เมนู

ราธพฺราหฺมณวตฺถุกถา

[69] กิญฺจาปิ อายสฺมา สาริปุตฺโต ชานาตีติ โยชนาฯ อิมินา ‘‘กิํ นุ โข อชานนฺโต ปุจฺฉี’’ติ อาสงฺกํ นิวาเรติฯ ภควา อนุญฺญาตุกาโม โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ปนสทฺโท ครหตฺโถ, ตถา ชานนฺโตปีติ อตฺโถฯ ลหุกนฺติ เหตุอนฺโตคธวิเสสนํฯ ลหุกตฺตา ปฏิกฺขิปิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ อสฺสาติ ภควโต, อชฺฌาสยนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา’’ติวจนสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘พุทฺธานํ หี’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํฯ อยญฺจาติ สาริปุตฺตตฺเถโร จฯ อคฺโคติ โกฏิอุกฺกํโสฯ เสฏฺโฐติ ปวโร อุตฺตโมฯ

‘‘พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลนา’’ติ เอตฺถ พฺยตฺตปฏิพลานํ วิเสสํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘พฺยตฺโต นามา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺส สาฏฺฐกถํ วินยปิฏกวาจุคฺคตํ ปวตฺตติ, อยํ พฺยตฺโต นามาติ โยชนา ตสฺมินฺติ วินยปิฏกํ วาจุคฺคตภิกฺขุมฺหิฯ ยสฺสาติ ภิกฺขุโนฯ สุคฺคหิตนฺติ สาฏฺฐกถาย สุฏฺฐุ คหิตํฯ อยมฺปีติ ปิสทฺโท ปุริมภิกฺขุํ อเปกฺขติฯ อิมสฺมิํ อตฺเถติ อิมสฺมิํ วตฺถุมฺหิ, อิมสฺมิํ วิสเยติ อตฺโถฯ พฺยติเรกานฺวยวเสน ปฏิพลํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โย ปนา’’ติอาทิฯ โย ปน น สกฺโกตีติ สมฺพนฺโธฯ กสฺมาติ อาห ‘‘กาสโสสเสมฺหาทินา วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ กาโส จ โสโส จ เสมฺโห จ, เต อาทโย ยสฺส เคลญฺญสฺสาติ กาสโสสเสมฺหาทิ, อาทิสทฺเทน เอฬมูคาทโย สงฺคณฺหาติฯ โอฏฺโฐ จ ทนฺโต จ ชิวฺหา จ, ตา อาทโย เยสํ ตาลุอาทีนนฺติ โอฏฺฐทนฺตชิวฺหาทโย, เตสํฯ ปทพฺยญฺชเนหีติ ปทอกฺขเรหิฯ พฺยญฺชนสทฺโท เหตฺถ อกฺขรวาจโกฯ หาเปตีติ คลตฺตา หาเปติฯ อญฺญถา วา วตฺตพฺพนฺติ อญฺเญน สิถิลาทินา อากาเรน วา วตฺตพฺพํฯ อญฺญถา วทตีติ อญฺเญน ธนิตาทิอากาเรน วทติฯ ตพฺพิปรีโตติ ตสฺส อปฏิพลสฺส วิปรีโต ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ตโตติ ชานาเปตพฺพโตฯ นฺติ ยํ อาการํ ธาตุกมฺมเมตํ, สงฺโฆติ การิตกมฺมเมตํฯ อิธ การิตกมฺมํ กิโต วทติฯ

[71] อุปสมฺปนฺนสมนนฺตราติ เอตฺถ อุปสมฺปนฺนสฺส สมนนฺตราติ อตฺถํ นิวาเรนฺโต อาห ‘‘อุปสมฺปนฺโน หุตฺวาว สมนนฺตรา’’ติฯ

เอวสทฺเทน จิรกาลํ นิวตฺเตติฯ อุลฺลุมฺปตูติ เอตฺถ อุปุพฺพลุปธาตุยา อุปสคฺควเสน วา อตฺถาติสยวเสน วา ธาตูนมเนกตฺถตฺตา อิธ อุปุพฺพธรธาตุยา อตฺเถ วตฺตตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุทฺธรตู’’ติฯ อุฏฺฐาเปตฺวา, อุกฺขิปิตฺวา วา ธรตูติ อตฺโถฯ ตเมวตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อกุสลา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวา’’ติ อิมินา สหาวธินา อุตฺยูปสคฺคสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘กุสเล ปติฏฺฐาเปตู’’ติ อิมินา สหาธาเรน ธรธาตุสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อุตฺยูปสคฺคสฺส อุกฺขิปนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สามเณรภาวา วา อุทฺธริตฺวา’’ติฯ ‘‘ปฏิจฺจา’’ติ อิมินา อุปาทายาติ เอตฺถ สมีเป อาทิยิตฺวาติ สทฺทตฺถมคเหตฺวา สงฺเกตตฺถวเสน ปากฏตฺตา ตสฺส สงฺเกตตฺถํ ทสฺเสติ, อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสตีติ อตฺโถฯ

[73] อธิฏฺฐิตาติ เอตฺถ อธิ นิจฺจวเสน ฐาติ ปวตฺตตีติ อธิฏฺฐิตาติ วจนตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นิจฺจปฺปวตฺตินี’’ติฯ กสฺมา จตฺตาโร ปจฺจยา นิสฺสยาติ วุตฺตาติ อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ‘‘จตฺตาโร’’ติอาทินา จตฺตาโร ปจฺจเย นิสฺสาย อตฺตภาโว เสติ ปวตฺตตีติ นิสฺสายาติ อวุตฺตกมฺมตฺถํ ทสฺเสติฯ

18. อาจริยวตฺตกถา

[75] กินฺตายนฺติ เอตฺถ เอการโลปวเสน สนฺธิ โหตีติ อาห ‘‘กิํเต อย’’นฺติฯ ‘‘โอวทิตพฺโพติ’’อิมินา โอวทิโยติ เอตฺถ ณฺยปจฺจยสฺส กมฺมตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ตทตฺถายา’’ติ อิมินา ‘‘ยทิทํ คณพนฺธิก’’นฺติ อุตฺตรวากฺเย ยํสทฺทํ ทิสฺวา ปุพฺพวากฺเย ตํสทฺทํ ญาเปติ, ตสฺส พาหุลฺลสฺส อตฺถายาติ อตฺโถฯ

[76] โสติ ปสูโร ปริพฺพาชโกฯ เตนาติ อุทายิตฺเถเรนฯ สหธมฺมิกนฺติ สห ธมฺเมน การเณนฯ