1. ปฐมสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

ติํสกานนฺตรํ ติํสกานํ อนนฺตเร กาเล ฉสฏฺฐิสตสงฺคหา ฉอุตฺตรสฏฺฐิอธิกสเตหิ สิกฺขาปเทหิ สงฺคหิตา เย ธมฺมา สงฺคีติกาเรหิ สงฺคีตา, ทานิ อิมสฺมิํ กาเล เตสมฺปิ ธมฺมานํ อยํ วณฺณนา โหตีติ โยชนาฯ

[793] ตตฺถาติ เตสุ ฉสฏฺฐิสตสงฺคเหสุ สิกฺขาปเทสุ, ปฐมสิกฺขาปเทติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ทฺเว ตโย’’ติ เอตฺถ วาสทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐติ อาห ‘‘ทฺเว วา ตโย วา’’ติฯ โผฏลเกติ กนฺเท, มิญฺเช วาฯ เอตนฺติ ‘‘คณฺฑิเก’’ติ เอตํ นามํฯ ‘‘ปมาณ’’นฺติอิมินา มตฺตสทฺโท ปมาณตฺโถว, น อปฺปตฺโถ, นาปิ อวธารณตฺโถติ ทสฺเสติฯ ลสุณนฺติ เสตวณฺณมูลํ มหากนฺทํฯ มหากนฺโท หิ พฺยญฺชนสมฺปากาทีสุ อามคนฺธานํ อภิภวนตฺตา ลสียติ กนฺตียตีติ ลสุณนฺติ วุจฺจติฯ

สุวณฺณหํสโยนินฺติ สุวณฺณมเยน ปตฺเตน ยุตฺตํ หํสโยนิํฯ ชาติสฺสโรติ ชาติํ ภวํ สรติ ชานาตีติ ชาติสฺสโรฯ อถาติ ชาติสฺสรสฺส นิปฺผนฺนตฺตาฯ นิปฺผนฺนตฺโถ หิ อถสทฺโทฯ ปุพฺพสิเนเหนาติ ปุพฺเพ มนุสฺสภเว ภาวิเตน สิเนเหนฯ ตาสนฺติ ปชาปติยา จ ติสฺสนฺนํ ธีตรานญฺจฯ ตํ ปนาติ ปตฺตํ ปนฯ

[795] มคเธสูติ มคธรฏฺเฐ ฐิเตสุ ชนปเทสุฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อิธาติ ‘‘ลสุณํ ขาเทยฺยา’’ติปเทฯ ตมฺปีติ มาคธกมฺปิฯ คณฺฑิกลสุณเมวาติ คณฺโฑ โผโฏ เอตสฺสตฺถีติ คณฺฑิกํฯ คณฺฑสทฺโท หิ โผฏปริยาโย, พหุตฺเถ อิกปจฺจโยฯ พหุคณฺฑิกลสุณนฺติ หิ วุตฺตํ โหติฯ คณฺฑสทฺโท หิ โผเฏ จ กโปเล จาติ ทฺวีสุ อตฺเถสุ วตฺตติ, อิธ ปน โผเฏ วตฺตตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ โปตฺถเกสุ ปน โอฏฺฐเชน จตุตฺถกฺขเรน ปาโฐ อตฺถิ, โส วีมํสิตฺวา คเหตพฺโพฯ

พหูสุ หิ ปุพฺพโปตฺถเกสุ กณฺฐโช ตติยกฺขโร จ โอฏฺฐโช จตุตฺถกฺขโร จาติ ทฺเว อกฺขรา อญฺญมญฺญํ ปริวตฺติตฺวา ติฏฺฐนฺติฯ น เอกทฺวิติมิญฺชกนฺติ เอกมิญฺโช ปลณฺฑุโก น โหติ, ทฺวิมิญฺโช ภญฺชนโก น โหติ, ติมิญฺโช หริตโก น โหตีติ อตฺโถฯ กุรุนฺทิยํ ปน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ สงฺขาทิตฺวาติ ทนฺเตหิ จุณฺณวิจุณฺณํ กตฺวาฯ

[797] ปลณฺฑุโกติ สุกนฺทโก เอโก ลสุณวิเสโสฯ ภญฺชนกาทีนิ โลกสงฺเกโตปเทสโต ทฏฺฐพฺพานิฯ หีติ สจฺจํฯ ตสฺสาติ จาปลสุณสฺสฯ สภาเวเนวาติ สูปสมฺปากาทิํ วินา อตฺตโน สภาวโต เอวฯ ตนฺติ มาคธกํ, ปกฺขิปิตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ หีติ สจฺจํฯ ยตฺถ กตฺถจีติ เยสุ เกสุจีติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยสิกฺขาปทํ

[799] ทุติเย สํทสฺสนํ พาธติ นิเสเธติ อสฺมิํ ฐาเนติ สมฺพาธนฺติ วจนตฺเถน ปฏิจฺฉนฺโนกาโส สมฺพาโธ นามาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปฏิจฺฉนฺโนกาเส’’ติฯ อุโภ อุปกจฺฉกาติ ทฺเว พาหุมูลาฯ เต หิ อุปริ ยํกิญฺจิ วตฺถุํ กจติ พนฺธติ เอตฺถาติ อุปกจฺฉกาติ วุจฺจนฺติฯ มุตฺตกรณนฺติ ปสฺสาวมคฺโคฯ โส หิ มุตฺตํ กโรติ อเนนาติ มุตฺตกรณนฺติ วุจฺจติฯ โลโม กตฺตียติ ฉินฺทียติ อิมายาติ กตฺตริ, ตาย วา, สุฏฺฐุ ทฬฺหํ โลมํ ฑํสตีติ สณฺฑาโส, โสเยว สณฺฑาสโก, เตน วา, ขุรติ โลมํ ฉินฺทตีติ ขุโร, เตน วา สํหราเปนฺติยาติ สมฺพนฺโธฯ สํหราเปนฺติยาติ อปเนนฺติยาติฯ ทุติยํฯ

3. ตติยสิกฺขาปทํ

[803] ตติเย มุตฺตกรณตลฆาตเนติ มุตฺตกรณสฺส ตลํ หนนํ ปหรณํ มุตฺตกรณตลฆาตนํ, ตสฺมิํ มุตฺตกรณตลฆาตเน นิมิตฺตภูเตฯ ตาว มหนฺตนฺติ อติวิย มหนฺตํฯ เกสเรนาปีติ กิญฺชกฺเขนาปิฯ โส หิ เก ชเล สรติ ปวตฺตตีติ เกสโรติ วุจฺจติฯ

[805] คณฺฑํ วาติ ปีฬกํ วาฯ วณํ วาติ อรุํ วาติฯ ตติยํฯ