15. อุปชฺฌายวตฺตกถา

[64] อนุปชฺฌายกาติ เอตฺถ วชฺชาวชฺชํ อุปคนฺตฺวา ฌายตีติ อุปชฺฌาโย, โส นตฺถิ เอเตสนฺติ อนุปชฺฌายกาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วชฺชาวชฺช’’นฺติอาทิฯ ‘‘ปิณฺฑาย จรณกปตฺต’’นฺติ อิมินา ปิณฺฑาย อุทฺทิสฺส, อุฏฺฐหิตฺวา วา ติฏฺฐติ อเนนาติ อุตฺติฏฺโฐ, โสเยว ปตฺโต อุตฺติฏฺฐปตฺโตติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อุตฺติฏฺเฐ น ปมชฺเชยฺยา’’ติอาทีสุ (ธ. ป. 168) ปน ปิณฺฑาย จรณํ ‘‘อุตฺติฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺมา ตตฺถ ปิณฺฑาย อุทฺทิสฺส, อุฏฺฐหิตฺวา วา ติฏฺฐนํ อุตฺติฏฺฐนฺติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ ‘‘ปิณฺฑาย จรณปตฺต’’นฺติ อิทํ วจนํ ‘‘ตสฺมิญฺหิ มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน’’ติปทํ ลงฺฆิตฺวา ‘‘ตสฺมา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺต’’นฺติปเทน โยเชตพฺพํ, ตสฺมา ปิณฺฑาย จรณกปตฺตตฺตา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺมิํ มนุสฺสา กิํสญฺญิโนติ อาห ‘‘ตสฺมิญฺหิ มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน’’ติฯ ตสฺมิญฺหิ ตสฺมิํ เอว อุตฺติฏฺฐปตฺเต ปพฺพชิตานํ ปริโภคภาเวน มนุสฺเสหิ อวสชฺชิตพฺพตฺตา, อวฉฑฺเฑตพฺพตฺตา วา มนุสฺสา อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน โหนฺตีติ โยชนาฯ ปพฺพชิตานํ ปิณฺฑาย จรณกปตฺตตฺตา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตํ, มนุสฺสานํ ปน อวสชฺชิตปตฺตตฺตา อุจฺฉิฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุตฺติฏฺฐ ปตฺตนฺติปทํ วากฺยเมว, น สมาโสติปิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ ‘‘อุฏฺฐหิตฺวา’’ติ อิมินา อุตฺติฏฺฐาติ เอตฺถ ตฺวาโลโปติ ทสฺเสติฯ ‘‘คเหตุ’’นฺติ อิมินา ปาฐเสสํ ทสฺเสติฯ เคหสิตเปมวเสนาติ เคเห นิสฺสิตเปมวเสน, เมตฺตาปุพฺพงฺคมเปมวเสนาติ อตฺโถฯ สคารวา หุตฺวา สปฺปติสฺสา หุตฺวา วิหรนฺตาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุปฏฺฐเปตฺวา’’ติฯ ‘‘สภาคชีวิกา’’ติ อิมินา สภาควุตฺติกาติ เอตฺถ วุตฺติสทฺโท ชีวิกตฺโถเยว, น วิวรณาทฺยตฺโถติ ทสฺเสติฯ อุปชฺฌายภาวํ สมฺปฏิจฺฉติ เอเตหีติ อุปชฺฌายภาวสมฺปฏิจฺฉนานิ, ตานิเยว เววจนานิ อุปชฺฌายภาวสมฺปฏิจฺฉนเววจนานิฯ ติกฺขตฺตุนฺติ อุกฺกฏฺฐวเสน วุตฺตํ, สกิมฺปิ วฏฺฏติเยวฯ ปทสฺส วเสน วิญฺญาเปตีติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ อุปชฺฌายคหณฏฺฐาเนฯ ยทิทํ วาจาย วา สาวนํ, ยทิทํ กาเยน วา อตฺถวิญฺญาปนํ อตฺถิ, อิทเมว สาวนอตฺถวิญฺญาปนเมว อุปชฺฌายคหณนฺติ โยชนาฯ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนนฺติ อุปชฺฌาเยน ปญฺจสุ ปเทสุ ยสฺมิํ กิสฺมิํจิ วุตฺเต สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉนํฯ ตนฺติ เกสญฺจิ วจนํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตฺถาติ อุปชฺฌายคหเณฯ ‘‘น สมฺปฏิจฺฉนํ องฺค’’นฺติ อิมินา อายาจนทานานิเยว องฺคานิ นามาติ ทสฺเสติฯ สทฺธิวิหาริเกนาปิ ญาตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิมินา ปเทนาติ ‘‘สาธู’’ติ อิมินา ปเทนฯ

ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ยํ วุตฺตํ สมฺมา วตฺติตพฺพ’’นฺติฯ อิมินา กิริยาวิสยภาวเมว ทีเปติ, น ทพฺพวิสยภาวํฯ อยนฺติ วุจฺจมานาฯ อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ โธตปาทปริหรณตฺถายาติ โธตสฺส ปาทสฺส ปํสุมกฺขนาทีนํ ปริหรณตฺถายฯ ตาติ อุปาหนาโยฯ กาลสฺเสวาติ ปจฺจูสกาลโตเยว, นิสฺสกฺกตฺเถ เจตํ สามิวจนํฯ ตโตติ เตหิ ตีหิ ทนฺตกฏฺเฐหิ, วิภตฺตอปาทานเมตํฯ เตสุ วา ตีสุ ทนฺตกฏฺเฐสุฯ ยนฺติ ยํ ทนฺตกฏฺฐํฯ อถาติ ตสฺมิํ คหเณฯ

ตโตติ สีตุณฺโหทเกหิ, สีตุณฺโหทเกสุ วาฯ วฬญฺเชตีติ ปริภุญฺชติฯ อุทกนฺติ มุขโธวโนทกํฯ

‘‘วจฺจกุฏิโต’’ติ อิมินา ปสฺสาวกุฏีปิ คเหตพฺพาฯ เอวนฺติ สมฺมชฺชิยมาเนฯ อสุญฺญนฺติ ชนสทฺทโต อตุจฺฉํฯ อาสนนฺติ เถรสฺส อาสนํฯ ตสฺมินฺติ อาสเนฯ นิสินฺนสฺส เถรสฺส วตฺตํ กาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุกฺลาโป อสฺมิํ เทเส อตฺถีติ อุกฺลาโปติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เกนจิ กจวเรน สํกิณฺโณ’’ติฯ เอตฺถ จ สงฺกาโร อุจฺฉิฏฺโฐ กลาโป สมูโห อุกฺลาโปติ วจนตฺเถน อุกฺลาโปติ วุจฺจติฯ กจียติ พนฺธียติ อสฺมิํ เทเสติ กโจ, โส วรียติ อิจฺฉียติ อเนนาติ กจวโรติ วจนตฺเถน กจวโรติ วุจฺจติฯ หตฺเถนปีติ เอตฺถ ปิสทฺโท ปิโลติเกนปีติอาทิํ สงฺคณฺหาติฯ

เอกโต กตฺวาติ เอกโต สมานปฏลํ กตฺวาฯ กสฺมา สงฺฆาฏีติ อาห ‘‘สพฺพํ หี’’ติอาทิฯ ‘‘สงฺฆฏิตตฺตา’’ติ อิมินา สํหริตพฺพาติ สงฺฆาฏีติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺตํ อุปชฺฌายํ สํปาปุณาตีติ โยชนาฯ เอเกน วา ปทวีติหาเรนาติ สมฺพนฺโธฯ ปตฺโตเยว อุณฺหภาริเกสุ ปริยาปนฺโนติ ปตฺตปริยาปนฺโน, ปตฺเต ปริยาปนฺโน ยาคุอาทิโก ปตฺตปริยาปนฺโนติปิ ยุชฺชติเยวฯ ภิกฺขาจาเรติ ภิกฺขาจารฏฺฐาเนฯ ยาคุยา วา ลทฺธายาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ อุปชฺฌายสฺสฯ โส ปตฺโตติ อุณฺหาทีสุ ปริยาปนฺโน โส ปตฺโตฯ อญฺญตฺร วาติ อารามาทีสุ วาฯ ตสฺสาติ อุปชฺฌายสฺสฯ วจเน อนิฏฺฐิเตติ สมฺพนฺโธฯ อิโต ปฏฺฐายาติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺสา’’ติ เอตฺถ วุตฺตนการโต ปฏฺฐายฯ อิมินา เหฏฺฐา วุตฺเตสุ ‘‘นาติทูเร คนฺตพฺพ’’นฺติอาทีสุ นการปฏิสิทฺเธสุ อาปตฺติ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ ยตฺถ กตฺถจีติ ‘‘น จ อุณฺเห จีวรํ นิทหิตพฺพ’’นฺติอาทีสุ เยสุ เกสุจิฯ อยนฺติ ทุกฺกฏาปตฺติฯ หีติ สจฺจํฯ อาปตฺติสามนฺตาติ เอตฺถ อาปตฺติยา สามนฺตา อาปตฺติสามนฺตาติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาปตฺติยา อาสนฺน’’นฺติฯ ‘‘อาสนฺน’’นฺติ อิมินา สามนฺตาสทฺทสฺส อาสนฺนเววจนตญฺจ อุปโยคตฺเถ นิสฺสกฺกวจนตญฺจ ทสฺเสติฯ อีทิสํ วจนํ ภนฺเต วตฺตุํ วฏฺฏติ นามาติ โยชนาฯ

คามโต ปฐมตรนฺติ คามโต อุปชฺฌายสฺส ปฐมตรํฯ เตเนวาติ อุปชฺฌาเยเนวฯ นิวตฺตนฺเตน สทฺธิวิหาริเกนาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ตินฺต’’นฺติ วตฺวา ตเมวตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เสทคฺคหิต’’นฺติฯ อิมินา เสเทน สีทตีติ สินฺนนฺติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อติเรกํ กตฺวา’’ติ อิมินา อุสฺสาเรตฺวาติปทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสติ, อุทฺธํ อุทฺธํ สาเรตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ ปจฺฉิมวากฺยสฺส ปุพฺพวากฺยการณภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘กิํ การณา’’ติฯ มชฺเฌ ภงฺคสฺส โทสํ อาวิกโรนฺโต อาห ‘‘สมํ กตฺวา’’ติอาทิฯ ตโตติ สมํ กตฺวา สํหรณโต, นิจฺจํ ภิชฺชมานนฺติ สมฺพนฺโธฯ มชฺเฌ ภงฺคโต วา, ทุพฺพลนฺติ สมฺพนฺโธฯ เอตนฺติ ‘‘จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา’’ติ เอตํ วจนํฯ ยถาติ เยนากาเรน สํหริยมาเนติ สมฺพนฺโธฯ จีวรโภคสฺส โอโร อนฺโต โอโภโคติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กายพนฺธน’’นฺติอาทิฯ

โยติ อุปชฺฌาโยฯ ‘‘คาเมเยวา’’ติ วตฺวา ตเมวตฺถํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อนฺตรฆเร วา ปฏิกฺกมเน วา’’ติฯ ปฏิกฺกมเน วาติ โภชนสาลายํ วาฯ ตสฺสาติ อุปชฺฌายสฺสฯ ลทฺธา ภิกฺขา เยนาติ ลทฺธภิกฺโข, ตสฺส วาฯ ปิณฺฑปาโต โหตีติ โยชนาฯ ตสฺสาติ อุปชฺฌายสฺสฯ ปิณฺฑปาโต น โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺตนา ลทฺโธปีติ ปิสทฺโท อุปชฺฌาเยน ลทฺโธปีติ อตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ อาหริยตูติ เอตฺถ ตุวิภตฺติ ปุจฺฉายํ โหติ, อาหริยตุ กินฺติ อตฺโถฯ กาโลติ โภชนกาโลฯ ภุญฺชิตฺถาติ ภุตฺโต, ตสฺมิํ สตีติ สมฺพนฺโธฯ อุปกฏฺโฐติ มชฺฌนฺหิกสฺส อาสนฺโนฯ

อนนฺตรหิตายาติ เอตฺถ อนฺตรธายตีติ อนฺตรหิโต, ตฏฺฏิกจมฺมขณฺฑาทิ, นตฺถิ อนฺตรหิโต เอตสฺมิํ ปตฺตภูมีนมนฺตเรติ อนนฺตรหิโตติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนตฺถตายา’’ติฯ กาฬวณฺณกตา วา สุธาพทฺธา วา นิรชมตฺติกา โหตีติ โยชนาฯ ตนฺติ ปตฺตํฯ โธตวาลิกายปีติ สุทฺธวาลิกายปิฯ ตตฺถาติ ปํสุรชสกฺขราทีสุฯ ปุน ตตฺถาติ ปณฺณาธารเกสุฯ อิทํ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อภิมุเขนาติ อตฺตโน อภิมุเขนฯ

สณิกนฺติ สินฺนํ ฯ อนฺเต ปนาติ จีวรสฺส โกฏิยํ ปนฯ นิกฺขิปนฺตสฺส สทฺธิวิหาริกสฺส จีวรสฺส โภโคติ โยชนาฯ

จุณฺณํ สนฺเนตพฺพนฺติ เอตฺถ จุณฺณสโมธาเนน เนตพฺพนฺติ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปิณฺฑิ กาตพฺพา’’ติฯ ‘‘เอกสฺมิํ นิทฺธูเม ฐาเน’’ติ อิมินา เอกมนฺตนฺติ เอตฺถ เอกสฺมิํ อนฺเต ฐาเนติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ชนฺตาฆเรติ อคฺคิสาลายํฯ สา หิ ชลติ ทิพฺพติ อคฺคิ เอตฺถาติ ชนฺตา, ชเนติ สรีรเสทเมตฺถาติ วา ชนฺตา, สา เอว ฆรํ ชนฺตาฆรนฺติ วุจฺจติ, ตสฺมิํฯ ปริปูชาวเสน กรียตีติ ปริกมฺมนฺติ อตฺเถน องฺคารทานาทิกํ ปริกมฺมํ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปริกมฺมํ นามา’’ติอาทิฯ

‘‘น เกนจิ เคลญฺเญนา’’ติอาทินา อุสฺสหนสฺส การณํ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํฯ อคิลาเนน สฏฺฐิวสฺเสน สทฺธิวิหาริเกนาปิ กาตพฺพนฺติ โยชนาฯ อนาทเรนาติ วตฺตกรณสฺส อนาทเรนฯ นการปฏิสํยุตฺเตสูติ ปฏิเสธวาจเกน นกาเรน ปฏิสํยุตฺเตสุฯ ปเทสูติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺส อนฺตรนฺตรา กถา โอปาเตตพฺพา’’ติอาทีสุ วากฺเยสุฯ ภูมิยนฺติ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตํ ภิตฺติยมฺปิ อปฏิฆํสิตพฺพตฺตาฯ ‘‘ปิฐสงฺฆาฏญฺจา’’ติ อิมินา กวาฏปีฬนฺติ เอตฺถ ปีฐสทฺเทน ปิฐสงฺฆาฏํ วุจฺจติ อุตฺตรปทโลปวเสน วา เอกเทสโวหารวเสน วาติ ทสฺเสติฯ ‘‘อจฺฉุปนฺเตนา’’ติ อิมินา อปฺปฏิฆํสนฺเตนาติ เอตฺถ ฆํสธาตุยา อตฺถํ ทสฺเสติฯ สมฺมา ตายติ อตฺตานญฺจ ปรญฺจ อเนนาติ สนฺตานํ, ตเมว สนฺตานกนฺติ อตฺเถน กีฏกุลาวกมกฺกฏกสุตฺตาทิ สนฺตานกํ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สนฺตานก’’นฺติอาทิฯ อุลฺโลกโตติ วิตานโตฯ ตญฺหิ อุทฺธํ ลุจียเต พนฺธียเตติ อุลฺโลกนฺติ วุจฺจติ, จการสฺส กการมกตฺวา ‘‘อุลฺโลจ’’นฺติปิ วุจฺจติฯ โตสทฺเทน อาการสฺส สฺมาวจนสฺส การิยภาวํ ทสฺเสติฯ อปหริตพฺพนฺติ อปเนตพฺพํฯ ‘‘อวหริตพฺพ’’นฺติปิ ปาโฐ, เหฏฺฐา หริตพฺพํ ปาเตตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

อาโลกสนฺธิภาคาติ เอตฺถ ภาคสทฺทสฺส ทฺวนฺทโต ปรตฺตา ปุพฺพปเทสุปิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพติ อาห ‘‘อาโลกสนฺธิภาคา จ กณฺณภาคา จา’’ติฯ ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อนฺตรพาหิรา’’ติอาทิฯ ‘‘วาตปานกวาฏกานี’’ติ อิมินา อาโลกสนฺธิสทฺทสฺส วาตปานกวาฏกปริยายภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘โกณา’’ติ อิมินา กณฺณสทฺทสฺส โกณเววจนภาวํ ทสฺเสติฯ

‘‘ยถา ปฐม’’นฺติอาทินา ปฐมปญฺญตฺตเมว ปญฺญเปตพฺพํ, น อญฺญถาติ ทสฺเสติฯ อิทํ ปติรูปํ ปฐมปญฺญตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปฐมปญฺญตฺเต อปติรูเป อญฺญถาปิ ปญฺญเปตพฺพํฯ เอตทตฺถเมวาติ ยถาปญฺญตฺตํ ปญฺญเปตพฺพสฺส อตฺถาย เอวฯ สเจ ปญฺญตฺตํ อโหสิ, เอวํ สตีติ โยชนาฯ อิทนฺติ ภิตฺติํ โมเจตฺวา ปญฺญาปนํฯ กเฏสุ กิฬญฺเชสุ สารตฺตา อุตฺตมตฺตา กฏสารโกติ วุจฺจติฯ นิวตฺเตตฺวาติ สํหริตฺวาฯ ปุรตฺถิมาติ เอตฺถ ยการโลเปน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘ปุรตฺถิมายา’’ติฯ

วูปกาเสตพฺโพติ เอตฺถ กสธาตุ คตฺยตฺโถติ อาห ‘‘อญฺญตฺถ เนตพฺโพ’’ติฯ อุปชฺฌายํ คเหตฺวา อญฺญตฺถ คนฺตพฺโพติ อตฺโถฯ อญฺญตฺถาติ อญฺญํ ฐานํฯ วิเวเจตพฺพนฺติ เอตฺถ ทิฏฺฐิคตโต อุปชฺฌายํ วิเวเจตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิสฺสชฺชาเปตพฺพ’’นฺติฯ ‘‘อญฺโญ วตฺตพฺโพ’’ติ วตฺวา ตสฺส อาการํ ทสฺเสติ ‘‘เถร’’นฺติอาทินาฯ โส โส ภิกฺขุ ยาจิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ อญฺเญน ทาเปตพฺโพติ อตฺตนา อญฺเญน ภิกฺขุนา อุปชฺฌายสฺส ปริวาโส ทาเปตพฺโพติ อตฺโถฯ กินฺติ นุ โขติ เกน เอว อุปาเยน ทเทยฺย นุโขติ อตฺโถฯ อิติสทฺโท หิ อวธารณตฺโถฯ อฏฺฐกถายปิ อิมเมว นยํ ทสฺเสติ ‘‘เกน นุ โข อุปาเยนา’’ติ อิมินาฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘กินฺติ นุ โข ปฏิกสฺเสยฺยา’’ติอาทิวากฺเยสุฯ สตฺตสุ กมฺเมสุ ติวิธสฺส อุกฺเขปนียกมฺมสฺส ครุกตฺตา วุตฺตํ ‘‘อุกฺเขปนียํ อกตฺวา’’ติฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อาห ‘‘เตน หี’’ติอาทิฯ

เตน สทฺธิวิหาริเกน ยาจิตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ สเจ กโรนฺติเยวาติ ภิกฺขู สเจ กมฺมํ กโรนฺติเยวฯ ปุน สเจ กโรนฺติเยวาติ ภิกฺขู สเจ อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติเยวฯ อถาติ ตสฺมิํ กมฺเม กเตฯ อิตีติ เอวํ ยาจเนนฯ นนฺติ ตํ อุปชฺฌายํฯ

สมฺปริวตฺตกนฺติ เอตฺถ ‘‘ปิณฺฑุกฺเขปก’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 620) วิย สมฺปริวตฺตกนฺติปทํ กิริยาวิเสสนํ, กปจฺจโย จ วิจฺฉตฺโถติ อาห ‘‘สมฺปริวตฺเตตฺวา สมฺปริวตฺเตตฺวา’’ติฯ ยทีติ ยาวฯ ยทิสทฺโท หิ ยาวปริยาโย, เตน วุตฺตํ ‘‘น ตาว ปกฺกมิตพฺพ’’นฺติฯ ยาว อปฺปมตฺตกมฺปิ รชนํ คลติ, น ตาว ปกฺกมิตพฺพนฺติ โยชนาฯ วิสภาคปุคฺคเลนาติ วิสภาเคน ปุคฺคเลน กรณภูเตนฯ น อุปชฺฌายํ อนาปุจฺฉา คาโม ปวิสิตพฺโพติ เอตฺถ น อญฺเญเนว กรณีเยน ปวิสิตพฺโพฯ ปิณฺฑาย ปน ปวิสิตพฺโพติ อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ปิณฺฑาย วา’’ติอาทิฯ ‘‘อนาปุจฺฉิตฺวา’’ติ อิมินา อนาปุจฺฉาติ เอตฺถ อากาโร ตฺวาปจฺจยสฺส การิโยติ ทสฺเสติฯ ภิกฺขาจารนฺติ ภิกฺขาย จรณฏฺฐานํ, อุปชฺฌาเยน คนฺตพฺพนฺติ โยชนาฯ ปริเวณนฺติ อุปชฺฌายสฺส ปริเวณํฯ ปสฺสตีติ อุปชฺฌายํ ปสฺสติฯ

ทสฺสนตฺถาย วาติ อสุภทสฺสนตฺถาย วาฯ อิมินาปิ วาสตฺถาย เอว น คนฺตพฺพนฺติ อาสงฺกํ นิวตฺเตติฯ กมฺมนฺติ ปกฺกมนสฺส การณํ กมฺมํฯ อนนุชานนํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ยาวตติย’’นฺติฯ ตนฺติ อุปชฺฌายํฯ อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ ‘‘น สมฺปชฺชตี’’ติ อิมินา สเจ สมฺปชฺชติ, น ปกฺกมิตพฺพาติ ทสฺเสติฯ เกวลนฺติ วินา อุทฺเทสาทิสมฺปชฺชเนหิฯ เอวรูเป อุปชฺฌาเย นิวาเรนฺเตปีติ โยชนาฯ ‘‘เคลญฺญโต’’ติ อิมินา วุฏฺฐานสทฺทสฺส อวธิอเปกฺขตํ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ อุปชฺฌายสฺสฯ อญฺโญติ อตฺตนา อญฺโญฯ ตสฺสาติ อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺสฯ

16. สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา

[67] สมฺมาวตฺตนายํ วินิจฺฉโย เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ อุทฺเทสาทีหีติ อาทิสทฺเทน ปริปุจฺฉาทโย สงฺคณฺหาติฯ สงฺคหสทฺทสฺส สงฺเขปคหเณสุปิ วุตฺติโต ‘‘อนุคฺคโห’’ติ วุตฺตํฯ อถ วา สมฺมุขา สงฺคโห จ ปรมฺมุขา อนุคฺคโห จ กาตพฺโพฯ อามิเสน วา สงฺคโห, ธมฺเมน วา อนุคฺคโหฯ ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถาย วา สงฺคโห, สมฺปรายิกตฺถาย วา อนุคฺคโหฯ โลกิยตฺถาย วา สงฺคโห, โลกุตฺตรตฺถาย วา อนุคฺคโห กาตพฺโพฯ ตตฺถาติ ยํ วุตฺตํ ‘‘อุทฺเทเสน ปริปุจฺฉาย โอวาเทน อนุสาสนียา’’ติฯ ตตฺถ อุทฺทิสนํ อุทฺเทโสติ วจนตฺเถน ปาฬิวาจนา อุทฺเทโส นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุทฺเทโสติ ปาฬิวาจนา’’ติฯ ‘‘ปาฬิยา อตฺถวณฺณนา’’ติ อิมินา ปุนปฺปุนํ, สมนฺตโต วา ปาฬิยา อตฺถสฺส ปุจฺฉนํ ปริปุจฺฉาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ วตฺถุสฺมินฺติ จาริตฺตวาริตฺตวตฺถุสฺมิํฯ อิทนฺติ จาริตฺตํฯ ปุน อิทนฺติ วาริตฺตํฯ ‘‘วจน’’นฺติ อิมินา โอวทนํ โอวาโทติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ โอติณฺเณ วตฺถุสฺมิํ ‘‘อิทํ กโรหิ, อิทํ มา กริตฺถา’’ติ วจนํ อนุสาสนี นามาติ โยชนาฯ ‘‘ปุนปฺปุนํ วจน’’นฺติ อิมินา อนุสาสนีติ เอตฺถ อนุสทฺทสฺส นอุปจฺฉินฺนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘สเจ อุปชฺฌายสฺส ปตฺโต โหตี’’ติ สามญฺญโต วุตฺเตปิ น ปกติปตฺโต โหติ, อถ โข อติริตฺตปตฺโต โหตีติ อาห ‘‘อติเรกปตฺโต’’ติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ‘‘สเจ อุปชฺฌายสฺส จีวรํ โหตี’’ติอาทีสุ ปเทสุฯ อญฺโญปีติ ปตฺตจีวเรหิ อญฺโญปิฯ สมณปริกฺขาโรติ ฉตฺตุปาหนาทิ สมณปริกฺขาโรฯ อิธาติ สทฺธิวิหาริกวตฺเตฯ นเยนาติ ญาเยนฯ อุปฺปชฺชมานอุปายปริเยสนนฺติ อุปฺปชฺชมานสฺส, อุปฺปชฺชมานตฺถาย วา อุปายสฺส ปริเยสนํฯ อิโตติ ‘‘กินฺติ นุ โข สทฺธิวิหาริกสฺส ปริกฺขาโร อุปฺปชฺชิเยถา’’ติ ปาฬิโตฯ จีวรํ รชนฺเตนาติ เอตฺถ รชนฺเตน อุปชฺฌาเยนาติ อตฺโถ น ทฏฺฐพฺโพ, สทฺธิวิหาริเกนาติ อตฺโถ เอวาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อุปชฺฌายโต อุปายํ สุตฺวา รชนฺเตนา’’ติฯ อุปชฺฌายโต อุปายนฺติ อุปชฺฌายโต ลทฺธํ อุปายํฯ