ปุน ปฏิจฺฉนฺนํ ปากฏนฺติ ราควเสน ปฏิจฺฉนฺนํ ปากฏํฯ ปรํ คณฺหาเปตีติ ปรเมว คณฺหาเปตีติ อตฺโถฯ อิทนฺติ การณํฯ เอเตสนฺติ ทฺวินฺนํ อุภโตพฺยญฺชนกานํฯ กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺตํ, กิํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อุภโตพฺยญฺชนเกฯ วิจารณกฺกโมติ วีมํสนานุกฺกโมฯ ‘‘ตตฺถ วิจารกฺกโม’’ติปิ ปาโฐฯ วิจารณกฺกโม ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย เวทิตพฺโพ, อิธ ปน กิํ เวทิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อิทมิธ เวทิตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถ อิทนฺติ นปพฺพชฺชูปสมฺปทการณํฯ อิธาติ อิมิสฺสํ วินยฏฺฐกถายํฯ

55. อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถา

[117] เตน โข ปน สมเยนาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส อนิยมนิทฺเทสภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เยน สมเยนา’’ติฯ สิกฺขาปทํ อปญฺญตฺตํ โหตีติ ‘‘น ภิกฺขเว อนุปชฺฌายโก อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ สิกฺขาปทํ อปญฺญตฺตํ โหติฯ ‘‘อุปชฺฌายวิรหิต’’นฺติ อิมินา อนุปชฺฌายกนฺติ เอตฺถ อการสฺส วิรหตฺถํ ทสฺเสติฯ อุปชฺฌายวิรหิตํ อุปสมฺปทาเปกฺขนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘เอว’’นฺติอาทินา โทสํ ทสฺเสติฯ อุปชฺฌํ อคาหาเปตฺวาติ ‘‘อุปชฺฌาโย เม ภนฺเต โหหี’’ติ (มหาว. 65; มหาว. อฏฺฐ. 64) อุปชฺฌํ อคาหาเปตฺวาฯ อุปสมฺปาเทนฺตสฺส การกสงฺฆสฺสาติ โยชนาฯ กมฺมํ ปนาติ อุปสมฺปทกมฺมํ ปนฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา อุปสมฺปาเทนฺตสฺส อาปตฺติ, กมฺมํ ปน น กุปฺปตีติ วจนํ อติทิสติฯ

56. อปตฺตกาทิวตฺถุกถา

[118] โย ปิณฺโฑ หตฺเถสุ ลพฺภตีติ โยชนาฯ ตทตฺถายาติ ตสฺส ปิณฺฑสฺส อตฺถายฯ เสยฺยถาปิ ติตฺถิยาติ เอตฺถ เสยฺยถาปิสทฺโท อุปมตฺโถ, ติตฺถิยสทฺโท อาชีวกนามเก ติตฺถิเย โหตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถาปิ อาชีวกนามกา ติตฺถิยา’’ติฯ ตสฺมา อาชีวกสงฺขาเต ติตฺถิเย อุปมํ กตฺวา อุชฺฌายนฺตีติ อาห ‘‘สูปพฺยญฺชเนหี’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เตติ อาชีวกาฯ กมฺมํ ปน น กุปฺปตีติ ปตฺตจีวเรสุ อสนฺเตสุปิ กมฺมวาจาย ‘‘ปริปุณฺณสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติ ปริกิตฺติตตฺตา กมฺมํ น กุปฺปตีติ อธิปฺปาโยฯ

ยาจิตเกนาติ เอตฺถ ยาจิโต หุตฺวา คหิโต ยาจิตโกติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยาจิตฺวา คหิเตนา’’ติฯ ‘‘อีทิเสน หี’’ติอาทินา โทสํ ทสฺเสติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อาปตฺติ โหติ, ตสฺมาฯ ตสฺสาติ อุปสมฺปทาเปกฺขสฺสฯ นิรเปกฺเขหิ อาจริยุปชฺฌายาทีหีติ โยชนาฯ นิสฺสชฺชิตฺวาติ พฺรหฺมเทยฺเยน นิสฺสชฺชิตฺวาฯ อนธิฏฺฐานุปคานํ ปตฺตจีวรานํ อปตฺตจีวรตฺตา วุตฺตํ ‘‘อธิฏฺฐานุปคํ ปตฺตจีวร’’นฺติฯ ปณฺฑุปลาสนฺติ สมณุทฺเทสภาวาเปกฺขํฯ โส หิ รูฬฺหิวเสน ปณฺฑุปลาโสติ วุจฺจติฯ อถ วา ยถา ปณฺฑุปลาโส น หริโต, นาปิ สุกฺโข โหติ, เอวํ โสปิ ปพฺพชาเปกฺโข น คิหี โหติ, นาปิ สามเณโร, ตสฺมา สมณุทฺเทสภาวาเปกฺโข ‘‘ปณฺฑุปลาโส’’ติ วุจฺจติฯ

วสนฺตสฺส ปณฺฑุปลาสสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ อนามฏฺฐปิณฺฑปาตนฺติ ภิกฺขูหิ อนามสิตพฺพคฺคํ ปิณฺฑปาตํฯ สามเณรภาคสมโกติ สามเณเรหิ ลทฺเธน ภาเคน สมํ ปวตฺโตฯ อสฺสาติ ปณฺฑุปลาสสฺสฯ สามเณรสฺส สพฺพํ ปฏิชคฺคนกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ วิย, อสฺส กาตุํ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ