ปจฺฉิมปาเฐ ‘‘หตฺถิสมฺมทฺท’’นฺติอาทิปทสฺส ลิงฺควิปลฺลาสญฺจ ‘‘อตฺถี’’ติ ปาฐเสเสน โยเชตพฺพตญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘หตฺถิสมฺมทฺโท อตฺถี’’ติฯ รชิตพฺพานีติ รชนียานิ, รชิตุํ อรหานีติ อตฺโถฯ อิมินา สมฺพนฺธกาเล ปุริมปาเฐ รญฺโญ อนฺเตปุเรติ วิภตฺติวิปลฺลาโส กาตพฺโพติฯ ปจฺฉิมปาเฐ ปน มุขฺยโตว ยุชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ อนฺเตปุเร’’ติฯ
[498] อวสิตฺตสฺสาติ ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺตสฺสฯ อิโตติ สยนิฆรโตฯ อิมินา ปญฺจมีพาหิรสมาสํ ทสฺเสติฯ รญฺโญ รติชนนฏฺเฐน รตนํ วุจฺจติ มเหสีฯ มเหสีติ จ สาภิเสกา เทวีฯ นิปุพฺพ คมุธาตุสฺส นิปุพฺพกมุธาตุยา ปริยายภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘นิคฺคตนฺติ นิกฺขนฺต’’นฺติฯ ปฐมํฯ
2. รตนสิกฺขาปทํ
[502] ทุติเย ปมุสฺสิตฺวาติ สติวิปฺปวาเสน ปมุสฺสิตฺวาฯ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตุฏฺฐิทายํฯ ตญฺหิ มโนรถปุณฺเณน ปตฺตพฺพภาคตฺตา ‘‘ปุณฺณปตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺส สรูปํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สตโต ปญฺจ กหาปณา’’ติฯ อิธ ปน กหาปณานํ ปญฺจสตตฺตา ปญฺจวีสกหาปณา อธิปฺเปตาฯ อาภรณสทฺทสฺส อลงฺการสทฺเทน ปริยายภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อลงฺการ’’นฺติฯ ‘‘มหาลตํ นามา’’ติ อิมินา น โย วา โส วา อลงฺกาโร, อถ โข วิเสสาลงฺกาโรติ ทสฺเสติฯ มหนฺตานิ มาลากมฺมลตากมฺมานิ เอตฺถาติ มหาลตาฯ ลตาคหเณน หิ มาลาปิ คหิตาฯ นวหิ โกฏีหิ อคฺฆํ อิมสฺสาติ นวโกฏิอคฺฆนกํ, นวโกฏิสงฺขาตํ อคฺฆํ อรหตีติ วา นวโกฏิอคฺฆนกํฯ
[504] อนฺเต สมีเป วสนสีลตฺตา ปริจาริโก ‘‘อนฺเตวาสี’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริจาริโก’’ติฯ
[506] ทฺเว เลฑฺฑุปาตาติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส ทฺเว เลฑฺฑุปาตาฯ
สงฺฆ…เป.… นวกมฺมานํ อตฺถาย อุคฺคณฺหนฺตสฺส วา อุคฺคณฺหาเปนฺตสฺส วา ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ อวเสสนฺติ ชาตรูปรชตโต อวเสสํฯ มาตุกณฺณปิฬนฺธนตาลปณฺณมฺปีติ มาตุยา กณฺเณ ปิฬนฺธิตตาลปณฺณมฺปิ, ปฏิสาเมนฺตสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ
‘‘กปฺปิยภณฺฑํ โหตี’’ติ อิมินา อกปฺปิยภณฺฑํ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ อิทนฺติ ภณฺฑํฯ ปลิโพโธ นามาติ อตฺตโน ปลิโพโธ นามฯ ฉนฺเทนปีติ วฑฺฒกีอาทีนํ ฉนฺทเหตุนาปิฯ ภเยนปีติ ราชวลฺลภานํ ภยเหตุนาปิฯ พลกฺกาเรนาติ กรณํ กาโร, พเลน กาโร พลกฺกาโร, เตน, พลกฺกาโร หุตฺวา ปาเตตฺวาติ อตฺโถฯ
ตตฺถาติ มหาราเมฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเน, สงฺกา อุปฺปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ มหาชนสญฺจรณฏฺฐาเนสูติ พหูนํ ชนานํ สญฺจรณสงฺขาเตสุ ฐาเนสุฯ นคเหตพฺพสฺส เหตุํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปลิโพโธ น โหตี’’ติฯ ยสฺมา ปลิโพโธ น โหติ, ตสฺมา น คเหตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ เอโกติ เอโก ภิกฺขุ ปสฺสตีติ สมฺพนฺโธฯ โอกฺกมฺมาติ โอกฺกมิตฺวาฯ
รูปสทฺโท ภณฺฑปริยาโยติ อาห ‘‘ภณฺฑ’’นฺติฯ ภณฺฑํ รูปํ นามาติ โยชนาฯ ภณฺฑิกนฺติ ภณฺเฑน นิยุตฺตํ ปุฏกํฯ คเณตฺวาติ คณนํ กตฺวาฯ นิมิตฺตนฺตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท นามปริยาโยฯ ลญฺฉนาทิ นิมิตฺตํ นามาติ หิ โยชนาฯ ลญฺฉนาทีติ อาทิสทฺเทน นีลปิโลติกาทโย สงฺคณฺหาติฯ ลาขายาติ ชตุนาฯ
ปติรูปา นาม อิธ ลชฺชิกุกฺกุจฺจกาติ อาห ‘‘ลชฺชิโน กุกฺกุจฺจกา’’ติฯ ถาวรนฺติ ชงฺคมา อญฺญํ ถาวรํฯ อทฺธุโนติ กาลสฺสฯ สมาทเปตฺวาติ อญฺเญ สมาทเปตฺวาฯ อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺฐนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา’’ติ (ชา. 1.7.59) วุตฺตนเยน ยาจิตฺวาติ อตฺโถฯ
[507] รตนสมฺมตนฺติ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคนฺติฯ ทุติยํฯ
3. วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปทํ
[508] ตติเย ‘‘ติรจฺฉานภูตํ กถ’’นฺติ อิมินา ‘‘ติรจฺฉานกถ’’นฺติ ปทสฺส ตุลฺยนิสฺสิตสมาสํ ทสฺเสติฯ ราชปฏิสํยุตฺตนฺติ ราชูหิ ปฏิสํยุตฺตํฯ
[512] สมฺพหุลา ภิกฺขูติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺมิํ คาเมติ ตสฺมิํ ปฐมปวิสนคาเมฯ ตํ กมฺมนฺติ ตํ อิจฺฉิตกมฺมํฯ อนฺตราติ คามวิหารานมนฺตเรฯ ภุมฺมตฺเถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํฯ
กุลฆเร วาติ ญาติกุลอุปฏฺฐากกุลฆเร วาฯ เตลภิกฺขาย วาติ เตลยาจนตฺถาย วาฯ ปสฺเสติ อตฺตโน ปสฺเส สมีเปติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาติ คามมชฺฌมคฺเคนฯ อโนกฺกมฺมาติ อโนกฺกมิตฺวา, อปกฺกมิตฺวาติ อตฺโถติฯ ตติยํฯ
4. สูจิฆรสิกฺขาปทํ
[517] จตุตฺเถ กการสฺส ปทปูรณภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘เภทนเมว เภทนก’’นฺติฯ อสฺสตฺถิอตฺเถ อปจฺจโยติ อาห ‘‘ตํ อสฺส อตฺถี’’ติฯ อสฺสาติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ปฐมํ สูจิฆรํ ภินฺทิตฺวา ปจฺฉา ปาจิตฺติยํ เทเสตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อรณิธนุเกติ อรณิยา ธนุเกฯ เวธเกติ กายพนฺธนเวธเกติฯ จตุตฺถํฯ
5. มญฺจสิกฺขาปทํ
[522] ปญฺจเม เฉทนเมว เฉทนกํ, ตมสฺสตฺถีติ เฉทนกนฺติ อตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘วุตฺตนยเมวา’’ติฯ
นิขณิตฺวาติ ปมาณาติเรกํ นิขณิตฺวาฯ อุตฺตานํ วา กตฺวาติ เหฏฺฐุปริ ปริวตฺตนํ วา กตฺวาฯ ฐเปตฺวาติ ลมฺพณวเสน ฐเปตฺวาติฯ ปญฺจมํฯ
