติ โยชนาฯ ‘‘อนุวทนา’’ติ เอตํ ปทนฺติ โยชนาฯ อาการทสฺสนนฺติ อนุวทนสฺส อาการทสฺสนํ, ทสฺสนเหตุ วาฯ ‘‘ปุนปฺปุน’’นฺติ อิมินา อนุสมฺปวงฺกตาติ เอตฺถ อนุสทฺทสฺส น อุปจฺฉินฺนตฺถํ ทสฺเสติฯ ตตฺเถวาติ อนุวทเน เอวฯ สมฺปวงฺกตาติ สมฺมา ปกาเรน นินฺนโปนปพฺภารตาฯ อพฺภุสฺสหนตาติ เอตฺถ อติเรกํ อุสฺสาหนตาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กสฺมา’’ติอาทิฯ อนุพลปฺปทานนฺติ เอตฺถ ปุนปฺปุนํ พลสฺส ปทานนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุริมวจนสฺสา’’ติอาทิฯ

กิจฺจยตาติ เอตฺถ ‘‘มา ปณฺฑิจฺจย’’นฺติอาทีสุ (ชา. 2.22.1) วิย พฺยญฺชนวฑฺฒนวเสน ยการาคโมติ อาห ‘‘กิจฺจเมว กิจฺจย’’นฺติฯ ‘‘อุภยํเปตํ สงฺฆสฺเสว อธิวจน’’นฺติ อิมินา กิจฺจกรณียสทฺโท กตฺตุวาจโกติ ทสฺเสติ, สงฺโฆ หิ กโรตีติ วจนตฺเถน กิจฺโจติ จ กรณีโยติ จ วุจฺจติฯ ตสฺส ภาโว, กิจฺจยตา กรณียตาติ วุตฺเต สงฺฆกมฺมํเยว ลพฺภติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อุภยํเปตํ สงฺฆกมฺมสฺเสว อธิวจน’’นฺติฯ ยทิ กมฺมวาจโก ภเวยฺย, ‘‘กตฺตพฺพนฺติ กิจฺจํ, กรณีย’’นฺติ วุตฺเตเยว สงฺฆกมฺมสฺส ลภนโต ตาปจฺจโย สฺวตฺโถ ภเวยฺยฯ เอวญฺหิ สติ กิจฺจยสฺส ภาโว กิจฺจยตา กรณียสฺส ภาโว กรณียตาติ วจนตฺโถ น กตฺตพฺโพ ภเวยฺย, กโต จ, ตสฺมา น กมฺมวาจโกติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตสฺเสวาติ สงฺฆกมฺมสฺเสวฯ ตตฺถาติ อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุฯ สีมฏฺฐกสงฺฆนฺติ ‘‘อุปจารสีมาทีสุ ฐิตํ สงฺฆํฯ โสเธตฺวาติ เอตฺถ โสธนํ นาม สีมฏฺฐกสงฺฆสฺส หตฺถปาสนยนํ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺทสฺส อาหรณํ, สีมโต พหิกรณํฯ ตเมวตฺถํ เอกเทสโต ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา’’ติฯ อปโลเกติ อาปุจฺฉติ อเนนาติ อปโลกนํ, ตํเยว กมฺมํ อปโลกนกมฺมํฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘สีมฏฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา’’ติอาทินา วุตฺตนเยเนวฯ ‘‘สุณาตุ เม’’ติอาทินา สงฺฆคณปุคฺคเล ญาเปติ เอตายาติ ญตฺติ, สาเยว กมฺมํ ญตฺติกมฺมํ, ญตฺติเยว ทุติยํ ญตฺติทุติยํ, ตเมว กมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํฯ