50. มาตุฆาตกาทิวตฺถุกถา

[112] นิกฺขนฺตินฺติ เอตฺถ ‘‘อิมสฺส ปาปกมฺมสฺสา’’ติ ฉฏฺฐีโยคตฺตา ภาวตฺเถ ติปจฺจโยติ อาห ‘‘นิกฺขมน’’นฺติฯ อปวาหนนฺติ อปายปฏิสนฺธิวหนโต อปคมนํฯ เยนาติ มนุสฺสภูเตน เยน ชีวิตา โวโรปิตาติ สมฺพนฺโธฯ มนุสฺสิตฺถิภูตาติ มนุสฺสิตฺถี หุตฺวา ภูตา, มนุสฺสิตฺถีภาวํ วา ภูตา ปตฺตาฯ อิมินา ติรจฺฉานคติตฺถิอาทโย นิวตฺเตติฯ ‘‘ชนิกา’’ติ อิมินา โปสาวนิกมาตาทโย นิวตฺเตติฯ สยมฺปีติ เอตฺถ ปิสทฺโท น เกวลํ มาตาเยว, อถ โข ปุตฺเตนาปีติ ทสฺเสติฯ สตาติ สนฺเตนฯ มนุสฺสชาติเกเนว สตา มนุสฺสชาติโก เอว หุตฺวา โวโรปิตาติ โยชนาฯ อนนฺตเร ภเว ผลํ นิพฺพตฺเตตีติ อานนฺตริยํ, มาตุฆาตกกมฺมํ, เตน ชาติสามญฺญมฺปิ อชนิกํ ฆาเตนฺโต จ ชนิกมฺปิ ชาติเภทํ ฆาเตนฺโต จ น อนนฺตริโก โหติ, ตสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ น วาริตาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เยน ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โปเสติ วทฺเธตีติ โปสาปนิยา, สา เอว โปสาวนิกา ปการสฺส วการํ, ยการสฺส จ กการํ กตฺวา, โปสาวนิกา จ สา มาตา เจติ โปสาวนิกมาตาฯ อสฺสาติ ปุตฺตสฺสฯ อิทํ ปทํ ปุพฺพาปราเปกฺขํฯ ตตฺถ ปุพฺพปเท ภาวสมฺพนฺโธ, ปจฺฉิมปเท สามิสมฺพนฺโธฯ สพฺพถา เอเสว นโย โหตีติ อาห ‘‘สเจปี’’ติอาทิฯ เวสิยาติ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตํ ฯ ยาย กายจิ อิตฺถิยา ปุตฺตสฺสาปิ คเหตพฺพตฺตาฯ ‘‘อยํ เม ปิตา’’ติ อชานนเมว หิ ปมาณํฯ อเนนาติ อิมินา ปุตฺเตนฯ ‘‘ปิตุฆาตโกตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉตี’’ติ อิมินา มาตุฆาตเกปิ ‘‘อยํ เม มาตา’’ติ อชานิตฺวา ฆาเตนฺโตปิ มาตุฆาตโกตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ

[114] สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาเรน ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มนุสฺสชาติยํ หี’’ติอาทิฯ อปพฺพชิตนฺติ คิหิภูตํฯ ปพฺพชฺชา จสฺสาติ เอตฺถ จสทฺเทน อุปสมฺปทาปิ วาริตาติ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ อรหนฺตฆาตกสฺสฯ อวเสสนฺติ อรหนฺตโต อวเสสํฯ อสฺสาติ อริยฆาตกสฺสฯ อานนฺตริโย น โหติ ติรจฺฉานคตตฺตา ปนสฺส ปพฺพชฺชา วาริตาติ อตฺโถ เนตพฺโพฯ เอตฺถาติ มาตุฆาตกาทิกมฺเมสุฯ วธายาติ ตทตฺเถ จตุตฺถีติ อาห ‘‘วธตฺถายา’’ติฯ ‘‘มาเรตุ’’นฺติ อิมินา ‘‘วธตฺถายา’’ติ เอตฺถ หนธาตุ หิํสนตฺโถติ ทสฺเสติฯ ‘‘นียนฺตี’’ติ อิมินา โอนียนฺตีติ เอตฺถ โอตฺยูปสคฺโค ธาตฺวตฺถานุวตฺตโกติ ทสฺเสติฯ ยํ ปน วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺส วจนสฺส อตฺโถติ โยชนาฯ ‘‘สจา จ อิติ อยํ นิปาโต วุตฺโต’’ติ อิมินา ภยปีฬิตตฺตา จ นิรุตฺตีสุ อกุสลตฺตา จ ทวาภณเนน รวาภณเนน อยํ นิปาโต โจเรหิ วุตฺโตติ ทสฺเสติฯ ‘‘สเจ จ อิจฺเจว วา ปาโฐ’’ติ อิมินา เตหิ ตถา วุตฺเตปิ สงฺคีติกาเล วา โปตฺถการูฬฺหกาเล วา ยถาภูตํ สงฺคีตตฺตา, โปตฺถการูฬฺหตฺตา จ ยถาภูโต ปาโฐ อตฺถีติ ทสฺเสติฯ ตตฺถาติ เตสุ ปเทสุฯ นิทฺธารเณ ภุมฺมํฯ ตสฺสาติ ‘‘สจชฺช มย’’นฺติ ปาฐสฺสฯ ‘‘สเจ อชฺช มย’’นฺติ อิมินา เอการโลปสนฺธิํ ทสฺเสติฯ ‘‘สเจชฺช มย’’นฺติ อการโลปสนฺธินาปิ ปาโฐ อตฺถิฯ

[115] ปกตตฺตนฺติ ปกติยา สีลสงฺขาโต อตฺตา สภาโว เอติสฺสาติ ปกตตฺตา, ตํฯ กายสํสคฺเคน ภิกฺขุนีนํ ปาราชิกตฺตา วุตฺตํ ‘‘สีลวินาสํ ปาเปตี’’ติฯ อนิจฺฉมานํเยว ภิกฺขุนินฺติ สมฺพนฺโธฯ