อปารุตา นาม อตฺถโต วิวรณาติ อาห ‘‘วิวฏา’’ติ โสติ อริยมคฺโค ฯ หีติ สจฺจํฯ ปจฺฉิมปททฺวเยติ คาถาย อุตฺตมปททฺวเยฯ อยเมวตฺโถติ อยํ วกฺขมาโน เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ โยชนาฯ หีติ วิตฺถาโรฯ น ภาสินฺติ เอตฺถ อุตฺตมปุริสตฺตา ‘‘อห’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘เทวมนุเชสุ’’ติ วตฺตพฺเพ เอกเสสวเสน ‘‘มนุเชสู’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เทวมนุสฺเสสู’’ติฯ

6. ปญฺจวคฺคิยกถา

[10] ฐานุปฺปตฺติยาติ การเณน อุปฺปตฺติยาฯ นิกฺกิเลโส ชาติ สภาโว อิมสฺสาติ นิกฺกิเลสชาติโกฯ ‘‘ญาณ’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺเตปิ อตฺถโต อนาวรณญาณเมวาติ อาห ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาณ’’นฺติฯ อิโตติ ‘‘ธมฺมํ เทเสสฺสามี’’ติ ปริวิตกฺกทิวสโต, เหฏฺฐาติ สมฺพนฺโธฯ เทวตา ปน อาฬารสฺส กาลงฺกรณเมว ชานาติ, น อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺตภาวํฯ ภควา ปน สพฺพํ ชานาติ, เตน วุตฺตํ ‘‘อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺโต’’ติฯ ‘‘ปริหีนตฺตา’’ติ อิมินา มหาชานิโยติ เอตฺถ หาธาตุยา อตฺถํ ทสฺเสติฯ อสฺสาติ อาฬารสฺสฯ มหตี ชานิอสฺสาติ ‘‘มหาชานิโก’’ติ วตฺตพฺเพ กการสฺส ยการํ กตฺวา ‘‘มหาชานิโย’’ติ วุตฺตํฯ อกฺขเณติ พฺรหฺมจริยวาสาย อโนกาเส, อากิญฺจญฺญายตเนติ อตฺโถฯ หิยฺโยติ อนนฺตราตีตาเหฯ โสปีติ อุทโก รามปุตฺโตปิฯ ปิสทฺโท อาฬาราเปกฺโขฯ ตตฺถ อาฬาโร กาลาโม ยาวอากิญฺจญฺญายตนฌานลาภี โหติ, ตสฺมา อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺโตฯ อุทโก รามปุตฺโต ยาวเนวสญฺญานาสญฺญายตนฌานลาภี โหติ, ตสฺมา เนวสญฺญานาสญฺญายตเน นิพฺพตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘พหุการา’’ติ จ ‘‘พหูปการา’’ติ จ ปาฐสฺส ทฺวิธา ยุตฺตภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘พหุการาติ พหูปการา’’ติฯ เปสิตตฺตภาวํ มนฺติ โยชนาฯ อิมินา ปหิตตฺตนฺติ เอตฺถ อตฺตสทฺโท กายวาจโกติ ทสฺเสติฯ

[11] อนฺตราสทฺเทน ยุตฺตตฺตา ‘‘คยํ, โพธิ’’นฺติ เอตฺถ สามฺยตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘คยาย จ โพธิมณฺฑสฺส จา’’ติฯ