ปสฺสโตติ เอตฺถ มํสจกฺขุสฺส กรณภาเวน อาสงฺกา ภเวยฺยาติ อาห ‘‘ญาณจกฺขุนา’’ติฯ ‘‘อกุปฺปนภาโว’’ติ อิมินา อพฺยาปชฺชนฺติ เอตฺถ พฺยาปาทสทฺทสฺส โทสวาจกภาโว จ ณฺยปจฺจยสฺส ภาวตฺโถ จ ทสฺสิโตฯ เอเตนาติ ‘‘อพฺยาปชฺช’’นฺติปเทนฯ เมตฺตาปุพฺพภาโคติ อพฺยาปชฺชสฺส ปุพฺพภาเค เมตฺตาย อุปฺปนฺนภาโวฯ ปาณภูเตสุ สํยโมติ เอตฺถ ปาณภูตสทฺทา เววจนภาเวน สตฺเตสุ เอว วตฺตนฺตีติ อาห ‘‘สตฺเตสุ จา’’ติฯ กรุณาปุพฺพภาโคติ สํยมสฺส ปุพฺพภาเค กรุณาย อุปฺปนฺนภาโวฯ ยาติ ยา วิราคตาฯ อนาคามิมคฺคสฺส กามราคสฺส อนวเสสปหานตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอเตน อนาคามิมคฺโค กถิโต’’ติฯ ยาถาวมานสฺส อรหตฺตมคฺเคน นิรุทฺธตฺตา วุตฺตํ ‘‘อสฺมิ…เป.… กถิต’’นฺติฯ อิโตติ อรหตฺตโตฯ

4. ราชายตนกถา

[6] ปาจีนโกเณติ ปุรตฺถิมอสฺเส, ปุพฺพทกฺขิณทิสาภาเคติ อตฺโถฯ ราชายตนรุกฺขนฺติ ขีริการุกฺขํฯ เตน โข ปน สมเยนาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ปุจฺฉิตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กตเรน สมเยนา’’ติฯ นิสินฺนสฺส ภควโตติ โยชนาฯ เทวราชสทฺทสฺส อญฺเญ ปชาปติอาทโย เทวราชาโน นิวตฺเตตุํ ‘‘สกฺโก’’ติ วุตฺตํฯ ตนฺติ หรีตกํฯ ปริภุตฺตมตฺตสฺเสว ภควโตติ สมฺพนฺโธฯ นิสินฺเน ภควติฯ

‘‘เตน โข ปน สมเยนา’’ติ อิมินา เยน สมเยน ภควา ราชายตนมูเล นิสีทิ, เตน โข ปน สมเยนาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ อุกฺกลชนปทโตติ อุกฺกลนามกา ชนปทมฺหาฯ ยสฺมิํ เทเส ภควา วิหรติ, ตํ เทสนฺติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ‘‘ตํ เทสํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนา’’ติปเทฯ เตสนฺติ วาณิชานํฯ ญาติสาโลหิตสทฺทานํ อญฺญมญฺญเววจนตฺตา ‘‘ญาตี’’ติ วุตฺเต สาโลหิตสทฺทสฺส อตฺโถ สิทฺโธติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ญาติภูตปุพฺพา เทวตา’’ติฯ สาติ เทวตาฯ เนสนฺติ วาณิชานํฯ ตโตติ อปวตฺตนการณาฯ