เมนู

180. เมณฺฑกคหปติวตฺถุกถา

[296] ‘‘พหิทฺวาเร’’ติ เอตฺถ กสฺส พหิทฺวาเรติ อาห ‘‘ธญฺญาคารสฺส พหิทฺวาเร’’ติฯ อาฬกถาลิกนฺติ เอตฺถ อาฬกตณฺฑุลปจนกํ คณฺหกถาลิ อาฬกถาลิ, ตาย ปจิตํ ภตฺตํ อาฬกถาลิกนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาฬกตณฺฑุลปจนกถาลิก’’นฺติฯ พฺยญฺชนภณฺฑิกนฺติ พฺยญฺชนปริกฺขาริกํ, พฺยญฺชนปริวารกนฺติ อตฺโถฯ อิมินา สูปภิญฺชนกนฺติ เอตฺถ สูปสทฺโท พฺยญฺชนวาจโก, ภิญฺชนกสทฺโท ภณฺฑิกปริยาโยติ ทสฺเสติฯ ทาสกมฺมกรโปริสนฺติ เอตฺถ ทาสโปริสา จ กมฺมกรโปริสา จ ทาสกมฺมกรโปริสํ, สมาหารทฺวนฺโท ปุพฺพปเท อุตฺตรโลโป, อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทาสปุริเส จ กมฺมกรปุริเส จา’’ติฯ โปริสสทฺโทปิ ปุริสสทฺเทน สมาโน ‘‘ปุริโส เอว โปริโส’’ติ อตฺเถนฯ ธุวภตฺเตนาติ เอตฺถ ธุวสทฺโท นิจฺจปริยาโยติ อาห ‘‘นิจฺจกาล’’นฺติฯ ทุยฺเหน ขีเรนาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘เมณฺฑกวตฺถุสฺมิํ ปนา’’ติ ปาฐโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘ขณญฺเญว ทุยฺเหนา’’ติ ปาฐา เกสุจิเยว อฏฺฐกถาโปตฺถเกสุ อตฺถิฯ เอตฺถาติ เมณฺฑกวตฺถุมฺหิฯ โครเสติ ควเยหิ นิพฺพตฺเต ขีรทธิตกฺกนวนีตสพฺพิสงฺขาเต รเสฯ ปาเถยฺยนฺติ ปถสฺส หิตํ ปาเถยฺยํฯ ญตฺวาติ ปาเถยฺยมิจฺฉตีติ ญตฺวาฯ ภิกฺขาจารวตฺเตน วาติ อญฺญาตกอปวาริตฏฺฐานโต ภิกฺขาจารวตฺเตน วาฯ ยาจิตฺวาปีติ ปิสทฺโท ปเคว ภิกฺขาจารวตฺเตนาติ ทสฺเสติฯ ยตฺตเกน ปาเถยฺเยนาติ สมฺพนฺโธฯ

182. เกณิยชฏิลวตฺถุกถา

[300] กาเชหีติ เอตฺถ กาชสฺส คณนํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปญฺจหิ กาชสเตหี’’ติฯ เอเกน กาเชน ทฺวินฺนํ กุฏานํ คหิตตฺตา วุตฺตํ ‘‘กุฏสหสฺส’’นฺติฯ โวติ ตุมฺเหฯ สุฏฺฐุ ปสนฺโนติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺถาติ ‘‘อฏฺฐ ปานานี’’ติ ปาเฐ, อฏฺฐสุ ปาเนสุ วาฯ ‘‘อมฺเพหิ กตปาน’’นฺติ อิมินา มชฺเฌโลปสมาสํ ทสฺเสติฯ ตตฺถาติ อามปกฺเกสุฯ กโรนฺเตน กาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ อาทิจฺจปาเกนาติ อาทิจฺจเหตุนา ปจเนนฯ ปุเรภตฺตเมว กปฺปตีติ ภิกฺขุนา สยํ กตตฺตา ปุเรภตฺตเมว กปฺปติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อนุปสมฺปนฺเนหี’’ติอาทิฯ กตํ อมฺพปานนฺติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพปาเนสูติ ชมฺพุปานาทีสุ สพฺเพสุ ปาเนสุฯ

เตสูติ ชมฺพุปานาทีสุ สตฺตสุ ปาเนสุฯ ปนสทฺโท วิเสสตฺถโชตโกฯ ชมฺพุผเลหีติ อาเมหิ วา ปกฺเกหิ วา ชมฺพุผเลหิฯ อฏฺฐิเกหีติ อฏฺฐิ อสฺมิมตฺถีติ อฏฺฐิกํ ผลํฯ ชาติรเสนาติ ยถาชาเตน รเสนฯ อิมินา มธุสกฺขรกปฺปุราทีหิ น โยเชตพฺโพติ ทสฺเสติฯ ตํ ปนาติ มธุกปานํ ปนฯ มุทฺทิกาติ มุทฺทิกผลานิฯ สาลุเกติ กนฺเทฯ สตฺตนฺนํ ธญฺญานํ ผลรสนฺติ ตณฺฑุลโธวโนทกํฯ ‘‘ปกฺกฑากรส’’นฺติ อิมินา อปกฺกฑากรสํ วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ หีติ สจฺจํ, วิตฺถาโร วาฯ รโสติ ปกฺกรโสฯ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตสพฺพิอาทีหิ ปกฺกานํ ยาวชีวิกานํ ปตฺตานํ รโสติ โยชนาฯ ปกฺกํ ยาวชีวิกปตฺตรสนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ยาวกาลิกปตฺตานมฺปีติ ปิสทฺโท ปเคว ยาวชีวิกปตฺตานนฺติ ทสฺเสติฯ ยํ ปานนฺติ ยํ มธุกปุปฺผรสปานํฯ โสติ มธุกปุปฺผรโสฯ เตนาติ มธุกปุปฺเผนฯ ยโต กาลโต ปฏฺฐาย มชฺชํ น กโรนฺติ, ตโตติ โยชนาฯ อุจฺฉุรโส นิกสโฏ ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏติ สตฺตาหกาลิกตฺตาฯ อิเม จตฺตาโร รสาติ ผลปตฺตปุปฺผอุจฺฉุรสสงฺขาตา อิเม จตฺตาโร รสาฯ อคฺคิหุตฺตมุขาติ ยญฺญา อคฺคิหุตมุขา, อคฺคิหุตเสฏฺฐาติ อตฺโถฯ

183. โรชมลฺลาทิวตฺถุกถา

[301] สงฺกรมกํสูติ เอตฺถ สงฺกรสทฺทสฺส ยุทฺธตฺถาทีสุ ปวตฺตนโต อิธ ปฏิญฺญาตตฺเถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กติกมกํสู’’ติฯ กติกนฺติ ปฏิญฺญาตสงฺขาตํ กติกํฯ อุฬารํ โขติ เอตฺถ อุฬารสทฺโท เสฏฺฐวาจโกฯ เสฏฺฐนฺติ จ สุนฺทรเมวาติ อาห ‘‘สุนฺทรํ โข เต อิท’’นฺติฯ เตติ ตุยฺหํฯ ‘‘พหุกโต’’ติ ปทสฺส กตพหุมาโนติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปสาทพหุมาเนนา’’ติฯ ‘‘ปิฏฺฐมยํขาทนีย’’นฺติ อิมินา ปิฏฺฐขาทนียนฺติ เอตฺถ มยสทฺทโลปํ ทสฺเสติฯ

[303] ปฏิภาเนยฺยกาติ เอตฺถ ปฏิภาเน นิยุตฺตา ปฏิภาเนยฺยกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปฏิภานสมฺปนฺนา’’ติฯ ‘‘นิทฺโทสสิปฺปา’’ติ อิมินา ปริโยทาตสิปฺปาติ เอตฺถ ปริสมนฺตโต โอทาตํ สิปฺปํ เอเตสนฺติ ปริโยทาตสิปฺปาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ สิปฺปตฺถิเกหิ สิยติ เสวิยตีติ สิปฺปํ, สิปฺปิกานํ หิตาย เสติ ปวตฺตตีติ วา สิปฺปํ, โอฏฺฐโช ปฐมกฺขโรฯ นาฬิยาวาปเกนาติ ปทสฺส ทฺวนฺทภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นาฬิยา เจว อาวาปเกน จา’’ติฯ อิมินา ยกาโร ปทสนฺธิมตฺโตติ ทสฺเสติฯ ‘‘นาฬิยา วา ปสิพฺพเกนา’’ติปิ ปาโฐ, โส อปาโฐเยวฯ โก อาวาปโก นามาติ อาห ‘‘อาวาปโก นาม ยตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ถวิเกฯ อิมินา อาหริตฺวา ยถาลทฺธํ วปนฺติ ปกฺขิปนฺติ เอตฺถาติ อาวาปโกติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ วป พีชนิกฺเขเปติ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 15 ปการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ อิธ ปน ปกฺขิปเนติ ทฏฺฐพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปกฺขิปนฺตี’’ติฯ