‘‘มาตงฺโค อรญฺเญ นาโค อิวา’’ติ อิมินา ปทวิภาคํ ทสฺเสติฯ เตสํ ปทานํ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มาตงฺโคติ หตฺถี วุจฺจตี’’ติอาทิฯ ‘‘หตฺถี วุจฺจตี’’ติ อิมินา มหนฺโต องฺโค สรีรเมตสฺสาติ มาตงฺโคติ วจนตฺเถน หตฺถี มาตงฺโค นามาติ ทสฺเสติฯ มหนฺตสทฺทสฺส มาตาเทโสฯ นาคสทฺโท อุรเค จ หตฺถิมฺหิ จ นาครุกฺเข จ อุตฺตเม จ นามปญฺญตฺติยญฺจาติ ปญฺจสุ อตฺเถสุ วตฺตติ, อิธ อุตฺตมตฺเถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นาโคติ มหนฺตาธิวจนเมต’’นฺติฯ มาตงฺครญฺเญวาติ เอตฺถ อิวสทฺทสฺส โอปมฺมตฺถโชตกภาวํ ทสฺเสตฺวา อตฺถโยชนํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ ‘‘ยถา จ ปาลิเลยฺยโก’’ติ อิมินา มาตงฺคนาคสฺส สรูปํ อุปลกฺขเณน ทสฺเสติฯ

275. ปาลิเลยฺยกคมนกถา

[467] ปาลิเลยฺยกนฺติ ปลิลวนสณฺเฑ วสนฺตหตฺถินาคํฯ ‘‘หตฺถี’’ติ จ ‘‘นาโค’’ติ จ ทฺวินฺนํ สทฺทานํ ปริยายภาเวน วุตฺตตฺตา อธิกตฺโถติ อาห ‘‘มหาหตฺถี’’ติฯ ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺเตหิ เตหิ หตฺถิอาทีหิ ฉินฺนคฺคานีติ โยชนาฯ โอภคฺโคภคฺคนฺติ ภญฺชิตฺวา อโธปาติตํ โอภคฺคนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภญฺชิตฺวา ภญฺชิตฺวา ปาติต’’นฺติฯ ‘‘อุจฺจฏฺฐานโต’’ติ อิมินา อวตฺยูปสคฺคสฺส อโธตฺถํ นเยน ทสฺเสติฯ เอตสฺสาติ หตฺถินาคสฺสฯ เตติ หตฺถิอาทโยฯ เตหีติ หตฺถิอาทีหิฯ ปิวนฺเตหิ เตหีติ โยชนาฯ กทฺทโมทกานีติ กทฺทเมน สํสฏฺฐานิ อุทกานิฯ

อีสาทนฺตสฺสาติ เอตฺถ อีสาย สทิโส ทนฺโต อิมสฺสาติ อีสาทนฺโตติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘รถอีสาสทิสทนฺตสฺสา’’ติฯ ‘‘รถอีสา’’ติ อิมินา นงฺคลอีสํ นิวตฺเตติฯ ยเทโกติ ยํ เอโกฯ ยํสทฺโท การณตฺโถติ อาห ‘‘ยสฺมา’’ติฯ อสฺส นาคสฺสาติ หตฺถินาคสฺสฯ นาเคนาติ พุทฺธนาเคนฯ