วิหารสีมปริจฺเฉทนิมิตฺตสฺส อุชุกเมวาติ สเจ ทีปโก อโธ อธิกตโร โหติ, โอริมตีเร อโธโสเต ฐิตสฺส วิหารสีมปริจฺเฉทนิมิตฺตสฺส อุชุกเมว ฯ สิขรนฺติ สิงฺคํฯ ตญฺหิ สิขํ มตฺถกํ ราติ คณฺหาตีติ สิขรนฺติ วุจฺจติฯ ตโตติ ทีปกสฺส ปาริมนฺตนิมิตฺตโตฯ ปรตีรนิมิตฺตานิ กิตฺเตตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อยํ ทีปกสฺส วิหารสีมปริจฺเฉทโต อโธ อธิกตเร วินิจฺฉโยฯ อุทฺธํ อธิกตเรปิ อิมินานุสาเรน เวทิตพฺโพติ โส น ทสฺสิโตฯ ปพฺพตสณฺฐานาติ ปพฺพเตน สมํ ฐานํ เอติสฺสาติ ปพฺพตสณฺฐานาฯ

อุทฺธมฺปิ อโธปีติ ปิสทฺโท สมุจฺจยตฺโถฯ อุโภปิ สิขรานีติ อุทฺธํ สิขรํ, อโธ สิขรนฺติ อุโภปิ สิขรานิฯ มุทิงฺคสณฺฐานาติ มูเล จ อคฺเค จ ตนุกสฺส มชฺเฌ ถูลสฺส มุทิงฺคสฺส สณฺฐานาฯ

สพฺพปฐเมน นเยนาติ อุทฺธํ อธิกนยสฺส, อโธ อธิกนยสฺส, อุทฺธํอโธอธิกนยสฺส จาติ สพฺเพสํ นยานํ ปฐเมน วิหารสีมทีปกานํ สเมน นเยนฯ ปณวสณฺฐานาติ มูเล จ อคฺเค จ ถูลสฺส มชฺเฌตนุกสฺส ปณวสฺส สณฺฐานาฯ

72. อุโปสถาคาราทิกถา

[141] อนุปริเวณิยนฺติ เอตฺถ อนุสทฺทสฺส วิจฺฉตฺถํ, ปริเวณสทฺทสฺส จ ลิงฺควิปลฺลาสภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ ตสฺมิํ ปริเวเณ’’ติฯ ปริเวณสทฺโท หิ นปุํสกลิงฺโค, อิธ ปน ลิงฺควิปลฺลาสํ กตฺวา อิตฺถิลิงฺควเสน วุตฺตํฯ ‘‘สงฺเกตํ อกตฺวา’’ติ อิมินา อสงฺเกเตนาติ ปทสฺส กิริยาวิเสสนตฺตํ ทีเปติฯ ‘‘กมฺมวาจายา’’ติ อิมินา สมูหนิตฺวาติ ปทสฺส กรณํ ทสฺเสติฯ

[142] ยโตติ เอตฺถ โตปจฺจยสฺส การณตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยสฺมา’’ติฯ ‘‘หตฺถปาเส’’ติ อิมินา หตฺถปาสโต พหิ นิสินฺเน อกโตวสฺส อุโปสโถ โหตีติ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ วตฺถุวเสนาติ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสนฯ อุโปสถสฺส ปมุขสฺส อพฺโภกาเส วา มาฬกาทีสุ วาติ สมฺพนฺโธฯ นิมิตฺตุปคา วา อนิมิตฺตุปคา วาติ เหฏฺฐา อฏฺฐสุ นิมิตฺเตสุ วุตฺตา นิมิตฺตุปคา วา อนิมิตฺตุปคา วา ปพฺพตาทโย วา อญฺเญ วา กิตฺเตตพฺพาฯ

ปฐมตรํ น อาคจฺฉติ, ทุกฺกฏนฺติ อุโปสเถ โฆสิยมาเน ปฐมตรํ น อาคจฺฉติ, ทุกฺกฏํฯ วิหารสฺส มชฺเฌ โหตีติ โยชนาฯ เอตฺถาติ โปราณเก อาวาเสฯ ตตฺถาติ โปราณเก อาวาเสฯ อสมฺพาโธติ สงฺฆสฺส นิสชฺชฏฺฐานปโหนโกฯ ตตฺถาติ ปจฺฉา อุฏฺฐิเต อาวาเสฯ

สพฺเพสํ นิสชฺชฏฺฐานนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ เถรสฺส วิหาเรฯ โสติ เถรสฺส วิหาโรฯ เอตฺถาติ ตุมฺหากํ วิหาเรฯ สพฺเพสํ โอกาโส นตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ตํ อสุกํ นาม อาวาสํฯ ‘‘วฏฺฏตี’’ติ วตฺตพฺพนฺติ โยชนาฯ ตสฺสาติ เถรสฺสฯ

74. อวิปฺปวาสสีมานุชานนกถา

[143] อนฺธกวินฺทํ นามาติ ตสฺส คามสฺส นามํฯ ตนฺติ อนฺธกวินฺทํฯ เถโรติ มหากสฺสปตฺเถโรฯ ตโตติ อนฺธกวินฺทโตฯ อิมินา ‘‘อนฺธกวินฺทา’’ติ เอตฺถ นิสฺสกฺกตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ ทสฺเสติฯ อุโปสถนฺติ ตทตฺเถ อุปโยควจนํฯ อุโปสถตฺถายาติ หิ อตฺโถฯ อนฺธกวินฺทา ราชคหํ อาคมนสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ราชคหํ หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ หีติ ยสฺมาฯ อนฺธกวินฺทา วิหารํ อนฺโต กตฺวา ‘‘อฏฺฐารส มหาวิหารา’’ติ วุตฺตํฯ เนสนฺติ อฏฺฐารสนฺนํ มหาวิหารานํฯ สงฺฆสฺส สามคฺคิทานตฺถนฺติ เอตฺถ สงฺฆสฺส สามคฺคิทานํ อตฺตโน อุโปสถกิจฺจํ สิทฺธํฯ ตสฺมา ปาฬิยํ ‘‘อุโปสถํ อาคจฺฉนฺโต’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘สิปฺปินิยํ นามา’’ติ อิมินา นทิํ ตรนฺโตติ เอตฺถ นทิยา นามํ ทสฺเสติฯ มนํ วูฬฺโหติ เอตฺถ มนนฺติ นิปาโต อีสกตฺโถติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อีสก’’นฺติฯ ‘‘อปฺปมตฺต’’นฺติ อิมินา ‘‘อีสก’’นฺติปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘วูฬฺหภาโว’’ติ อิมินา ภาวปจฺจเยน วินา ภาวตฺโถ ญาตพฺโพติ ทสฺเสติฯ จณฺเฑนาติ ขเรนฯ ตตฺถาติ นทิยํฯ อมนสิกโรนฺโตติ ‘‘จณฺฑโสต’’นฺติ อาโภคํ อกโรนฺโตฯ น ปน วูฬฺโหติ น ปน มหาวูฬฺโหฯ อุทกพฺภาหตานีติ อุทเกน อภิอาหตานิฯ อสฺสาติ เถรสฺสฯ อลฺลานีติ ตินฺตานิฯ

[144] ปุริมกมฺมวาจาติ ‘‘สมฺมตา สา สีมา สงฺเฆน ติจีวเรน อวิปฺปวาสา’’ติ ปุเร วุตฺตา กมฺมวาจาฯ อยเมวาติ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติปทํ ปกฺขิปิตฺวา อนุปญฺญตฺตา อยเมว กมฺมวาจาฯ อยนฺติ ปจฺฉิมกมฺมวาจาฯ หิ ยสฺมา ภิกฺขุนิสงฺโฆ อนฺโตคาเม วสติ, ตสฺมา ปุริมาเยว วฏฺฏตีติ โยชนาฯ ยทิ เอวนฺติ ยทิ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส อยํ ปจฺฉิมกมฺมวาจา วฏฺฏนํ สิยา ภเวยฺย, เอวํ สตีติ โยชนาฯ โสติ ภิกฺขุนิสงฺโฆฯ เอตาย กมฺมวาจายาติ ปจฺฉิมกมฺมวาจายฯ น ลเภยฺยาติ อนฺโตคาเม วสนตฺตา ติจีวรปริหารํ น ลเภยฺยฯ กิํ น ลภติเยวาติ อาห ‘‘อตฺถิ จสฺส ปริหาโร’’ติฯ อสฺสาติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺสฯ ทฺเวปิ สีมาโยติ สมานสํวาสกสีมา จ อวิปฺปวาสสีมา จาติ ทฺเวปิ สีมาโยฯ ตตฺถาติ ภิกฺขุภิกฺขุนีสุฯ ตสฺสาติ ภิกฺขูนํ สีมายฯ เอเสว นโยติ ภิกฺขุนีนํ สีมํ อชฺโฌตฺถริตฺวาปิ อนฺโตปวิสิตฺวาปิ ภิกฺขูนํ สีมาย สมฺมเน เอเสว นโยฯ เอเตติ ภิกฺขุภิกฺขุนิโยฯ สามญฺญตฺตา หิ ปุลฺลิงฺเคน วุตฺตํฯ เอตฺถ จาติ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติปเท จฯ สงฺคโห เวทิตพฺโพ, กสฺมา? คาเมน นิคมนครานํ เอกลกฺขณตฺตาฯ

ปริกฺเขโปกาโสติ ปริกฺเขปารโหกาโสฯ เตสูติ คามคามูปจาเรสุฯ ปริหารนฺติ จีวรวิปฺปวาสอาปตฺติอปนยนํฯ ‘‘อิตี’’ติอาทิ นิคมนํฯ เอตฺถาติ สมานสํวาสกอวิปฺปวาสสีมาสุฯ อตฺตโน ธมฺมตายาติ อตฺตโน สภาเวนฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตสฺสาติ อวิปฺปวาสสีมายฯ วิสุนฺติ สมานสํวาสกสีมโต ปาเฏกฺกํฯ ตตฺถาติ ทฺวีสุ สีมาสุฯ อวิปฺปวาสายาติ อวิปฺปวาสสีมายฯ ตนฺติ คามํฯ สาติ อวิปฺปวาสสีมาฯ