อาวรณํ กาตุนฺติ เอตฺถ อาวรณสทฺโท นิวารณสทฺทเววจโนติ อาห ‘‘นิวารณํ กาตุ’’นฺติฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ปริเวเณ, เสนาสเน วาฯ วสฺสคฺเคนาติ วสฺสคณนายฯ (ตสฺสาติ ปริเวณเสนาสนสฺสฯ อุปจาเรติ อาสนฺเน)ฯ มุขทฺวาริกนฺติ มุขสงฺขาเตน ทฺวาเรน อชฺโฌหริตพฺพํฯ ‘‘วทโตปี’’ติ อิมินา วจีปโยเคน ทุกฺกฏาปตฺติํ ทสฺเสติ, ‘‘นิกฺขิปโตปี’’ติ อิมินา กายปโยเคนฯ อนาจารสฺสาติ ทณฺฑกมฺเม อนาจารสฺสฯ เอตฺตเก นาม ทณฺฑกมฺเมติ เอตฺตเก นาม อุทกาหราปนาทิสงฺขาเต ทณฺฑกมฺเมฯ อิทนฺติ ยาคุภตฺตาทิํฯ ลจฺฉสีติ ลภิสฺสสิฯ ‘‘เอตฺตเก นาม ทณฺฑกมฺเม’’ติ วุตฺตวจนสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภควตา หี’’ติอาทิฯ ทณฺฑกมฺมนฺติ ทณฺเฑนฺติ ทเมนฺติ เอเตนาติ ทณฺโฑ, โสเยว กตฺตพฺพตฺตา กมฺมนฺติ ทณฺฑกมฺมํ อาวรณาทิฯ อปราธานุรูปนฺติ วีติกฺกมสฺส อปราธสฺส อนุรูปํฯ ตมฺปีติ อุทกทารุวาลิกาทิอาหราปณมฺปิฯ ตญฺจ โขติ ตญฺจ กรณํฯ โอรมิสฺสตีติ กาเยน โอรมิสฺสติฯ วิรมิสฺสตีติ วาจาย วิรมิสฺสติฯ อุณฺหปาสาเณ วาติอาทีสุ วาสทฺเทน อญฺญานิปิ อตฺตตาปนปริตาปนาทีนิ กมฺมานิ สงฺคณฺหาติฯ

43. อนาปุจฺฉาวรณวตฺถุอาทิกถา

[108] อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉาติ เอตฺถ อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉิตฺวาฯ สพฺพถา กิํ น กาตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตุมฺหาก’’นฺติอาทิฯ ทณฺฑกมฺมมสฺสาติ ทณฺฑกมฺมํ อสฺสฯ อสฺสาติ สามเณรสฺสฯ สทฺธิํ อุปชฺฌาเยน วิหรนฺตีติ สทฺธิวิหาริกาฯ นิสฺสยาจริยาทีนํ อนฺเต สมีเป วสนฺตีติ อนฺเตวาสิกา, อุปสมฺปนฺนาเยวฯ

อปลาเฬนฺตีติ เอตฺถ ลฬ อุปเสวายนฺติ ธาตุปาเฐสุ วุตฺตตฺตา (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 18 ฬการนฺตธาตุ) เถเร ลฬโต อุปเสวโต อปคเมนฺตีติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อิธ ปน อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตุมฺหาก’’นฺติอาทิฯ อปลาเฬตพฺพาติ อญฺญํ ลฬโต อุปเสวโต อปคเมตพฺพาฯ ปริสภูเต สามเณรูปสมฺปนฺเนติ โยชนาฯ

อาทีนวนฺติ ทุสฺสีลํ นิสฺสาย วสนสฺส โทสํฯ นฺหายิตุํ อาคเตน ตยา คูถมกฺขนํ กตํ วิย ทุสฺสีลํ นิสฺสาย วิหรนฺเตน ทุสฺสีลํ กตนฺติ โยชนาฯ ‘‘ทุสฺสีล’’นฺติ ปทํ ปุริมปจฺฉิมปทาเปกฺขํ, ตสฺมา ทฺวินฺนํ ปทานํ มชฺเฌ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปุริมปทาเปกฺขกาเล วุตฺตกมฺมํ, ปจฺฉิมปทาเปกฺขกาเล อวุตฺตกมฺมํฯ โสติ สามเณรูปสมฺปนฺโนฯ อุปชฺฌายํ วาติ สามเณรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ นิสฺสยํ วาติ อุปสมฺปนฺนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

ตีสุ นาสนาสูติ สํวาสลิงฺคทณฺฑกมฺมนาสนสงฺขาตาสุ ตีสุ นาสนาสุฯ โยติ สามเณโรฯ นานาอาปตฺติโยติ ปาราชิกถุลฺลจฺจย ปาจิตฺติยาปตฺติโยฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ กุนฺถกิปิลฺลิกมฺปีติ เอตฺถ ปาณขาทเกหิ สตฺเตหิ กุถิยติ หิํสิยตีติ กุนฺโถ, กุํ ปถวิํ วา ธาเรตีติ กุนฺโธฯ

กิมิเยว ปิลฺลิกํ โปตกํ กิปิลฺลิกํ มิการสฺส โลปํ กตฺวาฯ ปิลฺลิกสทฺโท หิ โปตกปริยาโยฯ กิมีนํ, กิมีสุ วา ปิลฺลิกํ กิปิลฺลิกํฯ นาเสตพฺพตํเยวาติ ลิงฺเคน นาเสตพฺพภาวเมวฯ ตาวเทวาติ ตสฺมิํ มารณภินฺทนกฺขเณเยวฯ อสฺสาติ สามเณรสฺสฯ เสนาสนคฺคาโห จ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ วสฺสจฺเฉโท โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อากิณฺณโทโสวาติ ลิงฺคนาสนโทเสน จ ทณฺฑกมฺมนาสนโทเสน จ อากุลโทโสวฯ วิรชฺฌิตฺวาติ วิราเธตฺวาฯ ยถานิวตฺถปารุตสฺเสว สามเณรสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมาติ สรณคมนอุปสมฺปทกมฺมวาจานํ สทิสตฺตาฯ ภิกฺขุนา สมาทินฺนํ วิย อิมินาปิ สมาทินฺนาเนว โหนฺตีติ โยชนาฯ เอวนฺติ เอวมิชฺฌเน, สมาทินฺเน วาฯ ทฬฺหีกรณตฺถนฺติ สิกฺขาปทานํ ทฬฺหีกรณตฺถํฯ ปติฏฺฐาปนตฺถนฺติ สามเณรสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถํฯ ลจฺฉตีติ ลภิสฺสติฯ สงฺเฆน ทาตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ อปโลเกตฺวาติ สงฺฆํ อาปุจฺฉิตฺวาฯ อิมินา ฉินฺนวสฺสกํ ทสฺเสติฯ

อทินฺนาทาเน ติณสลากมตฺเตนาปิ วตฺถุนา อสมโณ โหตีติ โยชนาฯ วิปฺปฏิปตฺติยาติ วิกาเรน ปฏิปชฺชนโตฯ

ภณิเตติ ภณเนฯ ชานิตฺวาติ ชานิตฺวา เอวฯ เอวกาโร เหตฺถ อชฺฌาหริตพฺโพ, เตน วุตฺตํ ‘‘น อชานิตฺวา’’ติฯ ยานิ ปญฺจ สิกฺขาปทานีติ โยชนาฯ อสฺสาติ สามเณรสฺสฯ ฐปนตฺถายาติ สิกฺขาปทานํ ฐปนตฺถายฯ อยนฺติ ปาราชิโกฯ วิเสโสติ ภิกฺขูนํ ปาจิตฺติยโต วิเสโสฯ

ปฏิปกฺขวเสนาติ ‘‘อนรหํ อสมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติอาทินา จ ‘‘ทฺวากฺขาโต’’ติอาทินา จ ‘‘ทุปฺปฏิปฺปนฺโน’’ติอาทินา จ ปฏิวิรุทฺธวเสน ครหนฺโต สามเณโร นิวาเรตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ กณฺฑกนาสนายาติ กณฺฑกนามกสฺส สามเณรสฺส ทณฺฑกมฺมนาสนายฯ ตํ ลทฺธินฺติ อวณฺณภาสนทิฏฺฐิํฯ อจฺจยนฺติ อติกฺกมํ, โทสํ วาฯ เทสาเปตพฺโพติ ‘‘อจฺจโย มํ ภนฺเต อจฺจคมา’’ติอาทินา เทสาเปตพฺพาฯ ตํ ยุตฺตนฺติ ‘‘ลิงฺคนาสนาย นาเสตพฺโพ’’ติ ตํ วจนํ ปติรูปํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อิธาติ ขนฺธเก, ‘‘สามเณรํ นาเสตุ’’นฺติวจเน วาฯ

‘‘เอเสว นโย’’ติ วุตฺตวจนํ ปากฏํ กโรนฺโต อาห ‘‘สสฺสตุจฺเฉทานญฺหี’’ติอาทิฯ อญฺญตรทิฏฺฐิโก สามเณโรติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ทสสุ นาสนงฺเคสุฯ ‘‘กาม’’นฺติปเทน ปุนรุตฺตินิรตฺถกโทสาโรปเนน ครหํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปนา’’ติปเทน เตสํ โทสานํ ปหาเนน สมฺภาวนํ ทสฺเสติฯ อพฺรหฺมจาริํ สามเณรนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุปสมฺปาเทตุํ วฏฺฏตีติ อุปสมฺปาทนํ วฏฺฏติฯ ภิกฺขุนิทูสโก สามเณโรติ สมฺพนฺโธฯ ปพฺพชฺชมฺปีติ เอตฺถ ปิสทฺทสฺส ครหตฺถภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปเคว อุปสมฺปท’’นฺติฯ เอตมตฺถนฺติ เอตาทิสมตฺถํฯ

47. ปณฺฑกวตฺถุกถา

[109] ทหรตรุณสทฺทานํ เววจนตฺตา วุตฺตํ ‘‘ทหเร…เป.… ตรุเณ’’ติฯ โมฬิคลฺลสทฺโท ถูลสรีรวาจโก อนิปฺผนฺนปาฏิปทิโกติ อาห ‘‘โมฬิคลฺเลติ ถูลสรีเร’’ติฯ หตฺถิภณฺเฑติ เอตฺถ หตฺถิสงฺขาตํ ภณฺฑํ เอเตสนฺติ หตฺถิภณฺฑาติ วุตฺเต หตฺถิโคปกาติ อาห ‘‘หตฺถิโคปเก’’ติฯ อภิธาเน (อภิธานปฺปทีปิกายํ 367 คาถายํ) ปน ‘‘หตฺถิเมณฺโฑ’’ติ ปาโฐ อตฺถิฯ