92. อาปตฺติปฏิกมฺมวิธิกถา

[169] ภควตา…เป.… กาตพฺโพติ อิทํ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺตีติอาทิวจเนเนว จา’’ติอาทิเหตุตฺตเยน ‘‘น สาปตฺติเกน อุโปสโถ กาตพฺโพ’’ติ ยถารุตํ อปญฺญตฺตมฺปิ อตฺถโต สิทฺธเมวาติ ทสฺเสติฯ เหตุตฺตยํ ‘‘เวทิตพฺพ’’นฺติ ปเทน โยเชตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยาทีสูติ อาทิสทฺเทน ปาจิตฺติยปาฏิเทสนียทุกฺกฏทุพฺภาสิตาปตฺติโย สงฺคณฺหาติฯ ‘‘ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ อิทํ สุวุตฺตเมว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ อาปตฺติํฯ ตุมฺหมูเลติ ตุมฺหํ สนฺติเกฯ นิคฺคหิตโลปญฺหิ วากฺยเมว, น สมาโสฯ ‘‘ตุมฺห’’ อิติ จ ‘‘ตุยฺห’’ อิติ จ นวกตฺเถรานํ วตฺตพฺพาการทสฺสนมตฺตเมว, น อิจฺฉิตตฺถวิปตฺติทสฺสนํฯ วุตฺตมฺปีติ ปิสทฺเทน น เกวลํ ปาฬินเยเนว สุวุตฺตํ, อิมินา นเยนปิ สุวุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปสฺสสี’’ติ อิทญฺจ วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วตฺตพฺพาการํ ปน สุวิญฺเญยฺยํฯ ‘‘อาม ปสฺสามี’’ติ อิทํ ปน สุวุตฺตเมว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตมฺปีติ ปิสทฺโท ปาฬินยํ สมฺปิณฺเฑติฯ อายติํ สํวเรยฺยาสีติ เอตฺถ ปน วตฺตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ครูสุ พหุวจนสฺส กตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํ ‘‘สํวเรยฺยาถา’’ติฯ เอวํ วุตฺเตน อาปตฺติเทสเกนาติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺราติ ‘‘ยทา นิพฺเพมติโก’’ติ ปาเฐฯ สูริเย เมฆจฺฉนฺเน สตีติ โยชนาฯ เตน ภิกฺขุนา วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ, วตฺถุํ กิตฺเตตฺวาติ โภชนสงฺขาตํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวาฯ ตาติ อาปตฺติโยฯ

สภาคา อาปตฺตีติ เอตฺถ ทฺวีสุ วตฺถุสภาคอาปตฺติสภาคาสุ วตฺถุสภาคาว อธิปฺเปตาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยํ ทฺเวปิ ชนา’’ติอาทิฯ ยํ อาปตฺตินฺติ สมฺพนฺโธฯ สมาโน ภาโค เอตาสนฺติ สภาคาฯ เทเสตุํ วฏฺฏตีติ อาปตฺติสภาคาปิ วตฺถุวิสภาคตฺตา เทเสตุํ วฏฺฏติฯ สุเทสิตาวาติ อาปตฺติโต ภิกฺขุ วุฏฺฐาติเยวาติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญํ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปนสทฺโท ครหตฺถโชตโก สุเทสิตาย ครหากาเรน ปวตฺตตฺตาฯ กิญฺจาปิ สุเทสิตาว, ปน ตถาปีติ โยชนาฯ ตนฺติ ทุกฺกฏํฯ นานาวตฺถุกนฺติ เทสนาปฏิคฺคหณวเสน นานาวตฺถุกํฯ

[170] สภาโคเยว วตฺตพฺโพ, น วิสภาโคฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตสฺสาติ วิสภาคสฺสฯ อิโตติ สงฺฆสนฺนิปาตโตฯ

95. อนาปตฺติปนฺนรสกาทิกถา

[172] เต น ชานิํสูติ เอตฺถ ชานนาการทสฺสนตฺถํ ‘‘สีมํ โอกฺกนฺตาติ วา โอกฺกมนฺตีติ วา’’ติ วุตฺตํฯ โอกฺกนฺตาติ วาติ ปวิสิตฺถ อิติ วาฯ เตสนฺติ จตุนฺนํ วา อติเรกานํ วา ภิกฺขูนํฯ วคฺคา สมคฺคสญฺญิโนติ เอตฺถ กสฺมา วคฺคา, กสฺมา สมคฺคสญฺญิโนติ อาห ‘‘เตส’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ เตสนฺติ อญฺเญสํ ภิกฺขูนํฯ สีมํ โอกฺกนฺตตฺตาติ สีมํ ปวิสิตตฺตา, วคฺคา หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ สมคฺโค อิติ สญฺญา สมคฺคสญฺญา, สา เอเตสมตฺถีติ สมคฺคสญฺญิโนฯ

[175] กุกฺกุจฺจปกตาติ ปทสฺส ‘‘อิจฺฉาปกโต’’ติ ปเทน สมานภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ ปุพฺพภาเคติ อุโปสถกมฺมโต ปุพฺพภาเคฯ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวาปีติ กปฺปเตวาติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวาปิฯ ‘‘อภิภูตา’’ติ อิมินา ปกตาติ เอตฺถ ปปุพฺพกรธาตุยา อุปสคฺควเสน อภิภวนตฺถํ ทสฺเสติฯ

[176] ยถา เหฏฺฐา วคฺคาวคฺคสญฺญีปนฺนรสกาทีสุ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, เอวมกตฺวา กสฺมา ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติ อาห ‘‘อกุสลพลวตายา’’ติฯ

100. สีโมกฺกนฺติกเปยฺยาลกถา

[177] อาวาสิเกนอาคนฺตุกเปยฺยาเล สพฺพํ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ เวทิตพฺพาการํ สห อุปมาย ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถา’’ติอาทิฯ อาคนฺตุเกนอาวาสิกเปยฺยาเล ปน อาเนตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปุริมเปยฺยาเลติ อาวาสิเกนอาคนฺตุกเปยฺยาเลฯ อาคนฺตุเกนอาคนฺตุกเปยฺยาเล ปน โยเชตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถ จ เปยฺยาลนฺติ สทิสนยสฺส จ ตํชานนญาณสฺส จ ปาตพฺพํ รกฺขนํ เปยฺยํ, เปยฺยํ, เปยฺเย วา, เปยฺยาย วา อลติ สมตฺเถตีติ เปยฺยาลนฺติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ

[178] อาวาสิกานํ จาตุทฺทโส หุตฺวา กสฺมา อาคนฺตุกานํ ปนฺนรโสติ อาห ‘‘เยส’’นฺติอาทิ ฯ ตตฺถ เยสนฺติ อาคนฺตุกานํฯ ติโรรฏฺฐโตติ อาวาสิกานํ รฏฺฐสฺส อญฺญรฏฺฐโตฯ