41. ราหุลวตฺถุกถา

[105] กปิลวตฺถูติ เอตฺถ กปิโลติ กฬารวณฺโณ อิสิ วุจฺจติ, โส วสติ เอตฺถาติ กปิลวตฺถุ, อสฺสโมฯ ตสฺมิํ ฐาเน มาปิตตฺตา นครมฺปิ กปิลวตฺถูติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.267; สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.362) วุจฺจติฯ อยนฺติ วกฺขมานกถาฯ สุทฺโธทนมหาราชาติ เอตฺถ สุทฺโธทโนติ ตสฺส รญฺโญ นามํฯ อถ วา สุทฺธํ โอทนํ อิมสฺสาติ สุทฺโธทโน, โสเยว มหาราชา สุทฺโธทนมหาราชาฯ วิหรติ กิราติ สมฺพนฺโธฯ โสติ สุทฺโธทนมหาราชาฯ ราชคหนฺติ ราชคหนครํฯ สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโตฯ อายาจามีติ หิ อตฺโถฯ เมติ มม, ปุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ, อนาทเร วา สามิวจนํฯ โสติ อมจฺโจฯ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนตฺเถ นิปาโตฯ เอวนฺติ หิ อตฺโถฯ อถาติ ตสฺมิํ นิสีทนกาเลฯ อสฺสาติ ปุริสสหสฺสปริวารสฺส อมจฺจสฺสฯ ตโตติ ยาจนการณา ฯ นนฺติ ปุริสสหสฺสปริวารํ อมจฺจํฯ ตตฺเถวาติ ราชคเหเยวฯ เตปีติ อฏฺฐ ทูตาปิฯ เตติ นว ทูตาฯ

อถาติ ตโต ปจฺฉาฯ เอกทิวสชาตกนฺติ เอกสฺมิํ ทิวเส ชาตกํฯ โสติ กาฬุทายีอมจฺโจฯ ปพฺพชิตฺวาปีติ ปิสทฺเทน ‘‘อปพฺพชิตฺวาปี’’ติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ ตเถวาติ ยถา นว ทูตา สปริวารา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุ, ตเถวาติ อตฺโถฯ โสติ กาฬุทายีฯ สมฺภเตสูติ สมฺภริเตสุ คเหตฺวา นิฏฺฐาปิเตสูติ อตฺโถฯ วิสฺสฏฺฐกมฺเมสูติ วิสฺสฏฺฐา กมฺมนฺตา เอเตสนฺติ วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺตา, เตสุฯ สุปุปฺผิเตสูติ สุนฺทรปุปฺผสญฺชาเตสุฯ ปฏิปชฺชนกฺขเมติ ปฏิปชฺชนตฺถาย ขเม โยคฺเยฯ คมนวณฺณํ สํวณฺเณสีติ สมฺพนฺโธฯ สฏฺฐิมตฺตาหีติ (พุ. วํ. อฏฺฐ. นิทานกถา 2) สฏฺฐิปมาณาหิฯ เอตนฺติ เอตํ สํวณฺณสฺส การณํ กินฺติ ปุจฺฉิฯ จาริกํ ปกฺกมิตุํ กาโลติ โยชนาฯ เตน หีติ อุยฺโยชนตฺเถ นิปาโตฯ ภควา ปกฺกามีติ สมฺพนฺโธฯ ปริวุโตติ ปริสมนฺตโต วุโต อาวุโต นิวุโต หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อตุริตจาริกนฺติ อชวนจาริกํฯ

เอวนฺติ อิมินา นเยนฯ ภควติ ปกฺกนฺเต จ สตีติ โยชนาฯ นิกฺขนฺตทิวสโตติ ผคฺคุณปุณฺณมิยา ปาฏิปททิวสโตฯ อุตฺตมโภชนรสสฺสาติ อุตฺตมโภชนรเสนฯ ทสฺสถาติ ทเทยฺยาถฯ เตเนวาติ สทฺธาย อุปฺปาทนการเณเนวฯ นนฺติ กาฬุทายิํฯ ภควา ฐเปสีติ สมฺพนฺโธฯ เอตทคฺคนฺติ เอโส อคฺโคฯ ยทิทนฺติ โย อยํฯ เอตทคฺเคติ เอตทคฺคฏฺฐาเนฯ

สากิยาปิ โข ปหิณิํสูติ สมฺพนฺโธฯ ญาติเสฏฺฐนฺติ ญาตีนํ เสฏฺฐํ, ญาติเยว วา เสฏฺฐํ, ภควนฺตนฺติ โยชนาฯ นิคฺโรธสกฺกสฺสาติ นิคฺโรธนามกสฺส สกฺกสฺสฯ ตตฺถาติ นิคฺโรธสกฺกสฺส อาราเมฯ ปจฺจุคฺคมนนฺติ ปฏิมุขํ อุฏฺฐหิตฺวา คมนํฯ