สุตฺเตน นาโรเจตีติ หิ อตฺโถฯ ปาริสุทฺธิหารกสฺส อนาปตฺตีติ เอตฺถ อาปตฺตีติ อนฺวยตฺถํ อตฺถาปตฺติโต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สเจ…เป.… อาปชฺชตี’’ติฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อุภินฺนมฺปีติ ปาริสุทฺธิทายกสฺส, ตํหารกสฺส จาติ อุภินฺนมฺปิฯ

88. ฉนฺททานกถา

[165] ฉนฺททาเนปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ อุโปสโถ กโต โหตีติ ปาริสุทฺธิทายกสฺส จ สงฺฆสฺส จ อุโปสโถ กโต โหติฯ อญฺญนฺติ อุโปสถกมฺมโต อญฺญํฯ ยํ ปน กมฺมนฺติ สมฺพนฺโธฯ กมฺมมฺปีติ อุโปสถกมฺมโต อญฺญํ กมฺมมฺปิฯ เอตฺถ จ ตทหุโปสเถ อตฺตโน จ สงฺฆสฺส จ สเจ อุโปสถกมฺมํ โหติ, ปาริสุทฺธิเยว ทาตพฺพาฯ อถ อญฺญํ กมฺมํ โหติ, ฉนฺโทเยว ทาตพฺโพฯ ยทิ อุโปสถกมฺมญฺจ อญฺญกมฺมญฺจ โหติ, ปาริสุทฺธิ จ ฉนฺโท จ ทาตพฺโพฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตทหุโปสเถ ปาริสุทฺธิํ เทนฺเตน ฉนฺทมฺปิ ทาตุ’’นฺติฯ สีมาย วาติ พทฺธสีมาย วาฯ อจฺฉิตุนฺติ อุปเวสิตุํฯ ‘‘อาส อุปเวสเน’’ติ หิ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 16 สการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ สามคฺคี วาติ กายสามคฺคี วาฯ

[167] สรติปิ อุโปสถํ, นปิ สรตีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส อนิยมวิกปฺปตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เอกทา สรติ, เอกทา น สรตี’’ติฯ ‘‘เอกนฺต’’นฺติ อิมินา เนว สรตีติ เอตฺถ เอวสทฺทสฺส สนฺนิฏฺฐานตฺถํ ทสฺเสติฯ กมฺมํ น โกเปตีติ สมฺมุติลทฺโธปิ อลทฺโธปิ อุมฺมตฺตโก กมฺมํ น โกเปติฯ

91. สงฺฆุโปสถาทิกถา

[168] ‘‘สมฺมชฺชิตฺวา’’ติ ปทมเปกฺขิตฺวา โส เทโสติ เอตฺถ ‘‘อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ เอตนฺติ ‘‘โส เทโส สมฺมชฺชิตพฺโพ’’ติอาทิวจนํฯ เตนาติ เตน เหตุนาฯ อฏฺฐกถาจริยา ‘‘สมฺมชฺชนี…เป.… วุจฺจติ’’ อิติ อาหูติ โยชนาฯ

สมฺมชฺชนีติ สมฺมชฺชนกรณํฯ ปทีโปติ ปทีปุชฺชลนํฯ อุทกนฺติ อุทกฏฺฐปนํฯ อาสเนนาติ อาสนปญฺญาปเนนฯ ‘‘อิตี’’ติ อชฺฌาหริตพฺพํฯ อุโปสถสฺสาติ นววิธสฺส อุโปสถสฺส ปุพฺพกรณนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตานีติ จตฺตาริ กมฺมานิฯ วุจฺจตีติ กถิยติฯ อิทํ ‘‘เอตานี’’ติ กมฺมสฺส จ ‘‘ปุพฺพกรณ’’นฺติ อาการสฺส จ อเภทตฺตา อาสนฺนํ อาการมเปกฺขิตฺวา เอกวจนวเสน วุตฺตํฯ ‘‘อกฺขาตานี’’ติ อิทํ ปน ‘‘อิมานิ จตฺตารี’’ติ กมฺมมเปกฺขิตฺวา พหุวจนวเสน วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ฉนฺทปาริสุทฺธิอุตุกฺขานนฺติ ฉนฺทกฺขานญฺจ ปาริสุทฺธิกฺขานญฺจ อุตุกฺขานญฺจฯ ภิกฺขุคณนาติ ภิกฺขู คเณตฺวา อกฺขานํฯ โอวาโทติ ภิกฺขุนีหิ ยาจิตสฺส โอวาทสฺส อกฺขานํฯ เอตานีติ เอตานิ ปญฺจฯ ปุพฺพกรณโต ปจฺฉาติ ปุพฺพกรณสฺส กรณโต ปจฺฉาฯ เอตฺถ จ ‘‘ปุพฺพกรณโต ปจฺฉา กตฺตพฺพานี’’ติ อิทํ กตฺตพฺพาการสฺเสว วิเสสนํ, น อตฺถสฺสฯ อยํ ปน วิเสโส – สงฺฆสนฺนิปาตโต ปุพฺพภาเค กตฺตพฺพตฺตา ปุพฺพกรณํ นาม, อุโปสถกรณโต ปุพฺพภาเค กตฺตพฺพตฺตา ปุพฺพกิจฺจํ นามาติฯ

อุโปสโถติ อุโปสถทิวโสฯ ยาวติกา จ ภิกฺขูติ ยตฺตกา ภิกฺขูฯ กมฺมปตฺตาติ อุโปสถกมฺมสฺส ปตฺตา ยุตฺตา อนุรูปาฯ ตาวติกา ภิกฺขู หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา เอกสีมายํ ฐิตา จ โหนฺตีติ โยชนาฯ สภาคาปตฺติโยติ วตฺถุสภาคา อาปตฺติโยฯ วชฺชนียาติ วชฺเชตพฺพาฯ ปุคฺคลาติ คหฏฺฐาทิปุคฺคลาฯ ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ อุโปสถสีมมาฬเกฯ เอตานิ จตฺตารีติ ปาฐเสโสฯ

อาคเตหิ เตหิ ภิกฺขูหีติ โยชนาฯ ปนฺนรโสปีติ ปิสทฺเทน น เกวลํ ปาฬิยํ อาคตนเยเนว อธิฏฺฐาตุํ วฏฺฏติ, อถ โข ‘‘อชฺช เม อุโปสโถ ปนฺนรโส’’ติปีติ ทสฺเสติฯ

92. อาปตฺติปฏิกมฺมวิธิกถา

[169] ภควตา…เป.… กาตพฺโพติ อิทํ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺตีติอาทิวจเนเนว จา’’ติอาทิเหตุตฺตเยน ‘‘น สาปตฺติเกน อุโปสโถ กาตพฺโพ’’ติ ยถารุตํ อปญฺญตฺตมฺปิ อตฺถโต สิทฺธเมวาติ ทสฺเสติฯ เหตุตฺตยํ ‘‘เวทิตพฺพ’’นฺติ ปเทน โยเชตพฺพํฯ ถุลฺลจฺจยาทีสูติ อาทิสทฺเทน ปาจิตฺติยปาฏิเทสนียทุกฺกฏทุพฺภาสิตาปตฺติโย สงฺคณฺหาติฯ ‘‘ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ อิทํ สุวุตฺตเมว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ อาปตฺติํฯ ตุมฺหมูเลติ ตุมฺหํ สนฺติเกฯ นิคฺคหิตโลปญฺหิ วากฺยเมว, น สมาโสฯ ‘‘ตุมฺห’’ อิติ จ ‘‘ตุยฺห’’ อิติ จ นวกตฺเถรานํ วตฺตพฺพาการทสฺสนมตฺตเมว, น อิจฺฉิตตฺถวิปตฺติทสฺสนํฯ วุตฺตมฺปีติ ปิสทฺเทน น เกวลํ ปาฬินเยเนว สุวุตฺตํ, อิมินา นเยนปิ สุวุตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปสฺสสี’’ติ อิทญฺจ วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ วตฺตพฺพาการํ ปน สุวิญฺเญยฺยํฯ ‘‘อาม ปสฺสามี’’ติ อิทํ ปน สุวุตฺตเมว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตมฺปีติ ปิสทฺโท ปาฬินยํ สมฺปิณฺเฑติฯ อายติํ สํวเรยฺยาสีติ เอตฺถ ปน วตฺตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ครูสุ พหุวจนสฺส กตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํ ‘‘สํวเรยฺยาถา’’ติฯ เอวํ วุตฺเตน อาปตฺติเทสเกนาติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺราติ ‘‘ยทา นิพฺเพมติโก’’ติ ปาเฐฯ สูริเย เมฆจฺฉนฺเน สตีติ โยชนาฯ เตน ภิกฺขุนา วตฺตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธ, วตฺถุํ กิตฺเตตฺวาติ โภชนสงฺขาตํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวาฯ ตาติ อาปตฺติโยฯ

สภาคา อาปตฺตีติ เอตฺถ ทฺวีสุ วตฺถุสภาคอาปตฺติสภาคาสุ วตฺถุสภาคาว อธิปฺเปตาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยํ ทฺเวปิ ชนา’’ติอาทิฯ ยํ อาปตฺตินฺติ สมฺพนฺโธฯ สมาโน ภาโค เอตาสนฺติ สภาคาฯ เทเสตุํ วฏฺฏตีติ อาปตฺติสภาคาปิ วตฺถุวิสภาคตฺตา เทเสตุํ วฏฺฏติฯ สุเทสิตาวาติ อาปตฺติโต ภิกฺขุ วุฏฺฐาติเยวาติ อธิปฺปาโยฯ อญฺญํ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปนสทฺโท ครหตฺถโชตโก สุเทสิตาย ครหากาเรน ปวตฺตตฺตาฯ กิญฺจาปิ สุเทสิตาว, ปน ตถาปีติ โยชนาฯ ตนฺติ ทุกฺกฏํฯ นานาวตฺถุกนฺติ เทสนาปฏิคฺคหณวเสน นานาวตฺถุกํฯ

[170] สภาโคเยว วตฺตพฺโพ, น วิสภาโคฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตสฺสาติ วิสภาคสฺสฯ อิโตติ สงฺฆสนฺนิปาตโตฯ