157. โสณกุฏิกณฺณวตฺถุกถา

[257] เอเตนาติ ‘‘กุรรฆเร’’ติ ปาเฐนฯ อสฺสาติ มหากจฺจานสฺสฯ ปปาตนามเกติ ยสฺมา มหาตโฏ เอตฺถ อตฺถิ, ตสฺมา ปปาตนามโก โหติฯ เอเตนาติ ‘‘ปปาตเก ปพฺพเต’’ติ ปาเฐนฯ อสฺสาติ มหากจฺจานสฺสฯ โกฏิอคฺฆนกํ ปิฬนฺธนํ กณฺเณ เอตสฺสตฺถีติ กุฏิกณฺโณติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โกฏิอคฺฆนกํ ปนา’’ติอาทิฯ ปิฬนฺธติ อเนนาติ ปิฬนฺธนํ, อลงฺกาโร ฯ ทนฺตโช จตุตฺถกฺขโรฯ ‘‘ปสาทชนก’’นฺติ อิมินา ปสาทํ ชเนตีติ ปาสาทิโกติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ปสาทนียนฺติ ปสาทิตพฺพํ, ปสาทิตุํ อรหนฺติ อตฺโถฯ อตฺถวจนนฺติ อตฺโถ วุจฺจติ อเนนาติ อตฺถวจนํฯ ปาฬิยํ อิทานิ โปตฺถเกสุ ‘‘ปสาทนีย’’นฺติ ปาโฐ นตฺถิฯ ‘‘ปาสาทิก’’นฺติปทสฺส ปุพฺเพ ‘‘ทสฺสนีย’’นฺติ ปาโฐเยว อตฺถิฯ อุตฺตมทมถสมถนฺติเอตฺถ ทมถสทฺทสฺส ญาณตฺถญฺจ อินฺทฺริยสํวรตฺถญฺจ สมถสทฺทสฺส สมาธตฺถญฺจ จิตฺตูปสมตฺถญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุตฺตมํ ทมถญฺจา’’ติอาทิฯ จสทฺเทน ทฺวนฺทวากฺยํ ทสฺเสติฯ วิสูกายิกวิปฺผนฺทิตานนฺติ วิสูกาย ปฏิปกฺขาย ปวตฺตานํ ทิฏฺฐิจิตฺตสงฺขาตานํ วิวิธจลนานํฯ ‘‘วีริยินฺทฺริย’’นฺติ อิมินา ยตินฺทฺริยนฺติ เอตฺถ ยตสทฺโท วีริยวาจโกติ ทสฺเสติฯ นาคนฺติ เอตฺถ นตฺถิ อาคุ ปาปเมตสฺสาติ นาโคติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาคุวิรหิต’’นฺติ กิํ ทิวสโต ปฏฺฐายาติ อาห ‘‘มม ปพฺพชฺชาทิวสโต ปฏฺฐายา’’ติฯ กณฺหา มตฺติกา อุตฺตริ เอตฺถาติ กณฺหุตฺตราติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กณฺหมตฺติกุตฺตรา’’ติฯ ‘‘อุปรี’’ติ อิมินา อุตฺตรสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘คุนฺนํ ขุเรหี’’ติ อิมินา คุนฺนํ ขุรกณฺฏกสทิสตฺตา โคกณฺฏกา นามาติ ทสฺเสติฯ เต โคกณฺฏเก รกฺขิตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ ขรา ภูมิ โหตีติ โยชนาฯ เอเตหีติ เอรคูอาทีหิ จตูหิ ติเณหิฯ ตนฺติ เอรคูติณํฯ เตนาติ โมรคูติเณนฯ ชนฺตุสฺส วณฺโณติ สมฺพนฺโธฯ เสนาสนํ ปญฺญเปสีติ เอตฺถ กิํ นาม เสนาสนํ ปญฺญเปสีติ อาห ‘‘ภิสิํ วา กฏสารกํ วา ปญฺญเปสี’’ติฯ ปญฺญเปตฺวา จ ปน โสณสฺส อาโรเจสิฯ กิํ อาโรเจสีติ อาห ‘‘อาวุโส’’ติอาทิฯ สตฺถา วสิตุกาโมติ สมฺพนฺโธฯ

[258] ‘‘ตสฺส โสณสฺสา’’ติ อิมินา ปฏิภาตุ ตนฺติ เอตฺถ ‘‘ต’’นฺติปทํ สามฺยตฺเถ อุปโยควจนนฺติ ทสฺเสติฯ ตนฺติ ตวฯ อฏฺฐกวคฺคิกานีติ อฏฺฐปมาโณ, อฏฺฐสมูโห วา วคฺโค เอเตสนฺติ อฏฺฐกวคฺคิกานิฯ กามสุตฺตาทีนิ (สุ. นิ. 772 อาทโย) โสฬส สุตฺตานิฯ โยติ ปุคฺคโล, สมนฺนาคโตติ สมฺพนฺโธฯ อริโยปีติ ปิสทฺโท น เกวลํ สุจิสมนฺนาคโตเยว ปาเป น รมติ, อถ โข อริโยปีติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปฏิภาตุ ต’’นฺติ ปาฐโต ยาว ‘‘สุจีติ วุตฺต’’นฺติ ปาฐา เกสุจิเยว อฏฺฐกถาโปตฺถเกสุ อตฺถิฯ อยํ ขฺวสฺสาติ เอตฺถ อสฺสสทฺโท อาขฺยาโตติ อาห ‘‘ภเวยฺยา’’ติฯ ปริทสฺเสสีติ ปญฺจ วรานิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทสฺเสสิฯ ยํ วจนํ เม อุปชฺฌาโย ชานาเปติ, ตสฺส วจนสฺส อยํ กาโล ภเวยฺยาติ โยชนาฯ

[259] วินยธรปญฺจเมนาติ เอตฺถ อุปชฺฌายปญฺจเมนาติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห ‘‘อนุสฺสาวนาจริยปญฺจเมนา’’ติฯ อุปาหนโกสโกติ อุปาหนาย ปกฺขิปโนกาโส โกสโกฯ เอฬกจมฺมอชจมฺเมสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ

มิคจมฺเม ปน กิญฺจิ วฏฺฏติ, น กิญฺจิ วฏฺฏติ ฯ ตํ วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มิคจมฺเม’’ติอาทิฯ เอเตสํเยวาติ เอณิมิคาทีนํ ฉนฺนเมวฯ อญฺเญสํ ปนาติ ฉหิ มิเคหิ อวเสสานํ ปนฯ เตสํ จมฺมํ น วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ

คาถายํ มกฺกโฏ จ กาฬสีโห จ สรโภ จ กทลิมิโค จ เกจิ เย วาฬมิคา อตฺถิ, เต จาติ โยชนาฯ เตสนฺติ มกฺกฏาทีนํฯ

ตตฺถาติ คาถาย, มกฺกฏาทีสุ วาฯ ‘‘สีหพฺยคฺฆอจฺฉตรจฺฉา’’ติ อิมินา วาฬมิคานํ สรูปํ ทสฺเสติฯ เอตฺตกาเยว วาฬมิคาติ อาห ‘‘น เกวล’’นฺติอาทิฯ เอเตสํเยวาติ สีหพฺยคฺฆอจฺฉตรจฺฉานเมวฯ น จมฺมํ น วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ เยสนฺติ ฉนฺนํ เอณิมิคาทีนํฯ เตติ ฉ เอณิมิคาทิเกฯ หิ สจฺจํ สพฺเพสํ เอเตสํ วาฬมิคานํ จมฺมํ น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ อาหริตฺวา วา น ทินฺนนฺติ อาหริตฺวา วา หตฺเถ วา ปาทมูเล วา ฐเปตฺวา น ทินฺนํฯ ‘‘คณนํ น อุเปตี’’ติ อิมินา คณนํ อุปคจฺฉตีติ คณนูปคนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อธิฏฺฐิตญฺจาติ อธิฏฺฐิตํ ปนฯ ยทาติ ยสฺมิํ กาเลฯ ตโตติ กาลโตฯ

อิติ จมฺมกฺขนฺธกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

6. เภสชฺชกฺขนฺธกํ

160. ปญฺจเภสชฺชาทิกถา

[260] เภสชฺชกฺขนฺธเก สรทกาเล อุปฺปนฺโน สารทิโกติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สรทกาเล อุปฺปนฺเนนา’’ติฯ ‘‘ปิตฺตาพาเธนา’’ติ อิมินา อาพาธสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ ปิตฺตาพาธสฺส การณํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ตสฺมิํ หี’’ติอาทิฯ เตนาติ เหตุนาฯ เตสนฺติ ภิกฺขูนํฯ โกฏฺฐพฺภนฺตรคตนฺติ โกฏฺฐสฺส อพฺภนฺตรํ คตํฯ อนฺตสฺส อนฺโต ปวิสนํ โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อาหารตฺถนฺติ อาหารสฺส กิจฺจํ, อาหาเรน วา กตฺตพฺพํ กิจฺจํฯ

[261] นจฺฉาเทนฺตีติ ตานิ เภสชฺชานิ โภชนานิ นจฺฉาเทนฺติฯ กสฺมา? โภชนานํ อชีรณตฺตา ฯ