‘‘มาตงฺโค อรญฺเญ นาโค อิวา’’ติ อิมินา ปทวิภาคํ ทสฺเสติฯ เตสํ ปทานํ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มาตงฺโคติ หตฺถี วุจฺจตี’’ติอาทิฯ ‘‘หตฺถี วุจฺจตี’’ติ อิมินา มหนฺโต องฺโค สรีรเมตสฺสาติ มาตงฺโคติ วจนตฺเถน หตฺถี มาตงฺโค นามาติ ทสฺเสติฯ มหนฺตสทฺทสฺส มาตาเทโสฯ นาคสทฺโท อุรเค จ หตฺถิมฺหิ จ นาครุกฺเข จ อุตฺตเม จ นามปญฺญตฺติยญฺจาติ ปญฺจสุ อตฺเถสุ วตฺตติ, อิธ อุตฺตมตฺเถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นาโคติ มหนฺตาธิวจนเมต’’นฺติฯ มาตงฺครญฺเญวาติ เอตฺถ อิวสทฺทสฺส โอปมฺมตฺถโชตกภาวํ ทสฺเสตฺวา อตฺถโยชนํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ ‘‘ยถา จ ปาลิเลยฺยโก’’ติ อิมินา มาตงฺคนาคสฺส สรูปํ อุปลกฺขเณน ทสฺเสติฯ

275. ปาลิเลยฺยกคมนกถา

[467] ปาลิเลยฺยกนฺติ ปลิลวนสณฺเฑ วสนฺตหตฺถินาคํฯ ‘‘หตฺถี’’ติ จ ‘‘นาโค’’ติ จ ทฺวินฺนํ สทฺทานํ ปริยายภาเวน วุตฺตตฺตา อธิกตฺโถติ อาห ‘‘มหาหตฺถี’’ติฯ ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺเตหิ เตหิ หตฺถิอาทีหิ ฉินฺนคฺคานีติ โยชนาฯ โอภคฺโคภคฺคนฺติ ภญฺชิตฺวา อโธปาติตํ โอภคฺคนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภญฺชิตฺวา ภญฺชิตฺวา ปาติต’’นฺติฯ ‘‘อุจฺจฏฺฐานโต’’ติ อิมินา อวตฺยูปสคฺคสฺส อโธตฺถํ นเยน ทสฺเสติฯ เอตสฺสาติ หตฺถินาคสฺสฯ เตติ หตฺถิอาทโยฯ เตหีติ หตฺถิอาทีหิฯ ปิวนฺเตหิ เตหีติ โยชนาฯ กทฺทโมทกานีติ กทฺทเมน สํสฏฺฐานิ อุทกานิฯ

อีสาทนฺตสฺสาติ เอตฺถ อีสาย สทิโส ทนฺโต อิมสฺสาติ อีสาทนฺโตติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘รถอีสาสทิสทนฺตสฺสา’’ติฯ ‘‘รถอีสา’’ติ อิมินา นงฺคลอีสํ นิวตฺเตติฯ ยเทโกติ ยํ เอโกฯ ยํสทฺโท การณตฺโถติ อาห ‘‘ยสฺมา’’ติฯ อสฺส นาคสฺสาติ หตฺถินาคสฺสฯ นาเคนาติ พุทฺธนาเคนฯ

ยถาภิรนฺตนฺติ เอตฺถ กิตฺตกํ กาลํ รมตีติ อาห ‘‘เตมาส’’นฺติฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน เตมาสวิหรเณนฯ ปตฺถฏา อโหสีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพสฺมิํ ชมฺพุทีปตเลฯ

‘‘โกสมฺพินิวาสิโน’’ติ อิมินา โกสมฺพิยํ นิวสนฺตีติ โกสมฺพกาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

276. อฏฺฐารสวตฺถุกถา

[471] ‘‘ลทฺธิคฺคหณ’’นฺติ อิมินา อาทียเต อาทาโยติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

[475] ตํ ทิวสเมวาติ ตสฺมิํ สงฺฆสามคฺคิกรณทิวเสเยวฯ

[476] น มูลา มูลํ คนฺตฺวาติ มูลโต มูลํ น คนฺตฺวาวฯ ‘‘อตฺถโต อปคตา’’ติ อิมินา อตฺถโต อเปตา อตฺถาเปตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘พฺยญฺชนมตฺตํ อุเปตา’’ติ อิมินา พฺยญฺชนมตฺตํ อุเปตา อุปคตา พฺยญฺชนูเปตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ

[477] อตฺเถสุ ชาเตสูติ เอตฺถ ชาตสทฺโท อุปฺปนฺนปริยาโยติ อาห ‘‘วินยอตฺเถสุ อุปฺปนฺเนสู’’ติฯ ตญฺจ ปทํ ‘‘สงฺฆสฺส กิจฺเจสู’’ติอาทีสุ สพฺพปเทสุ โยเชตพฺพํฯ มหตฺถิโกติ มหนฺโต อุปการสงฺขาโต อตฺโถ อิมสฺสาติ มหตฺถิโกติ ทสฺสนฺโต อาห ‘‘มหาอุปกาโร’’ติฯ

อนานุวชฺโช ปฐเมนาติ เอตฺถ ปฐมสทฺโท ตาวปริยาโยติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตาวา’’ติฯ สีลโตติ สีเลนฯ อุเปกฺขิตาจาโรติ อุปปตฺติโต อิกฺขิตาจาโรฯ ‘‘อเปกฺขิตาจาโร’’ติปิ ปาโฐฯ อุปปริกฺขิตาจาโรติ อุปปริกฺขิโต อาจาโร เอตสฺสาติ อุปปริกฺขิตาจาโรฯ

วิสยฺหาติ เอตฺถ วิปุพฺโพ สหธาตุ อภิภวนตฺโถ, ตฺวาปจฺจโย จ โหตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อภิภวิตฺวา’’ติฯ