64. จตฺตาโรนิสฺสยาทิกถา

[128] อุปสมฺปนฺนสมนนฺตรเมวาติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา สมนนฺตรเมว, น กาลนฺตเรติ อตฺโถฯ เอกโปริสาติ เอตฺถ โปริสสทฺโท อุปริ วิตฺถเต ภุชปมาเณ จ โปสปมาเณ จ วตฺตติฯ ปุริสสฺส ปมาณา โปริสา, ปมาณตฺเถ ณปจฺจโยฯ ฉายาติ อาตปาภาโวฯ เมตพฺพาติ ปเมตพฺพาฯ ‘‘วสฺสาโน’’ติอาทิ ‘‘อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติ เอตฺถ อาจิกฺขณาการทสฺสนํฯ อุตุโน ปมาณนฺติ อตฺถํ นิวาเรนฺโต อาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ อรติ ปุนปฺปุนํ คจฺฉตีติ อุตุ , ปมิยติ สํวจฺฉโร ปริจฺฉิชฺชิยติ อเนนาติ ปมาณํฯ ยตฺตเกหิ ทิวเสหิ อปริปุณฺโณติ สมฺพนฺโธฯ ยสฺสาติ ทิวสภาคสฺสฯ โย อุตุ อปริปุณฺโณ, ตสฺส อุตุโนติ ปาฐเสโส โยเชตพฺโพฯ ‘‘อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํ, ทิวสภาโค อาจิกฺขิตพฺโพ’’ติ ปทานํ อปรมฺปิ อตฺถวิกปฺปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อยํ นาม อุตูติ อยํ อุตุ วสฺสาโน นามาติ วา เหมนฺโต นามาติ วา คิมฺโห นามาติ วาฯ ปุพฺพนฺโหติ อหสฺส ปุพฺโพ ปุพฺพนฺโหฯ ตตฺถ ปจฺฉิมนโยว ปาสํสตโรฯ กสฺมา? ปุริมนเย อุตุปริปุณฺเณ ทิวสภาคาจิกฺขณสฺส อภาวา, ปจฺฉิมนเย ปน ปริปุณฺณํ วา อปริปุณฺณํ วา อุตุปมาณํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ อุปสมฺปนฺนทิวสภาโคว ‘‘ปุพฺพนฺโห’’ติ วา ‘‘สายนฺโห’’ติ วา อาจิกฺขิตพฺโพฯ สํคีตีติ เอตฺถ สํ เอกโต กตฺวา คายิตพฺพา กเถตพฺพาติ สํคีตีติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทเมว สพฺพํ เอกโต กตฺวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กินฺติ กิํ อุตุํฯ อิทํ นามาติ อิทํ นาม อุตุํฯ วเทยฺยาสีติ อาคนฺตุกานํ วุฑฺฒนวกภาวาทิญาปนตฺถํ กเถยฺยาสิฯ

[129] ทุติยนฺติ สหายํ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา ปุริสํ วาฯ อกรณียานีติ อุปสมฺปนฺเนหิ อกตฺตพฺพานิฯ ปณฺฑุปลาโสติ เอตฺถ ปณฺฑูติ เสตปีตมิสฺโส วณฺโณ, ปลาสสทฺโท ปณฺณวาจโก, น หริตวาจโก, นาปิ กิํสุกทุมวาจโกติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปณฺฑุวณฺโณ ปณฺโณ’’ติฯ ปณฺฑุปลาโสติ สมาโสปิ พฺยาโสปิ ยุตฺโตเยวฯ สมาสกาเล ปณฺฑุ ยสฺสตฺถีติ ปณฺฑุ, โสเยว ปลาโส ปณฺฑุปลาโสติ กาตพฺโพฯ ปุปฺผผลาทิํ พนฺธตีติ พนฺธนนฺติ วจนตฺเถน พนฺธนสทฺโท วณฺฏปริยาโยติ อาห ‘‘วณฺฏโต’’ติฯ ปุถุสิลาติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 3.60) เอตฺถ ปุถุสทฺโท มหนฺตปริยาโยติ อาห ‘‘มหาสิลา’’ติฯ