เมนู

[289] วณฺณวตฺถาลงฺการานิ สามญฺญวเสน ‘‘นีลา’’ติ วุตฺตานีติ อาห ‘‘นีลาติ อิทํ สพฺพสงฺคาหก’’นฺติฯ ตตฺถาติ ‘‘นีลา’’ติอาทิปาเฐฯ เตสนฺติ ลิจฺฉวีนํฯ ปกติวณฺณา นีลา น โหนฺตีติ โยชนาฯ เอตนฺติ ‘‘นีลา’’ติอาทิวจนํฯ ปฏิวตฺเตสีติ เอตฺถ วตุธาตุ อุปสคฺควเสน วา อตฺถาติสยวเสน วา ปหรณตฺโถติ อาห ‘‘ปหาเรสี’’ติฯ ‘‘สชนปท’’นฺติ อิมินา สาหารนฺติ เอตฺถ อาหารสทฺโท ชนปทตฺโถติ ทสฺเสติฯ ชนปโท หิ ยสฺมา นครสฺส ปริวารภาเวน อาหริตพฺโพ, อิมสฺมา จ ราชปุริสา พลิํ อาหรนฺติ, ตสฺมา อาหาโรติ วุตฺโตฯ สชนปทํ เวสาลิํ ทชฺเชยฺยาถาติ โยชนาฯ องฺคุลิํ โผเฏสุนฺติ เอตฺถ ผุฏธาตุ สญฺจลนตฺโถติ อาห ‘‘องฺคุลิํ จาเลสุ’’นฺติฯ อิตฺถิกายาติ อิตฺถีเยว ปุริสโต ขุทฺทกฏฺเฐน อิตฺถิกา, ตายฯ

178. สีหเสนาปติวตฺถุกถา

[290] ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมนฺติ เอตฺถ ธมฺมสทฺโท การณตฺโถติ อาห ‘‘การณสฺส อนุการณ’’นฺติฯ ‘‘ปเรหี’’ติ ปทํ ‘‘วุตฺต’’อิติ ปเท กตฺตาฯ ‘‘วุตฺตการเณนา’’ติปทํ ‘‘สการโณ’’ติปเท กรณํฯ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ ตุมฺหากํ วาโทติ โยชนาฯ ‘‘วิญฺญูหี’’ติ ปทํ ‘‘ครหิตพฺพ’’อิติ ปเท กตฺตาฯ ‘‘ครหิตพฺพการณ’’นฺติ ปทํ ‘‘น อาคจฺฉตี’’ติ ปเท กมฺมํ อนพฺภกฺขาตุกามาติ เอตฺถ อภิตฺยูปสคฺโค อภิภวนตฺโถ อาปุพฺโพ ขาธาตุ ปกถนตฺโถติ อาห ‘‘อภิภวิตฺวา น อาจิกฺขิตุกามา’’ติฯ

[293] อนุวิจฺจการนฺติ เอตฺถ อนุวิจฺจสทฺโท วิจธาตุ ตฺวาปจฺจยนฺโตติ อาห ‘‘อนุวิจิตฺวา’’ติฯ ‘‘จินฺเตตฺวา’’ติ อิมินา วิจธาตุยา ญาณตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา กาตพฺพนฺติ การนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปฏากนฺติ ธชปฏากํฯ ‘‘อาหิณฺเฑยฺยุ’’นฺติ อิมินา ปริยาเยยฺยุนฺติ เอตฺถ ปริปุพฺพอาปุพฺพ ยาธาตุยา คตฺยตฺถํ ทสฺเสติฯ ปาฬิยํ ‘‘ปริหเรยฺยุ’’นฺติปิ ปาโฐฯ อาหิณฺเฑยฺยุนฺติ อาหิณฺฑนฺติฯ

มุทฺธโช ตติยกฺขโร โอปานภูตนฺติ เอตฺถ โอปาโน วิย ภูโต โอปานภูโตติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปฏิยตฺตอุทปาโน วิย ฐิต’’นฺติฯ ‘‘อุทปาโน’’ติ อิมินา โอปานสทฺโท อุทปานตฺโถติ ทสฺเสติฯ อุทปาโน หิ สพฺเพ ชนา โอสริตฺวา ปิวนฺติ เอตฺถาติ โอปาโนติ วุจฺจติฯ อิเมสนฺติ นิคณฺฐานํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ สมฺปตฺตานํ ทานํ ทาตพฺพเมว, ตสฺมา มา อุปจฺฉินฺทิตฺถาติ โยชนาฯ อุทฺทิสฺสาติ ตฺวาปจฺจยนฺตสทฺโท ‘‘กต’’นฺติ อุตฺตรปเทน สมาโสติ อาห ‘‘อุทฺทิสิตฺวา กต’’นฺติฯ เอเสว นโย ‘‘ปฏิจฺจกมฺม’’นฺติ เอตฺถาปิฯ

[294] ปฏิจฺจกมฺมนฺติ เอตํ นามํ นิมิตฺตกมฺมสฺส อธิวจนนฺติ โยชนาฯ โยติ โย โกจิ ชโนฯ วธกสฺส ปาณฆาตกมฺมํ โหติ วิย, ตสฺสาปิ โหตีติ โยชนาฯ น ชีรนฺตีติ เอตฺถ ชรธาตุ คตฺยตฺโถติ อาห ‘‘น คจฺฉนฺตี’’ติฯ

179. กปฺปิยภูมิอนุชานนกถา

[295] พหารามโกฏฺฐเกติ เอตฺถ สมีปตฺเถ ภุมฺมวจนนฺติ อาห ‘‘พหารามโกฏฺฐกสมีเปติ อารามโกฏฺฐกสฺส พหิ สมีเปติ อตฺโถ’’ติฯ อจฺฉนฺตีติ วสนฺติฯ เอตนฺติ ‘‘ปจฺจนฺติม’’นฺติ เอตํ วจนํฯ ธุรวิหาโรปีติ ปธานวิหาโรปิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเนฯ อนุปเคเยวาติ ปาโตเยวฯ โอรวสทฺทนฺติ อุจฺจรวสงฺขาตํ สทฺทํฯ กปิลสุตฺตปริโยสาเนติ สุตฺตนิปาเต (สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.กปิลสุตฺตวณฺณนา) สงฺคหิตสฺส กปิลสุตฺตสฺส ปริโยสาเนฯ ปญฺจสตานํ เกวฏฺฏปุริสานนฺติ สมฺพนฺโธฯ

อุสฺสาวนนฺติกาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ โย วิหาโร กริยตีติ สมฺพนฺโธฯ ภูมิยา คติ วิย คติ เอเตสนฺติ ภูมิคติกาฯ ปติฏฺฐาเปนฺเตหิ พหูหิ ภิกฺขูหิ ปติฏฺฐาเปตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ นิจฺฉาเรนฺเตหิ ภิกฺขูหีติ โยชนาฯ สยนฺติ ภิกฺขุฯ ตํ ปนาติ ‘‘สงฺฆสฺส กปฺปิยกุฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ วจนํ ปนฯ อวตฺวาปีติ ปิสทฺโท ตถา ‘‘วตฺวาปี’’ติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ