อาจรนฺโต ภิกฺขุ คจฺฉตีติ โยชนาฯ ‘‘วตฺต’’นฺติ อิมินา โอสารณํ ตนฺติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสติฯ ‘‘ยา’’ติ อิมินา เอตมฺปีติ เอตฺถ เอตสทฺทสฺส อนิยมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ โกสมฺพกกฺขนฺธเกฯ

อิติ โกสมฺพกกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยสํวณฺณนาย

มหาวคฺควณฺณนาย

โยชนา สมตฺตาฯ

ชาทิลญฺฉิตนาเมน, เนกานํ วาจิโต มยา;

มหาวคฺคขนฺธกสฺส, สมตฺโต โยชนานโยติฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ปาจิตฺยาทิโยชนา

จูฬวคฺคโยชนา

มหาวคฺคขนฺธกสฺเสวํ , กตฺวาน โยชนานยํ;

อธุนา จูฬวคฺคสฺส, กริสฺสํ โยชนานยํฯ

1. กมฺมกฺขนฺธกํ

1. ตชฺชนียกมฺมกถา

[1] จูฬวคฺคสฺส ปฐเม กมฺมกฺขนฺธเก เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ‘‘จูฬวคฺคสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘กมฺมกฺขนฺธเก’’ติ ปเท อวยวิสมฺพนฺโธฯ ตาวาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธกาทิโต , ปาริวาสิกฺขนฺธกาทีนํ วา ปฐมํฯ เจวสทฺโท จ จสทฺโท จ ‘‘ปณฺฑุกโลหิตกา’’ติ ปทสฺส อสมาหารทฺวนฺทวากฺยํ ทีเปนฺติฯ นิสฺสยานํ นามํ นิสฺสิเตสุ อุปจารวเสน เตสํ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกาปิ ปณฺฑุกโลหิตกนามาเยว โหนฺตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เตสํ นิสฺสิตกาปี’’ติอาทิฯ ปิสทฺเทน อุปจารตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ ‘‘สุฏฺฐุ พลว’’นฺติ อิมินา พลวาพลวนฺติ ทฺวินฺนํ สทฺทานํ ปริยายภาเวน วุตฺตตฺตา อติสยตฺโถติ ทสฺเสติฯ ‘‘พลวพลว’’นฺติ วตฺตพฺเพ วาจาสิลิฏฺฐวเสน ทีฆํ กตฺวา เอวํ วุตฺตํฯ ปฏิวทถาติ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน กเถถฯ อิมินา ปฏิมนฺเตถาติ เอตฺถ มนฺตธาตุยา คุตฺตภาสนตฺถํ ทสฺเสติฯ อตฺเถสุ กรณภาสนกิจฺเจสุ อลํ สมตฺถาติ อลมตฺถา, เตสํ วิเสเสนาติ อลมตฺถตราติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สมตฺถตรา’’ติฯ