ชฏิโล ปน พาราณสิรญฺโญ ปุตฺเต นทิโสเตน วุยฺหมาเน นทิโต อุทฺธริตฺวา อตฺตโน อสฺสเม ปุตฺตํ กตฺวา ภรณตฺตา โปสนตฺตา ภฏีติ วุจฺจติ, ตสฺส ปุตฺตตฺตา ลิจฺฉวิคโณ ภฏิปุตฺโตติ วุจฺจติฯ เตปิ คณํ กตฺวา เวสาลิยํ รชฺชํ อนุสาสนฺติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ภฏิปุตฺตคโณ’’ติฯ ธมฺมคโณ นาม สาสนธมฺมภตฺติโก คโณฯ คนฺธิกเสณีติ คนฺธการานํ สมชาติกานํ สิปฺปิกานํ คโณฯ ทุสฺสิกเสณีติ ทุสฺสการานํ สมชาติกานํ เปสการานํ คโณฯ อาทิสทฺเทน ตจฺฉกเสณิรชกเสณิอาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ ยตฺถ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ ฐาเนฯ หีติ สจฺจํฯ เต เอวาติ คณาทโย เอวฯ ปุน เตติ คณาทโยฯ อิทนฺติ ‘‘คณํ วา’’ติอาทิวจนํฯ เอตฺถาติ ราชาทีสุฯ สงฺฆาปุจฺฉนเมว ปธานการณนฺติ อาห ‘‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ อาปุจฺฉิตพฺโพวา’’ติฯ กปฺปคติกนฺติ กปฺปํ คจฺฉตีติ กปฺปคตา, สา เอว กปฺปคติกา, ตํฯ

เกนจิ กรณีเยน ขณฺฑสีมํ อคนฺตฺวา เกนจิ กรณีเยน ภิกฺขุนีสุ ปกฺกนฺตาสูติ โยชนาฯ นิสฺสิตกปริสายาติ อนฺเตวาสิกปริสายฯ วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยาติฯ ทุติยํฯ

3. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ

[692] ตติเย ทุติเยน ปาเทน อติกฺกนฺตมตฺเตติ สมฺพนฺโธฯ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ นาม ฆรูปจารโต ปฐมเลฑฺฑุปาโตฯ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อปิ เจตฺถา’’ติอาทิฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ อุปจาเร วาติ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐาเน วาฯ ตโตติ คามนฺตรโต, ขณฺฑปากาเรน วา วติฉิทฺเทน วา ปวิสิตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ

สมฺพทฺธา วติ เอเตสนฺติ สมฺพทฺธวติกา, ทฺเว คามาฯ วิหารนฺติ ภิกฺขุนิวิหารํฯ ตโต ปน คามโตติ ตโต อิตรคามโต ปน, นิกฺขนฺตาย ภิกฺขุนิยา ฐาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุสฺสารณา วาติ มนุสฺสานํ อุสฺสารณา วาฯ

ชนาติ คามโภชกา ชนาฯ เอกํ คามนฺติ ยํกิญฺจิ อิจฺฉิตํ เอกํ คามํฯ ตโตติ คามโตฯ ‘‘กสฺมา’’ติ อิมาย ปุจฺฉาย ‘‘วิหรโต เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ วจนสฺส การณํ ปุจฺฉติฯ ‘‘วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตา’’ติอิมินา วิสชฺชเนน ตํ ปุจฺฉํ วิสชฺเชติฯ

ยตฺถาติ ยสฺสํ นทิยํฯ อุตฺตรนฺติยา เอกทฺวงฺคุลมตฺตมฺปิ อนฺตรวาสโก เตมิยติ, สา นที นามาติ โยชนาฯ ยถา นิวสิยมานาย ติมณฺฑลปฏิจฺฉาทนํ โหติ, เอวํ นิวตฺถายาติ โยชนา ฯ ภิกฺขุนิยา อุตฺตรนฺติยา อนฺตรวาสโกติ สมฺพนฺโธฯ ยตฺถ กตฺถจีติ ยสฺมิํ กิสฺมิํจิ ฐาเนฯ ‘‘เสตุนา คจฺฉติ, อนาปตฺตี’’ติอิมินา ปทสา อุตฺตรนฺติยา เอว อาปตฺตีติ ทสฺเสติฯ อุตฺตรณกาเลติ นทิโต อุตฺตรณกาเลฯ อากาสคมนนฺติ อิทฺธิยา คมนํฯ อาทิสทฺเทน หตฺถิปิฏฺฐิอาทโย สงฺคณฺหาติฯ อกฺกมนฺติยาติ อติกฺกมนฺติยาฯ เอตฺถาติ ทฺวีสุ ตีสุ ภิกฺขุนีสุฯ โอริมตีรเมวาติ อปารตีรเมวฯ ตเมว ตีรนฺติ โอริมตีรเมวฯ ปจฺจุตฺตรตีติ ปฏินิวตฺติตฺวา อุตฺตรติฯ

กุรุมานา ภิกฺขุนี กโรตีติ โยชนาฯ อสฺสาติ ภิกฺขุนิยา อชานนฺติยา เอว จาติ สมฺพนฺโธ, อนาทเร เจตํ สามิวจนํฯ อถ ปนาติ อถสทฺโท ยทิปริยาโย, กิริยาปเทน โยเชตพฺโพฯ อถ อจฺฉติ, อถ น โอตรตีติ อตฺโถฯ อจฺฉตีติ วสติฯ หีติ สจฺจํฯ อิธาติ ‘‘เอกา วา รตฺติํ วิปฺปวเสยฺยา’’ติปเทฯ

เอวํ วุตฺตลกฺขณเมวาติ เอวํ อภิธมฺมปริยาเยน วุตฺตลกฺขณเมวฯ ตํ ปเนตนฺติ ตํ ปน อรญฺญํฯ เตเนวาติ อาปนฺนเหตุนา เอวฯ อฏฺฐกถายนฺติ มหาอฏฺฐกถายํฯ ภิกฺขุนีสุ ปวิสนฺตีสูติ สมฺพนฺโธ, นิทฺธารณตฺเถ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ เอตฺถาติ ทสฺสนูปจารสวนูปจาเรสุฯ ยตฺถ โอกาเส ฐิตํ ทุติยิกา ปสฺสติ, โส โอกาโส ทสฺสนูปจาโร นามาติ โยชนาฯ สาณิปาการนฺตริกาปีติ สาณิปากาเรน พฺยวหิกาปิฯ ยตฺถ โอกาเส ฐิตา…เป.… สทฺทํ สุณาติ, โส โอกาโส สวนูปจาโร นามาติ โยชนาฯ มคฺคมูฬฺหสทฺเทนาติ มคฺเค มูฬฺหานํ สทฺเทนฯ ธมฺมสฺสวนาโรจนสทฺเทนาติ ธมฺมสฺสวนตฺถาย อาโรจนานํ สทฺเทนฯ

มคฺคมูฬฺหสทฺเทน สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาติ วิย จ ธมฺมสฺสวนาโรจนสทฺเทน สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาติ วิย จ ‘‘อยฺเย’’ติ สทฺทายนฺติยา สทฺทํ สุณาตีติ โยชนาฯ สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ นามธาตุ เหสาฯ เอวรูเปติ ‘‘มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิยา’’ติอาทินา วุตฺเต เอวรูเปฯ

ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตา วาติ ติตฺถีนํ วาสฏฺฐานํ สงฺกนฺตา วาฯ อิมินา ‘‘ปกฺขสงฺกนฺตา’’ติ เอตฺถ ปกฺขสทฺทสฺส ปฏิปกฺขวาจกตฺตา เตน สาสนปฏิปกฺขา ติตฺถิยา เอว คเหตพฺพาติ ทสฺเสติฯ ติตฺถิยา หิ สาสนสฺส ปฏิปกฺขา โหนฺตีติฯ ตติยํฯ

4. จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ

[694] จตุตฺเถ ปาทสฺส ฐปนกํ ปีฐํ ปาทปีฐํฯ ปาทสฺส ฐปนกา กถลิกา ปาทกถลิกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปาทปีฐํ นามา’’ติอาทิฯ อนญฺญายาติ เอตฺถ ยกาโร ตฺวาปจฺจยสฺส การิโยติ อาห ‘‘อชานิตฺวา’’ติฯ เนตฺถารวตฺเตติ อุกฺเขปนียกมฺมโต นิตฺถรณการเณ วตฺเตฯ ‘‘วตฺตมาน’’นฺติอิมินา ‘‘วตฺตนฺติ’’นฺติ เอตฺถ อนฺตปจฺจยํ นเยน ทสฺเสตีติฯ จตุตฺถํฯ

5. ปญฺจมสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ

[701] ปญฺจเม ‘‘เอกโต อวสฺสุเต’’ติ เอตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ‘‘เอกโต’’ติ สามญฺญโต วุตฺเตปิ ภิกฺขุนิยา เอว คเหตพฺพภาวญฺจ โตปจฺจยสฺส ฉฏฺฐุตฺเถ ปวตฺตภาวญฺจ อวสฺสุภปเท ภาวตฺถญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ เอตนฺติ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว’’ติ วจนํฯ ตนฺติ อวจนํฯ ปาฬิยาติ อิมาย สิกฺขาปทปาฬิยาติฯ ปญฺจมํฯ