เมนู

120. อผาสุกวิหารกถา

[209] ปวารณากฺขนฺธเก อลฺลาโปติ เอตฺถ อาตฺยูปสคฺคสฺส อาทิกมฺมตฺถํ, ลปธาตุยา จ กถนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปฐมวจน’’นฺติฯ อาทิโต, อาทิมฺหิ วา ลปนํ กถนํ, ลปติ อเนนาติ วา อลฺลาโป สํโยเค ปเร รสฺโสฯ สํ ปุน ลปนํ, ลปติ วา อเนนาติ สลฺลาโปฯ หตฺถวิลงฺฆเกนาติ เอตฺถ วิปุพฺโพ ลฆิธาตุ อุกฺขิปนตฺโถติ อาห ‘‘หตฺถุกฺเขปเกนา’’ติฯ ปสุสํวาสนฺติ เอตฺถ ปสูติ สพฺพจตุปฺปทาฯ เต หิ อญฺญมญฺญํ ปสนฺติ พาธนฺติ, มนุสฺสาทีหิ วา ปสียนฺติ พาธียนฺตีติ ปสโวติ วุจฺจนฺติฯ ปสูนํ วิย สํวาสนฺติ ปสูนํ สํวาโส วิย สํวาโสติ ปสุสํวาโส, ตํ ปสุสํวาสํฯ ตมตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘ปสโวปิ หี’’ติอาทิฯ ตถาติ ยถา น กโรนฺติ, ตถาติ อตฺโถฯ เอเตปีติ ภิกฺขโวปิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อกํสุ, ตสฺมาฯ เนสนฺติ ภิกฺขูนํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ เอฬกสํวาสสปตฺตสํวาเสสุฯ มูคพฺพตนฺติ มูคสฺส วตํ วิย วตนฺติ มูคพฺพตํ, สุญฺญวจนวตนฺติ อตฺโถฯ ติตฺถิยสมาทานนฺติ ติตฺถิเยหิ สมาทาตพฺพํฯ วตสมาทานนฺติ สมาทาตพฺพํ วตํฯ อญฺญมญฺญานุโลมตาติ เอตฺถ ตาสทฺทสฺส ภาวตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนุโลมภาโว’’ติฯ อิมินา ‘‘เทวตา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.1; ขุ. ปา. อฏฺฐ. 5.เอวมิจฺจาทิปาฐวณฺณนา; สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.องฺคลสุตฺตวณฺณนา) วิย ตาปจฺจยสฺส สฺวตฺถํ ‘‘ชนตา’’ติอาทีสุ (เป. ว. อฏฺฐ. 460) วิย สมูหตฺถญฺจ นิวตฺเตติฯ ‘‘อญฺญมญฺญํ วตฺตุ’’นฺติ วจนสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วทนฺตุ ม’’นฺติอาทิฯ วทนฺตํ ภิกฺขุํ วตฺตุนฺติ โยชนาฯ ‘‘อาปตฺตีหิ วุฏฺฐานภาโว’’ติ อิมินา อาปตฺติวุฏฺฐานตาติ ปทสฺส ปญฺจมีสมาสญฺจ ตาปจฺจยสฺส ภาวตฺถญฺจ ทสฺเสติฯ ‘‘วินย’’นฺติอาทินา ปุรโต กตฺวา กรณํ ปุเรกฺขาโร, ตสฺส ภาโว ปุเรกฺขารตา, วินยํ ปุเรกฺขารตา วินยปุเรกฺขารตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอตฺถ ปุรสทฺทสฺส เอการตฺตํ สทฺทสตฺเถสุ (โมคฺคลฺลานพฺยากรเณ 5.134 สุตฺเต) วทนฺติฯ ตสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วทนฺตุม’’นฺติอาทิ (โมคฺคลฺลานพฺยากรเณ 5.134 สุตฺเต)ฯ

[210] สพฺพสงฺคาหิกาติ ‘‘สงฺโฆ ปวาเรยฺยา’’ติ สามญฺญโต วุตฺตตฺตา สพฺเพสํ เตวาจิกาทีนํ สงฺคาหกาฯ ญตฺตีติ ญาเปติ สงฺฆํ เอตาย วจนายาติ ญตฺติฯ สพฺพสงฺคาหิกภาวํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘เอวญฺหิ วุตฺเต’’ติอาทิฯ เตวาจิกนฺติ ติสฺโส วาจา เอตสฺสาติ เตวาจิกํ, ตีหิ วาจาหิ กตฺตพฺพนฺติ วา เตวาจิกํฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ สมานวสฺสิกนฺติ สมานํ วสฺสํ เอเตสนฺติ สมานวสฺสา, เตหิ กตฺตพฺพนฺติ สมานวสฺสิกํฯ อญฺญนฺติ ทฺเววาจิกเอกวาจิกํฯ

[211] อจฺฉนฺตีติ เอตฺถ อาสธาตุยา อุปเวสนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นิสินฺนาว โหนฺตี’’ติฯ ‘‘น อุฏฺฐหนฺตี’’ติ อิมินา เอวผลํ ทสฺเสติฯ ตทมนฺตราติ เอตฺถ ‘‘ตทนฺตรา’’ติ วตฺตพฺเพ วาจาสิลิฏฺฐวเสน มการาคมํ กตฺวา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ตทนฺตรา’’ติฯ ตสฺส อตฺตโน ปวาริตกาลสฺส อนฺตราฯ ‘‘ยาว ปวาเรนฺตี’’ติ ปทสฺส นิยมตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ตาวตกํ กาล’’นฺติฯ ยาวาติ นิปาตสฺส ปโยคตฺตา ‘‘ตทมนฺตรา’’ติ เอตฺถ อภิวิธิอวธฺยตฺเถ ปญฺจมีวิภตฺติ โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

121. ปวารณาเภทกถา

[212] จาตุทฺทสิกายาติ ภณฺฑนการเกหิ อุปทฺทุตตฺตา ปจฺจุกฺกฑฺฒิตาย ปุพฺพกตฺติกมาสสฺส กาฬปกฺขจาตุทฺทสิกายฯ ‘‘อชฺช ปวารณา ปนฺนรสี’’ติ ปุพฺพกิจฺจํ กาตพฺพนฺติ โยชนาฯ