เมนู

11. ทุพฺพลสิกฺขาปทํ

[484] เอกาทสเม ‘‘อลชฺชีตา’’ติอาทีสุ (ปริ. 295) วิย ยการโลเปน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘ยถามิตฺตตายา’’ติฯ ‘‘โย โย’’ติ อิมินา ยถาสทฺทสฺส วิจฺฉตฺถํ ทสฺเสติฯ ยถาวุฑฺฒนฺติอาทีสุ (จูฬว. 311 อาทโย) วิย โย โย มิตฺโต ‘‘ยถามิตฺต’’นฺติ วจนตฺโถ กาตพฺโพฯ สพฺพปเทสูติ ‘‘ยถาสนฺทิฏฺฐตา’’ติอาทีสุ สพฺเพสุ ปเทสูติฯ เอกาทสมํฯ

12. ปริณามนสิกฺขาปทํ

[489] ทฺวาทสเม นฺติ ปทตฺถวินิจฺฉยตฺถสงฺขาตํ ยํ วจนํฯ ตตฺถาติ ติํสกกณฺเฑฯ อิธาติ ทฺเวนวุติกณฺเฑ, สิกฺขาปเท วาฯ ปุคฺคลสฺสาติ ปรปุคฺคลสฺสาติฯ ทฺวาทสมํฯ

สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺฐโมฯ

9. รตนวคฺโค

1. อนฺเตปุรสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

[494] ราชวคฺคสฺส ปฐเม ปริตฺตโกติ คุเณน ขุทฺทโกฯ ปาสาทวรสทฺทสฺส อุปริสทฺเทน สมฺพนฺธิตพฺพภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปาสาทวรสฺส อุปริ คโต’’ติฯ อิมินา ปาสาทวรสฺส อุปริ อุปริปาสาทวรํ, ตํ คโต อุปคโตติ อุปริปาสาทวรคโตติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ อยฺยานนฺติ ภิกฺขูนํฯ ‘‘การณา’’ติ อิมินา ‘‘วาหสา’’ติ ปทสฺสตฺถํ ทสฺเสติฯ เตหีติ อยฺเยหิฯ

[497] อนฺตรนฺติ ขณํ, โอกาสํ วา วิวรํ วาฯ ฆาเตตุนฺติ หนิตุํฯ อิจฺฉตีติ อิมินา ปตฺถธาตุยา ยาจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ราชนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺท’’นฺติอาทีสุ วจนตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ หตฺถิสมฺมทฺทนฺติ หตฺถิสมฺพาธฏฺฐานํฯ อสฺเสหิ สมฺมทฺโท เอตฺถาติ อสฺสสมฺมทฺโทฯ รเถหิ สมฺมทฺโท เอตฺถาติ รถสมฺมทฺโทติ วจนตฺถํ อติทิสนฺโต อาห ‘‘เอเสว นโย’’ติฯ ‘‘สมฺมตฺต’’นฺติ ปฐมกฺขเรน ปาฐสฺส สมฺพาธสฺส อวาจกตฺตา วุตฺตํ ‘‘ตํ น คเหตพฺพ’’นฺติฯ ตตฺถาติ ปาเฐฯ ‘‘หตฺถีนํ สมฺมทฺท’’นฺติ อิมินา อุตฺตรปทสฺส สมฺมทฺทนํ สมฺมทฺทนฺติ ภาวตฺถํ ทสฺเสติ, ปุริมปเทน ฉฏฺฐีสมาสญฺจฯ ปุริมปาเฐ ปน อุตฺตรปทสฺส อธิกรณตฺถญฺจ ปุพฺพปเทน ตติยาสมาสญฺจ ทสฺเสติฯ พาหิรตฺถสมาโสติปิ วุจฺจติฯ

ปจฺฉิมปาเฐ ‘‘หตฺถิสมฺมทฺท’’นฺติอาทิปทสฺส ลิงฺควิปลฺลาสญฺจ ‘‘อตฺถี’’ติ ปาฐเสเสน โยเชตพฺพตญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘หตฺถิสมฺมทฺโท อตฺถี’’ติฯ รชิตพฺพานีติ รชนียานิ, รชิตุํ อรหานีติ อตฺโถฯ อิมินา สมฺพนฺธกาเล ปุริมปาเฐ รญฺโญ อนฺเตปุเรติ วิภตฺติวิปลฺลาโส กาตพฺโพติฯ ปจฺฉิมปาเฐ ปน มุขฺยโตว ยุชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ อนฺเตปุเร’’ติฯ

[498] อวสิตฺตสฺสาติ ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺตสฺสฯ อิโตติ สยนิฆรโตฯ อิมินา ปญฺจมีพาหิรสมาสํ ทสฺเสติฯ รญฺโญ รติชนนฏฺเฐน รตนํ วุจฺจติ มเหสีฯ มเหสีติ จ สาภิเสกา เทวีฯ นิปุพฺพ คมุธาตุสฺส นิปุพฺพกมุธาตุยา ปริยายภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘นิคฺคตนฺติ นิกฺขนฺต’’นฺติฯ ปฐมํฯ

2. รตนสิกฺขาปทํ

[502] ทุติเย ปมุสฺสิตฺวาติ สติวิปฺปวาเสน ปมุสฺสิตฺวาฯ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตุฏฺฐิทายํฯ ตญฺหิ มโนรถปุณฺเณน ปตฺตพฺพภาคตฺตา ‘‘ปุณฺณปตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ ตสฺส สรูปํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สตโต ปญฺจ กหาปณา’’ติฯ อิธ ปน กหาปณานํ ปญฺจสตตฺตา ปญฺจวีสกหาปณา อธิปฺเปตาฯ อาภรณสทฺทสฺส อลงฺการสทฺเทน ปริยายภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อลงฺการ’’นฺติฯ ‘‘มหาลตํ นามา’’ติ อิมินา น โย วา โส วา อลงฺกาโร, อถ โข วิเสสาลงฺกาโรติ ทสฺเสติฯ มหนฺตานิ มาลากมฺมลตากมฺมานิ เอตฺถาติ มหาลตาฯ ลตาคหเณน หิ มาลาปิ คหิตาฯ นวหิ โกฏีหิ อคฺฆํ อิมสฺสาติ นวโกฏิอคฺฆนกํ, นวโกฏิสงฺขาตํ อคฺฆํ อรหตีติ วา นวโกฏิอคฺฆนกํ

[504] อนฺเต สมีเป วสนสีลตฺตา ปริจาริโก ‘‘อนฺเตวาสี’’ติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘ปริจาริโก’’ติฯ

[506] ทฺเว เลฑฺฑุปาตาติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส ทฺเว เลฑฺฑุปาตาฯ