อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น ชีรนฺตี’’ติฯ นจฺฉาทตฺตา น วาตโรคํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุํ สกฺโกนฺติฯ เอตฺถ จ ‘‘น ชีรนฺตี’’ติ อิมินา นจฺฉาทนสฺส การณํ ทสฺเสติฯ ‘‘น วาต…เป.… สกฺโกนฺตี’’ติ อิมินา ตสฺเสว ผลํ ทสฺเสตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘สินิทฺธานี’’ติ อิมินา สินิหนฺตีติ เสเนหิกานีติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ภตฺตจฺฉนฺนเกนาติ เอตฺถ ภตฺตสฺส อจฺฉนฺนกํ นาม ภตฺตสฺส อโรจิกํ ภตฺตสฺส รุจิยา อนุปฺปาทกนฺติ อาห ‘‘ภตฺตาโรจเกนา’’ติฯ

[262] อจฺฉวสนฺติอาทีสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ปาฬิยํ ‘‘ปฏิคฺคหิตํ นิปฺปกฺกํ สํสฏฺฐ’’นฺติ ปทานํ กิริยาวิเสสนํ กตฺวา ‘‘ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ ปเทน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘กาเล ปฏิคฺคหิตนฺติ อาทีสู’’ติอาทิฯ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุนฺติ เอตฺถ กิตฺตกํ กาลํ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตพฺพนฺติ อาห ‘‘สตฺตาหกาล’’นฺติฯ

161. มูลาทิเภสชฺชกถา

[263] มูลเภสชฺชาทิวินิจฺฉโยปีติ ปิสทฺโท อจฺฉวสนฺติอาทีสุ วินิจฺฉยํ อเปกฺขติฯ อิธาติ เภสชฺชกฺขนฺธเกฯ ยํ ยนฺติ วินิจฺฉยํฯ ปิสนสิลาติ ปิสติ เอตฺถาติ ปิสนา, สาเยว สิลาติ ปิสนสิลาฯ อิมินา อจลํ หุตฺวา นิสีทตีติ นิสโทติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ปิสนโปตโกติ ปิสติ อเนนาติ ปิสโน, โสเยว โปตโกติ ปิสนโปตโก, อิมินา นิสทโต โปตโกติ นิสทโปตโกติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ หิงฺคุชาติโยติ หิงฺคุกุลานิฯ

สามุทฺทนฺติ เอตฺถ สมุทฺเท สนฺติฏฺฐตีติ สามุทฺทนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สมุทฺทตีเร’’ติอาทิฯ ‘‘ตีเร’’ติ อิมินา สมุทฺเทติ เอตฺถ สตฺตมีวิภตฺติยา สมีปตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสติฯ ปกติโลณนฺติ สภาวโลณํ, น ทพฺพสมฺภาเรหิ สทฺธิํ ปจิตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปพฺพเต อุฏฺฐหตี’’ติ อิมินา สินฺธุนามเก ปพฺพเต อุฏฺฐหตีติ สินฺธวนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ