78. ปาติโมกฺขุทฺเทสกถา

[150] อิมํ นิทานนฺติ ปาติโมกฺขสฺส อิมํ นิทานํฯ สุตา โข ปนาติ เอตฺถ สุยฺยิตฺถาติ สุตา, สุยฺยสฺสนฺตีติ วา สุตา, ปาราชิกุทฺเทสาทโยฯ สุตา จ สุตา จ สุตาติ สรูเปกเสโส กาตพฺโพฯ อวเสสนฺติ นิทานุทฺเทสาทิโต อวเสสํ ปาราชิกุทฺเทสาทิฯ สุเตนาติ สุตสทฺเทนฯ ‘‘อตฺเถ อสมฺภวโต สทฺเท วุตฺตวิธานํ โหตี’’ติ หิ ปริภาสโต ‘‘สุเตนา’’ติ เอตฺถ สทฺโทว คเหตพฺโพฯ เตน นเยนาติ เตน นิทานุทฺเทสนเยนฯ

อฏวิมนุสฺสภยนฺติ อฏวิยํ นิวสนฺตสฺส มนุสฺสสฺส ภยํ, วนจรกภยนฺติ อตฺโถฯ ราชนฺตราโยติอาทีสุ เอวํ วิเสโส เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ทวทาโหติ ทายํ ทหตีติ ทวทาโห อาการสฺส รสฺสํ, ยการสฺส จ วการํ กตฺวาฯ นนฺติ ภิกฺขุํฯ เอกํ วา ภิกฺขุนฺติ โยชนาฯ ปฐโม วา อุทฺเทโสติ นิทานุทฺเทโสฯ เอตฺถาติ ปญฺจสุ อุทฺเทเสสุฯ ยสฺมินฺติ อุทฺเทเสฯ โสปีติ อุทฺเทโสปิฯ สุเตเนว สาเวตพฺโพติ สุตปเทเนว สงฺฆสฺส สาเวตพฺโพติ เอวสทฺโท ‘‘น วิตฺถาเรนา’’ติ ทสฺเสติฯ

อนชฺฌิฏฺฐาติ เอตฺถ อุปสคฺควเสน อิสุธาตุสฺส อิจฺฉากนฺติโต อญฺญมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนาณตฺตา, อยาจิตา วา’’ติฯ เอตฺถ ‘‘อนาณตฺตา’’ติ อิทํ เถเรน อนาณตฺตภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ‘‘อยาจิตา’’ติ อิทํ สมฺมุติลทฺเธน นวเกน อยาจิตภาวํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถาติ ‘‘อนชฺฌิฏฺฐา ธมฺมํ ภาสนฺตี’’ติ วจเนฯ ธมฺมชฺเฌสเกติ ธมฺมกถนตฺถาย อชฺเฌสตีติ ธมฺมชฺเฌสโก, ตสฺมิํฯ อาปุจฺฉิตฺวา วา เตน สงฺฆตฺเถเรน ยาจิโต หุตฺวา วาติ โยชนาฯ วารปฏิปาฏิยาติ วารานุกฺกเมนฯ เทหีติ วาติ เอตฺถ อิติ-วา-สทฺโท ‘‘ภณ’’ อิติปเทน จ ‘‘กเถหิ’’ อิติปเทน จ โยเชตพฺโพฯ

‘‘ภณ’’ อิติ วา ‘‘กเถหิ’’อิติ วา ‘‘เทหิ’’อิติ วา วตฺตพฺพาติ โยชนา ฯ ตีหิปิ วิธีหีติ โอสารณกถนสรภญฺญสงฺขาเตหิ ตีหิ สชฺชเนหิฯ เอตฺถ จ สุตฺตสฺส โอสาริยเต อุจฺจาริยเต โอสารณํ, อตฺถสฺส กถิยเต กถนํ, สุตฺตสฺส จ ตทตฺถสฺส จ สเรน ภณิยเต สรภญฺญํฯ โอสาเรหีติ สุตฺตํ อุจฺจาเรหิฯ กเถหีติ อตฺถํ กเถหิฯ สรภญฺญนฺติ สุตฺตสฺส จ ตทตฺถสฺส จ สเรน ภณนํฯ นนฺติ สทฺธิวิหาริกํฯ สชฺฌายํ อธิฏฺฐหิตฺวาติ ‘‘สชฺฌายํ กโรมี’’ติ อธิฏฺฐหิตฺวาฯ เอตฺถาติ อชฺเฌสนฏฺฐาเนฯ

นิสฺสิตเกติ สทฺธิวิหาริกาทโยฯ โสติ สงฺฆตฺเถโร, ‘‘วตฺตพฺโพ’’ติปเท กมฺมํ, ‘‘วทตี’’ติอาทีสุ ปเทสุ กตฺตาฯ อารทฺธนฺติ สงฺเฆน อารทฺธํฯ ฐเปตฺวาติ ธมฺมสวนํ ฐเปตฺวาฯ โอสาเรตฺวาติ ปฐมํ สุตฺตํ โอสาเรตฺวาฯ ปุน กเถนฺเตนาติ ปจฺฉา อตฺถํ กเถนฺเตนฯ อฏฺฐเปตฺวาเยว วาติ สุตฺตสฺส จ อตฺถสฺส จ อนฺตรา อฏฺฐตฺวา เอว วาฯ กเถตพฺพนฺติ อตฺถชาตํ กเถตพฺพํฯ กเถนฺตสฺส…เป.… นโยติ ปฐมํ อตฺถํ กเถตฺวา ปุน สุตฺตญฺจ อตฺถญฺจ สเรน ภณนฺตสฺส ปุน อาคเตปิ เอเสว นโยติ อตฺโถฯ

อุปนิสินฺนกถายปีติ สมีเป นิสินฺเนน กถายปิฯ เตนาติ สงฺฆตฺเถเรนฯ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ วิเสเสตฺวา วตฺตุํ วฏฺฏติฯ เตนาติ มนุสฺเสหิ ชานนภิกฺขุนาฯ สงฺฆตฺเถโร ภณติ, ตุณฺหี วา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปุจฺฉนฺตี’’ติ วุตฺเตติ โยชนาฯ อนุโมทนาทีสุปีติอาทิสทฺเทน ธมฺมกถาทโย สงฺคณฺหาติฯ สงฺฆตฺเถโร อนุชานาตีติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ วิหารอนฺตรฆเรสุฯ

สชฺฌายนฺติ สยํ อิสฺสเรน อยนํ อุจฺจารณํ, เกนจิ อนชฺฌิฏฺโฐ สยํ อธิอิสฺสเรน อยนํ อุจฺจารณนฺติ อตฺโถฯ เถโรติ สทฺธิวิหาโร เถโรฯ วิสฺสมิสฺสามีติ เขทวิรหิตํ คมิสฺสามิฯ อาปุจฺฉิตพฺพนฺติ ปฐมเถรมฺปิ ปุน อาคตตฺเถรมฺปิ อาปุจฺฉิตพฺพํฯ เอเกน สงฺฆตฺเถเรน อนุญฺญาเตนาติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญสฺมีนฺติ อนุญฺญาตตฺเถรโต อญฺญสฺมิํ เถเรติ สมฺพนฺโธฯ ตนฺติ ปุน อาคตํ เถรํฯ

อตฺตานํ สมฺมนิตพฺพนฺติ เอตฺถ ปจฺจตฺเต อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘อตฺตา สมฺมนิตพฺโพ’’ติ ฯ กิํ สมฺมเตน ปริสํ อโนโลเกตฺวา ปุจฺฉิตพฺโพติ อาห ‘‘ปุจฺฉนฺเตน ปนา’’ติอาทิฯ

[153] เมติ มยฺหํฯ อิโตติ ปุคฺคลโต, อุปฺปนฺโนติ สมฺพนฺโธฯ ปุรมฺหากนฺติ ปทสฺส ปุเร อมฺหากนฺติ ปทจฺเฉทํ กตฺวา ปุเรสทฺโท ปฐมตฺโถติ อาห ‘‘ปฐมํ อมฺหาก’’นฺติฯ ปฏิกจฺเจวสทฺโท ปเควปริยาโย, ‘‘ปฐมตรเมวา’’ติ อิมินา ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ภูตเมวาติ วิชฺชมานเมว, ตถเมว วาฯ

82. อธมฺมกมฺมปฏิกฺโกสนาทิกถา

[154] อธมฺมกมฺมนฺติ อภูตกมฺมํฯ ปฏิกฺโกสิตุนฺติ เอตฺถ กุสธาตุ อปนยนตฺโถติ อาห ‘‘วาเรตุ’’นฺติฯ ทิฏฺฐินฺติ ลทฺธิํฯ เตสนฺติ จตุนฺนํ ปญฺจนฺนํฯ ยถาติ เยนากาเรน ภณิยมาเนติ โยชนาฯ น สุณนฺตีติ อญฺเญ ภิกฺขู น สุณนฺติฯ เถราธีนนฺติ เถเรน อธีนํ อาพนฺธนฺติ อตฺโถฯ เถรายตฺตนฺติ เถเรน อายตฺตํ, เถรสฺส สนฺตกนฺติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ ปาติโมกฺขุทฺเทเสฯ

83. ปาติโมกฺขุทฺเทสกอชฺเฌสนาทิกถา

[155] นววิธญฺจาติ ทิวสวเสน ติวิธํ, การกวเสน ติวิธํ, กตฺตพฺพาการวเสน ติวิธญฺจาติ นวโกฏฺฐาสญฺจ, นวปการญฺจ วาฯ จตุพฺพิธนฺติ ‘‘อธมฺเมน วคฺค’’นฺติอาทิกํ จตุพฺพิธํฯ ทุวิธนฺติ ภิกฺขุภิกฺขุนีวเสน ทุวิธํฯ นววิธนฺติ ภิกฺขุปาติโมกฺเข ปญฺจวิธํ, ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข จตุพฺพิธนฺติ นววิธํฯ เอตฺถาติ ‘‘โย ตตฺถ ภิกฺขุ พฺยตฺโต ปฏิพโล’’ติ ปาเฐฯ สุวิสทาติ สุฏฺฐุ พฺยตฺตา, สุทฺธา วาฯ เอตฺตกมฺปีติ ปิสทฺโท ครหายํ, อธิเก กา นาม กถาติ ทสฺเสติฯ

สามนฺตา อาวาสาติ เอตฺถ อุปโยคตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สามนฺตํ อาวาส’’นฺติฯ โย สกฺโกตีติ พหูสุ นเวสุ โย สกฺโกติฯ